Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 11, 12 March 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

POAONO, MARAKI 12, 1898

 

Ke Aloha Aina

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lahulehu, a he Nu pepa na ka Lehui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

HONOLULU ...MAR 12, 1898

 

HE OIAIO ANEI KEIA?

Ua hoea mai kekahi lono hoolele hauli imua o makua, i hawanawanaia mai hoi iloko o ko makou pepeiao, e ka hanehane o ka wanaao, a ina io he oiaio ia mau Iono, alaila, aohe hana imiapa a hoopilikia nui wale i manaoia e hana, elike me keia a makou e hoike aku nei imua o ke akea, a oia keia malalo iho.

            Eia ke houpuupu ia mai nei e lawe ia mai ana iloko o na Hale Ahaolelo elua o ka Repubalika Hawaii, he kanawai e papa ana i ka hoopuka akea ia o ka inoa o ka Moiwahine Liliuokalani, ka mea i paa loa iloko o ka umauma o na kanaka Hawaii, a ua manao ia, o ka hana ana i kanawai e papa maoli ana i na mea a pau e hoopuka ana i ka inoa o ke Alii Aimoku, he mea ia e kuhao ai ka manao o ka lehulehu a hoopilimeaai aku lakou mahope o na hana hookaumaha a lima kakauha maopopo, ina nae e lawe io ia mai ana ia hana iloko o ka Hale Kaukanawai o ke aupuni, ka mea hoi a makou e ake aku nei e ikemaka i ka mauakane a me ka makuahine o keia bila kanawai i manaoia, aka, ua manao no nae makou, e moe malie loa aku ana ia mau manao hakukoi oia ano i manaoia ai e hookau mai maluna o kakou, ka mea hoi a makou e ku kiai nei i na wa a pau.

 

KE KUMUHANA KOHO BALOTA

            He oiaio, he mea no keia na ko makou mau hoa nupepa i noke mau ai i ke kamailio, oia hoi, ka ae ia ana mai o ka lahui Hawaii, e koho balota lakou i ke aupuni a lakou i makemake ai, a oiai nae lakou e hoike ana i ko lakou mau manao kakoo malalo o keia kumuhana, a oia like no hoi ka makou e kue ana malalo o na kuhikuhi a ko makou mau lunaikehala kuokoa, mamuli o ko makou ike, me ka uhane noonoo maikai aole he kahua kupono a ia mau hoa i ake ai e hahai aku kakou ma ko lakou meheu.  Oia hoi, o na kuhikuhi a lakou i pahola mai ai, e nonoi aku kakou i ke aupuni Repubalika Hawaii, e koho balola akea kakou, malalo o ka mana o ua aupuni ia a ha hapanui a ka lahui Hawaii i hoole ai, he alakai holookoa ana aku hoi ia i ke kino a me ka uhane o ke kanaka aloha aina iloko o ka imu ahi i makaukau a onaena mui kona mau pohaku, a i bakalia wale no i ka pa aku o ka mea i makemake ia, aohe nao ai i ka papaa.

            Ua kaomi malie hou ia iho nei keia kumuhana no kekahi  mau la i hala ae nei, a hiki i ko makou wa i lohe mai ai, ina nae hoi he oiaio ia mau lono o ka manawa, eia ia mau kumuhana Hoko o ka poli o ka Mana Hook o ke aupuni Repubalika Hawaii kahi i hoopumehana ia ai, a ke loaa ka wa kupono, alaila,  kuahaua akea ia mai ana ua kumuhana la, imua no o ke alo o ka lahui Hawaii, ma ke ano e hoowalewale mai ia kakou, make komo pu ana aku e hoohiki kakoo i keia aupuni, ke alahele hoi a makou e ku nei e paio a hiki i ke kanaka hope loa o ka aoao aloha aina, ke ole e hoololi ia ae ke ano o ke kulana koho balota elike me ka makou i olelo ai, aia a hoihoi ia maluna o na kanawai koho balota o 1892, ka wa hoi mamua iho o ka hookahuli aupuni.

