Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 8, 19 February 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 19, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookamaia o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

HONOLULU FEB 19, 1898

HE MAIKAI KE OLA O KALANI A ME NE ELELE.

 

            Ua heea mai nei ka mokuahi Alameda i keia kakahiaka mai Kapalakiko mai, a o na mea hou hope loa ana i lawe mai nei, oia hoi he oluolu maikai no ko ke Aliiwahine Aimoku o Hawaii, a pela no hoi me na Elele, hookahi wale no mea onawaliwali oia ka Peresidena o ka Hui Aloha Aina aia oia i ka Providence Hospital kahi i lapaania ai, a o ka lono hope loa i loaa mai hoi na hana a ka mai maluna ona, a me he mea la, ua hoi hou ae la paha oia no ka Ebbitt House, kahi a kona mau hoa Elele e ku kiai la no ko kakou pono.  He wahi onawaliwali no hoi ko Keoni Rikikini a me Uilama Olo, a ua maha koke no nae laua.  O ka makou mau leo pule, e loaa ia lakou a pau ka palekana, i hoomau ia aku ai ka hana e ku la iwaena o Amerika Huipuia.

 

MAI PUNI I KANA MAU OLELO

 

            Mamuli o ka lawe ia ana mai o na lono i o makou nei, no na olelo pai a ke Kakauolelo o ka Hui Kalaiaina, a o kekahi o kana mau olelo ia na makou i hilinai ole ai, oia hoi na mea e pili ana i na palapala hoopii a ka lahui ma o ka Hui Aloha Aina la o na kane a me na wahine, nona ka huina o 21,169, ua komo aku ia iloko o ka Poaha, Dekemaba 9, hora 1:30 p.m., no ka noonoo ia ana o ka makemake o ka lahui Hawaii, e ku nei maluna o ke kahua kupaa mau o ke aloha i ka aina, ka lahui a me ke Alii, a oia manaopaa ka ume nana i hoouna aku i mau Elele no ka lahui i ke Kapitala o wasinetona.

            Ua hoike akea ae ua Kakauolelo ala a ka manao haakei i no ho ai, “o ka palapala hoopii a Aberahama a me Makanoe (w), i kakoo ia e ka palapala hoopii a ka Ahahui Kalaiaina, nona ka huina o 17,000 a oi, ka mea i make loa ai o ka ninau hoohuiaina, o ka palapala hoopii a ka Hui Aloha Aina ua haule.”

            Kiekie keia o na olelo lapuwale loa, i haiolelo ia imua o kekahi anaina akea i malamaia ma ke Alanui Ema, i ke ahiahi Poakahi aku nei. Feb. 7.  He mau olelo e ae no kekahi ana i kamailio ai oia hoi na mea e pili ana i ka Moiwahin a me ne Elele, a makou hoi i makemake ole ai e hoike ia aku ia mau olelo wahahee palaualelo a kekahi mea i hoomaopopo ole i kana mea e kamailio ai.  No makou iho ke a o aku nei makou iaia, mai hele hou e haiolelo akea imua o kekahi anaina akea me na mea oiaio ole, he kumu hoi e hoopilikia ai i na hana lulu no ko kakou mau Elele, a e hoemi hope ai hoi i ke kumuhana a na Elele ma Wasinetona E akahele e ka makamaka, a e noho malie.

 

PELA IHO LA NO ANEI KAKOU E NOHO AI?

 

            O keia ka ninau a makou i manao ai, e waiho akea aku imua o ka lahui, oiai hoi kakou e noho ana me ka nanea, ka palaka, a me hooulu ole ae hoi i nahana e hooloihi ia aku ai ka noho ana o ko kakou mau Elele Hawaii i Wasinetona, kahi hoi a kakou i hoona aku nei ka manao, o ka puuhonua ia e hooluolu ia mai ai ko kakou mau puuwai, oiai kakou e noke ia ana i ka pau@@ ia a lilo i mea palupalu, a o ka hookanaaho ana aku nei ilaila, oia ke degere hope o ka manaolana o kekahi poe no ko kakou mau pono i hooku makaia ia, i hao wale ia, a i kaili maoli ia ae hoi mailoko ae o ko kakou mau poholima e ka poe no lakou na umauma i hoopiha ia me ka awaawa, a oia awaawa ka kakou e ake nei e hoopau ia.

            He mea oiaio, he hana hoouluhua paha keia a makou e paipai mau aku nei i ka lahui, aka, he hana nae e kaulana ai, a e ko ai hoi ka iini o ko makou lahui, e like me ka lakou e upu mau nei, e hoihoi ia mai no pono kumu o ka lahui iloko ponoi o ko kakou mau lima, elike me na la mamua, iho o ka hookahuli aupuni ana, aka, pehea e hiki ai e ko ia mau manao o kakou ina hoopalaleha kakou i na mea e pono aika noho loihi ana aku o ko kakou mau Elele Hawaii ma o, alaila, ua like no ia me ka makou i hoike mua aku ai i kinohi, aole o kakou makemake e kiai lohi ko kakou mau Elele i ka pono o ka hana a ka lahui a kakou i haawi aku ai ma ko lakou mau lima.