            Aohe a makou mau oleloao e ae e hoike aku ai imua o ko makou mau hoa kanaka o ka pupuu hookahi, oiai, ua lawa ko makou ike no na makahiki elima i hala ae nei, i ko ka lahui kupaa nane ole, mauli o na hoao ikaika ana a kekahi poai e umiapuaa ia kakou, ma na hana e pi i ana i ko kakou aina, ka mea hoi i hoopaa loa ia ai ke aloha pilihala iloko o kakou a pau, me he ohana hookahi la.

            O ka makou e hoike hou aku nei, oia hoi, ina e hapai hou io ia mai ana keia kumubana e ke aupuni Repubalika Hawaii, e koho balota ka lahui no ke aupuni a lakou i makemake ai, a i ole i ke kuikahi hoohui aupuni paha, alaila, aia wale no ko kakou kakoo aku ia hana, a holoi ae lakou a kapae loa i kakahi pauku o ke Kumukanawai o ua aupuni la e ku nei, e olelo aua, “aole loa e hiki ke hoala a kukulu hou ia ke hoala a kukulu hou ia ke aupuni Moi,” ka mea hoi a kakou a pau i hilinai ai, oia ke aupuni mana a hoolohe ia, a o kona mau kanawai, ua lilo ia he mea paa e hiki ole ai ke hoonioni ia.

            O na olelo kukala, e komo pu aku kakou e laulima pu ma keia hana, mai noho kakou a puni, e hookuu aku no na keia huina koho balota mua, a na lakou no e hana i ka mea a lakou i ike ai he pono, elike me ka huina koho balota o ka 1897 aku nei, nona ka huina haahaa loa o 2,000 a oi.  A oiai hoi, ua maa no lakou ia mau hana ina nuku a nui ua pono no ia i ko lakou manao, nolaila, e waiho aku no ia lakou e hana pela, koho a hooholo, a hoouna aku paha i kahi i makemake ia e ko lakou aoao, oiai no nae kakou he oia mau no i ke alopali ma na auo a pau, aole he pihoihoi, aole aole kaualua, aole hoi he awiawi, a hiki i ka wa e poha mai vi o ka leo o ke ola mai ke kai mai.

 

NA HAUWAWA ALANUI

            I ka Poaha nei i hauwawa ae ai ps lono alanui, e pili ana no ka hoi mai o na Elele a ka lahui, ma o kekahi mau leta la a kekahi Elele a ka lahui i hoouna mai nei i na Luna Nui o ka Hui Kalaiaiana, a ue lilo hoi ia lono i kekahi poe, i mea e hoopioo ai i ka manao o kekahi poe, puni wale, me ka noonoo mua ole, hookahi no kumu oko lakou hoi mai, oia no ka ekekei ae o na wahi aho i ka lae o ka i’a, a ke mau aku no ka pinapinai ana o ke ku’i ana o ke aho, aole e nele ko na lawaia hoomano i ka lawaia ana, no ka mea, ua kau pono i ke ahua o ka i’a, kahi o ke kumu o ka hana.

            Me keia mau manao e hoopioo ana iwaena o kekahi poe, a oia no hoi ka wa i hiki mai si o ke kahi poe i ko makou Keena nei, no ka ninau ana, ina paha he leta ka makou oia anoano Lookahi me ka ko makou mau makamaka, a ola ka makou i hoike aku ai me ka hakalia ole, aohe a makou mea i loaa mai elike me ia ke ano, a ina io ua hoi nui mai la, alaila, ua hiki nui ae la i Kapalakiko a ei aku maluna o Mariposa ia e hoi mai la.  Wahi a makou i pane aku ai me ka hoomakeaka, a oiai no nae makou e noho ana me ka malie, me ka mana oio hana naue ole.

            Ua lawe ae la makou i ka leta a James K. Kaulia, i aniani kilohi a i panana alakai no ka lahui aloha o Hawaii, a i keia wa a makou e puka aku nei, ua hamau ka leo kani oeoe o o ke kai, a ua pau hoi ka pa pukiki ana o ka makani mai na manao uluku mai o kekahi poe, a makou hoi i manao ai, he mea pono i na makamaka mea leta Kaleponi, ke akahele i ka hoopuka akea ana i na mea hoolelel lauli manao o ka lahui, a oiai no nae hoi na Elee, aia no i Wasinetona kahi i noho ku kiai ai no ka pono o na mea a pau.

            No ko makou manao, i wahi e maopopo ai i ka lahui, aole e hoi mai ana na Elele, e nana pono iho i ka leta a Kaulia, aohe wahi e olelo mai ana, e hoi mai ana lakou.  O ka makou e ike nei, aia no ia kakou ko lakou hoi mai, oia hoi iua aole kakou e lulu dala a hoonua aku i ola no ua mau Elele la, alaila, ua makemake io no kakou ia kakou e hoi mai, a ua lilo hoi ka hana a kakou i haawi aku ai ma ko lakou lima, i mea paani wale no.

            Nolaila, e ka lahui, mai puiwa i na hauwawa olelo, elike ae.  Ia me keia, i hoe@ mai nei ma keia mau moku iho la, o lilo ia i mei e hoonawaliwali ai i ko kakou mau manaolana.  Nolaila, e malin mai i ka makou e hoike aku nei, a e hoomanao ilio, aole ia o na hana e pono ai o ko kakou aila, o ka hoomau loa aku o kakou a pau ma ka aina hanau nei i ka imi ana i ola no ua poe la a kakou i hoouna ai, a i hooko koke ia e ka lahui iloko o na la pokole loa, a i ili aku maluna o ka mokuahi Moana o ka po Poakolu nei, a e kan hou aku ana no hoi maluna o ka mokuahi Kina no ia alahele hookahi, oia ka mea e hiki ai ka hana aua i ka hana, aole o ke kualehelehe ma ua alanui hele.

 

Ko T. H. DAVIES MANAO

No ka pomaikai o na makamaka heluhelu o KE ALOHA AINA, ke pahola aku nei makou i ka leta hamama a Theo. H. Davies, i hoopuka ae nei maloko o na pepa liilii, a i hooana ia mai hoi i ko makou nei Keena, no ka hoolaha akea aku.  Ua nana a ua wae ae no makou i na manao kalai aupuni o keia kanaka koikoi iloko o ka aina, aka, mai lilo nae ia i mea na kakou e hahai aku ai mahope o kaua mau alakai ana, oiai no kakou e kupaa ana maluna o ke kahua kumu mai kinohi mai, a pela mau aku no a hiki i ka hopena.  Nolaila, e ka lahui, o kona manao kalaiaina no ia, a aole hoi i kulike ko makou manao me kona; oia hoi keia malalo iho.

            No na makahiki he kanaha o na Hawaii ko’u mau hoaloha.  A ua hooikaika mau hoi au e ili nai maluna o’u kou hilinai.  A no keia mau kumu, ua manao au, he hana pono na’u i keia wa, e hoakaka aku i kahi mau manao pokole e pili ana i ko oukou kalaiaina aupuni.

            He elima makahiki i hala ae mai ka hiki ana mai o kekahi poino maluna o Hawaii.  He nui na poe i hoahewaia no ka mea i hanaia, aka aole he hookahi mea i ahewa aku i ka lahui Hawaii no ka poino i ili maluna o lakou.  He makemake au e hai aku ia oukou e na Hawaii, he manaoio ko’u, ua nui ka mahalo o na mea a pau i ka hoomanawanui a me ke akahai o oukou iioko o ko oukou mau luuluu a pau iloko o na makahiki i hala @h@ nei.  Ua hoike mai oukou, ua hiki no oukou ke hilinai ia he lahui, a o ke aloha aina oiaio e hiki ai ke kapaia he oiwi wiwe ole aia no iloko o ke oukou mau puuwai.  Aole o’u manao e hoopuka i kekahi mea e piii ana no ke kumu o ka loaa ana mai o keia mau poino e kamailio wale ana no wau ma ka’u mau mea e iko nei i keia wa, a pela hoi au e alakai ai i ka’u mau olelo ma ke kahua a’u e manao nei he mea hiki ke hana ia me ke akahele.