            O ke kumu nui no o ko makou lawe ana mai i kei manao a kamailio akea aku, mamuli no ia o ke ikemaka a makou e hakilo nei oia hoi, mai ka hoala a kulukulu ana o na wahine i ka paina luau iloko o ka malama o Dekemaba o ka makahiki i hala, a hiki i keia mau la e naue nei, aole loa kekahi hana i hapai ia ae e na Ahahui poo o na kane ma Honolulu nei, i wahi e poopuipui mau ai i ka waihona hoahu o ko kakou mau Elele me ka paipai puana i ko lakou mau ahahui lala ma na mokupuni, ma ka lulu mau ana, a hoouna koke mai ma ka lima o Miss Lucy Peabody, ka Puuku hoahu hoi no ke ola o na Elele ma Wasinetona.

            Ke hoala nei makou i keia manao, me ka paipai ikaika aku i ka lahui, e ala ae me ka manao aloha aina oiaio, a e haawi na hunahuna liilii o na materia pili i ke dala, no ke ola o ka poe a kakou i hoouna aku ai ma ka aina malihini, iloko no o ka hune a me ka nele, a iloko no hoi o ka nawaliwali i ike mua ia i kinohi, mamua o ko lakou au ana aku i ke kai, a e noho anei kakou e luakaha pu me ko kakou mau enemi, ka poe nana kakou e hoowalewale mai, “mai kokua, mai haawai,” a mai ae e haawai i na apono ana a ko kakou mau lunaikehala mamuli oia mau ao lalau.

            E hoomanao mau aku makou, aia ke poo o na Elele iloko o ke kulana pilikia a ka mai, aka, aole nae ia he mea e hoonawaliwali mai ai i ke kulana hana a ka lahui e noho ana iluna o ha honua lepo o Hawaii, me ka manao o ko lakou alakai, nana kela mau olelo kaulana loa i kau aku i na hanauna hope o Hawaii ma keia mua aku, “hoohana ka lolo i ka lolo,” alaila, aohe he mea e hopohopo ai, a ua hiki no hoi ia makou ke olelo ae, ua hiki ia lakou ke noho loihi aku, a hiki i ka wa e pau ai ka noonoo ia ana o keia hana.

            Nolaila, e na Ahahui Kuwaena o ka Paeaina, ko na kane a na wahine, a pela pu hoi me ko ke Kalaiaina, e ala koke ae laokou me ka manao lokahi, a e hana i na mea e hooloihi aku ai i ka noho ana o ko kakou mau Elele, e hoouna koke aku i ko oukou mau Komit@ ma na ipuka hale o kela a me keia aloha aina, me ka nana ole i na alalai mamua o ko oukou mau alo, a oiai hoi, he hana waiwai ole na kakou ko kaukai ana aku, aia a hakahaka ka waihona o na Elele, alaila kakou hoopiha aku, oiai nae lakou aia i ka paia lewa kahi i noho ai, a ke nele aku no mai a kakou aku, alaila ua hoouna aku kakou i kela poe e hoomaewaewa iwaena o ke anaina hanohano o ka poe naauao loa o ka honua nei.

            Ua hoike mai na Elele i ko lakou paulele hana, ma o ko lakou hoolilo ana i ke anu a me ka maeele o ke kehau o ka po e iniki ana i ko lakou mau ili i mea ole, a malalo no hoi oia hana hoomanawanui ana, no ka pono o na mea a pau, i kau aku aina hope@a ehaeha maluna o ka Peresidena o ka Hui Aloha Aina elike me na lono a ka mokuahi Alameda i lawe mai ai ika Poalima nei, a makou hoi, e hoike aku nei, ma@ hopohopo a kuihe, no ka mea, aia no ke Akua o ke ahonui i kiai la ma ko lakou mau meheu, a nana noe hoaia a kukulu hou ae iaia iluna mai kona wahi moe n@.

            Mai hoopalaleha kakou i keia la, mai hoonui kamailio ma na alahele, a mai hoolili i na olelo palaualelo, oia ka mea e hoomau ia aku ai na kauwa a ka lehulehu i ko lakou ku kiai ana ma ka aoao o ka ninau o Hawaii O ka makou keia e makemake aku nei e hana koku ia, mamua o ka hoea ana mai o ka la kekahi la ae.

            O kekahi no hoi, eia kekahi mau nupepa ke hoao mai nei e kamailio no na mea e pili ana i ka hoi mai o na Elele, ka mea hoi a kakou i makemake ole ai e hana ia mai na kauwa a ka lahui elike me ke ano o na poe i haalele ia aku i ka moana kai hohonu, a na lakou no e @u mai a pae i ka aina maloo alaila, manao ae ke ola, oia mau hana ana pela, ua like ia me ka haina ana i ke ola oia poe, a o ke kumi nui paha i puka mai ai oia mau olelo, oia no ko kakou noho hoonanea ana.