            Elua mea auo nui i hana ia i Ianuari, 1893.

            1 – Ua hookahuli ia ka Moiwahine mai Kona Nohoalii.

            2 – Ua noiia aku o Ameriak Huipuia e hoohui ia Hawaii, a ma ia hana hoi e hoopau ia ai ko oukou kuokoa lahui.

Maka hookahuli ia ana o ka Moiwahine mai Kona Nohoalii, ua loaa mai ka ehaeha i ka lehulehu o ko oukou mau puuwai aka i ka wa o ka Repubalika i ikeia mai ai e na Aupuni E, ua lilo oia wale no ke aupuni o Hawaii elike me ka Repubalika, ke Aupuni o Farani.

Aka, he mea hou ae no kekahi i oi aku ai ke koikoi o oukou mamua o ka loli ana mai ke Aupuni Moi a i ka Repubalika, a oia no ka hoao ia ana e hoolilo i ko oukou hae ponoi nialaio o kekahi hae okoa.

Ina e apo mai ana o Ameriak Huipuia i ka mea i ouou ia aku ia Lahui, alaila, e lilo ko oukou Hae Hawaii, a e kau ia mai ana ka hae Amerika ma kona wahi, a aole e hiki ia oukou ke pale ae.  A ina he mea hiki ia’u ke kokua ia oukou ma ke kukakuka ana, he mea olioli loa no’u ka lawelawe ana no oukou.

O ka mua e lilo o Hawaii a me ka lahui e, i mau hoaloha, a e lokahi ma ka hana.  E hooki ka noonoo ana no na mea i hala, a e hana hoi kakou ma ka mea hiki no ka pono o keia mua aku.  Lehulehu o oukou e ake nei e hoihoi hou ia ka noho’no Moi aka aole e hiki no ka mea, he nui loa na lahui e kue mai ana ia oukou, a aole no hoi he hiki ia Amerika Huipuia, a o kekahi aupuni e ae pah@, ke hoao e hoihoi hou i ke Aupuni Moi, no ka mea elike me ka’u i hoike mua ae nei, ua ike ia mai ka Repubalika.  Aka, ina e hana lokahi ko kakou manao, ua hiki no ia oukou ke malama i ko oukou kuokoa, pela hoi ko oukou Hae Hawaii, a lilo i lahui kuonoono a me ka maluhia.

He lehulehu no na lahui e makemake mau ana i ka hoohuiaina aka, manao au, he oi loa aku ka nui o na poe kue i ka hoohuiaiana, aka, o ka huina nui o keia aole loa he makemake e ike hou i ke Aupuni Moi.  A ina e makemake na Hawaii e kakoo i ka Repubalika, ke ae ka lahui a e hoopau i ko lakou manao hoohuiaina, a e loaa i na poo ka mana koho, a e lokahi, manao au ma keia, ua hiki ia kakou ke hoopio i na hoopaapaa, a loaa hou ka maluhia, a e hoi mai ana no o Liliuokalani, a e noho me ka ihihi elike me ke Kama’liiwahine Kaiulani e hana nei iwaena o kona lahui ponoi.  Ke hai aku nei au ia oukou me ka pololei, ina aole oukou e maliu mai ana i keia mau alakai ana, i keia mau alakai ana, minimina wale au i ka lilo aku o ko oukou kuokoa iloko o na la pokole e hiki mai ana, ina aole, i keia wa no.

                        THEO. H. DAVIES               Honolulu, Mar. 1, 1898