            Ua hala ae nei na la o ka na wahine hana ana, a ua ike ia ka hua maikai o ka lakou mau hoolala ana, he holopono, aka, aole nae oia ke kumu e hoopa@ia ai o ko lakou ku kiai ana ma ka aeao o na Elele a ka lahui, aia no ka pahu hopu, he pau no na hana a na Elele, a hehi hou ko lakou mau kapuai i ke one oiwi nei alaila, ku iho kela a me keia nona ponoi iho, aole hoi no hai, a ia wa aku, e ku iho ai kela a me keia nona ponoi iho, elike me k ano maa mau.

            Eia hoi ka Hui Aloha Aina Kuwaena ke hapai mai nei i ka hana wehe aha mele no ke ola o na Elele, a heaha hoi ka ka Hui Kalaiaina, e noho anei oia me ka eueu ole ae o kona mau Luna Nui he noho nei, me ka manao, ua lawa paha na Elele, i na wahi kenikeni mua i hoouna ia ai, a he mea makehewa paha ka hoouna hou ana aku i ola no ia poe, a oia nae ka makou e akenei e ike, oia io anei ke kumu o keia noho mumule ana o keia poe, me ka manao ole e lawelawe i kekahi mau hana kokua no ka pono o keia poe.  E hooki loa i kela mau manao ano ole, no ka mea, aole ia he mau mea e hiki ai ia kakou ke noho kuikahi pu, hana pu a lawelawe pu no ka pono o na poe a kakou i hoouna ai.

            E olelo mai ana paha kekahi poe, he wa nele keia, he pilikia, a he ilihune maopopo, e hiki ole ai ke manao ae e loaa ana he mau kokua ana no ka pono o na Elele a pehea la makou e hiki ai ke kokua aku i ko waho, a koe hoi ko makou ponoi, ka oe ho@imua ponoi o ke alo, oia hoi na keiki, na pilikaua, a pela aku, oiai hoi lakou e kokua ana i ko waho poe a e hoopele ana hoi i ko ke kino ponoi.

            He mea oiaio no paha ia mau olelo, aka, i ma nae kakou e kaaua pono iho, a kaupaona maoli iho i ka i’o o keia mau manao, e ike ko kakou i ka like ole @@@@ hana ana, oia hoi. Eia no kakou i ka aina nei, a ke @ele ae no, aohe mea nana e hoopilikia no ka mea, e hiki ana no ke hoolawa ia ko kakou mau pilikia, a no ia maka poniuniu, pela anei ka noho ana o kela poe?  Aole anei aia lakou iloko o kekahi imu ahi enaena a lakou i haupu nana ole ai, e hiki ol ai ke hapapa ae ma ka paia, kahi e muu mokaki ana o na mea i hiki ke hoopau ia ka houpo lewalewa.

            Nolaila, e ala na Hui Aloha Aina mai ka la hiki a ka la komo e eu na lima, a e naue na wawae, no ka hoala ana i na hana e pono ai na Elele, pela hoi i na Hui Aloha Aina o na Wahine, mai hookuu mai na ko oukou mau kaikunane e hana i keia hana, ua ike a ua kamaaina no oukou i ke ano o ka lakou mau lawelawe hana ana, he ololohi a pela aku.

 

UA HOOPUIWA IA KA LEHULEHU

            I ka wa a ka mokuahi Kulana kauhale o Pekina, e auku mai ana kona ihu no ka nuku o Mamala, ua ike ia aku la kona mau kia e aahu mai ana i na kahiko waihooluu like ole o na hae, e hoouluwehi ana hoi i kona pauku kino, mai ka laau ihu o mua, a hiki i ke kikala iwikaele o hope, e hoike mai ana, he la nui keia nona, o ke komo ana mai i ke awa o Honolulu. Na keia mau hae e kilepalepa ana maluna o kona kino, nana i hoohikilele ae i kekahi poe o ke kalanakauhale nei, aia paha he lono ano nui kana e lawe mai ana ma na aoao kalai aupuni a elua, ka mea nui hoi a kakou a pau e ake aku nei e hooko ia. No keia mea, a i mea e maopopo maoli io ai, heaha la na lono ano hou e pili ana no kei mau hae, a ua hai koke ia mai la, oia iho la ke piha ana o ka 100 manawa ana i kipa mai ai i Honolulu nei, a pela iho la i loaa ai i ke kapena o ka moku ke kuleana e hiki ai iaia ke kahiko a paihi kona moku, ke komo mai iloko nei o ke awa.  A i ka hoike ia ana mai pela, akahi no a maopopo i ka poe i hiki aku i ka napo ke kumu o keia mau hae. Malia nae paha, o na ouli hikimua keia o na hana a na Elele o ka lahui, ma o ka hoike ia ana mai o keia mau hailona manawa, a ke upu nei makou e hookoia ia mau kokoia ana.