Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 11, 12 March 1898 — Page 8

Page PDF (780.89 KB)

This text was transcribed by:  Patty Mancini
This work is dedicated to:  For Uncle Bill Correa

KE ALOHA AINA

 

8                      KE ALOLHA AINA, POAONO, MARAKI 12, 1897.                  

 

HE MOOLELO WALOHIA

 

NO KE

 

Keikialii Alabati

 

Ke Kaeaea o Pelekane

A ME KA

 

Ui Madelina.

 

Ke Kukui Uwala o Ainapo

Hoohenoia no KE ALOHA AINA

 

            I ka pau ana o keia mau olelo kaukau a ka Moi Uilama. oia no ka wa a ke Keikialii Alabati i pane ae ai imua o kana aloha, me keia mau olelo hooheno.

            Ke koi mai nei na kauluwehi o kuu hoome alii e hoi koke aku kaua e noho me ka manaolana oia mau iloko o ko hauoli, ka mea hoi a'u e kahoahoa ae nei, e hoomau loa ia aku ia haawina maemae iloko o ko kaua mau la e ola ana.

            Nolaila, eia kaua me ko kaua mau makua iloko o na puili ana o ke aloha. a pela hoi au e manaolaua nei, ua pau na hopohopo ana iloko o ko'u puuwai no na mea e pili ana i ko kakou noho aupuni ana, mamuli o ko'u ikemaka ana i na hana a ke keiki opio, ka hua hoi i loaa mai, mai ko kaua pohaka mai.

            He oiaio, i ka maha pono ana iho o ka nae o ka huakai a ka moi, oia no kona wa i kauoha koke ae ai i kona mau ukali, e hoike kke aku i ka lohe i na mea a pau o ka huakai alii, e hana lakou e like me ko lakou makemake.

            Oia hoi, aole e malamaia ke kulana kiai elike me ke ano maa mau ma ka home alii, a oiai hoi, ua hilinai no oia maluna o ko lakou kulana aloha alii, pela no oia i manao ai, ua hiki ia lakou ke hookuu ia lakou no ka hoomaha ana maloko o na ululaau o ua home kuahiwi la a ka Ui Madelina i noho ai.

            Ua lilo keia mau hana maikai a ka mai i hana ai imua o kona mau hoahele, i mea mahalo loa na lakou a pau. A oia no hoi ka wa i lilo ai oloko o na ululaau i wahi laukanaka i na poe hele kuahiwi, e hoolilo ana hoi ia wahi, iu wahi hoohala manawa no ia mau la.

            Ua pahola koke ia mai la he papaaina, i hele a luluu me na io holoholona, a me ia ano. i noho iho ai ka Moi Uilama, kana Moiwahine a me kekahi hapa o kona mau ukali, e haupa i ka io holoholna makamaka hou oia kakahiaka.

            U@ ai @ lawa, a pela iho la i puana ae ai ka Moi Uilama me keia mau huaolelo maemae, nani ka hauoli o ko'u puuwai, mamuli o ka loaa ana ia'u o keia mau mea ano hou.

            Mahope iho o na luana ana, ua kamakamailio pu iho la ka Moi Uilama me ka elemakule, ka mea nona keia wahi pupupu hale a lakou e noho nei, ame ka leo oluolu, ua pane aku la oia penei:

            E oluolu mai e kuu hoaloha maik@ pehea la ka loihi o kuu manawa o ka noho ana ma keia ululaau kanaka ole, a e li@e hoi me na hoike i loaa mai ia'u, nou keia home, pela iho la i loia ai ia'u ke kuleana e ninau aku ai ia oe, ina ia he mea pono i kou manao.

            E hoike aku au ia oe, wahi a ka elemakule, a i lilo ai hoi ia i mea maikai imua eu e kuu haku alii. ka mea nona keia kino lepo e hoolohe ai i na wa a pau.

            He oiaio, e hoike aku au ia oe me ka pololei loa. aole hoi ma ke ano e huna iho i na mea oiaio, oia hoi, ua haalele aku i ko'u home i ko'u mau la opio loa o 16 makahiki, a me ka;u wahine, oia hoi keia au e ike ae la, a i kona wa hoi he 15 makahiki.

            Ua hooliolo like iho la maua e haalele i ka noho pu ana nie ka ohana a me ko maua mau makua ponoi, a kuewa hele like mai la maua a i elua, mamuli o ko maua aloha ana kekahi i kekahi, ke kumu nui o ke kuee o ka ohana i ko maua noho pu ana, a i wahi e hoopau ia ai ia mau kuee ana, o ka haalele wale no i ka home, ka hana pono a maua e hooko ai.

            A pe'a iho la i auwana mai ai maua ilokoo na pilikia he lehulehu wale, e alo ana ilokoo ka waha o na holoholona hihiu me ka hoomanawanui a me ia ano iho la i hoea mai ai maua ma keia wahi, a kukulu iho la i wahi home no ko maua noho kuewa ana.

            I na la kinohi, ua ulu mai no na hoomanao aloha ana no ka ohana, aka, heaha nae ka maua e hana ia ina e hoi hou aku ana e ike i ka maka o na makua a me ka ohana, aole anei e kupaku mai ana lakou a pau ia maua, e hele kuewa hou maluna o ka ili o ka honua, elike me ka wa kinohi a maua i haalele aku ai ia lakou.

            Nolaila, ua hoohiki iho la maua e noho ma keia wahi, a e imi i pono no ko maua noho kino ana, a pela iho la i lilo ai maua, i mau hoopakele no ka poe i loohia pinepine me na ulia poino ma keia wahi.

            I ka wa i hooki iho ai ua elemakule poohina la i kana mau olelo. aia na maka o ka Moi Uilama ke nana pono la maluna o kona hoa kuka, me ka puuwai i piha i ka hauoli no keia mau olelo.

            O ka wa no hoi ia i pane hou aku ai o ka moi, i ka i ana aku, me keia mau huaolele hoohoihoi, a ua elemakule la hoi e kau pono mai la na maka me ka naau aloha alii oiaio.

            E hoolilo aku ana au i keia wahi kanaka ole i kia hoomanao, mamuli o ka hanau ana o kuu moopuna ma keia wahi, i kupono ole i kona kulana ihikapu, oia hoi, e lilo aku ana keia wahi i kulanakauhale nui, a e hoopiha ia me na [makaainana hune oloko o ke]kulanakauhale o Ladana i puu hoomaha hoi no ko lakou noho pilikia ana.

            @ ha @ o ko @ hala po@ ma @kou noho kino ana ma keia wahi, i me. kukua a hopikele maopopo, i na poe a puu i loaa me na pilikia.

            Eia hoa, e lawe pu aka a@a au ia oe ma keia huakai huli hoi @n ka pa alii, elike me ka makemake o ke kaikamahine alii. nolaila, e hoomanao iho oe, o ka makemake o ke Aliiwahine opo, oia ka'u e hooko aku ana ma keia mua aku.

            Aohe mea a ka elemakule e pana aku ai, oiai, ua kulike ia me kona manao. no ka mea, aia ka hauoli iloko ona kahi i kapalili ai, a pela aku, aka, no ka ike ana@ ke kulanakauhale alii, ka home hoi ana i aloha ai i kona mau la kamalii.

            He mau la keia noho ana o ka huakai alii i ke kuahiwi, me ka piha hauoli o ka manao o na mea a pau, a o ka oi loa paha, oia no na koa kiai o na moi, oiai o ka hapanui o ko lakou manawa, aohe noho ia mai o ka hale, oloko wale no o na ululaau ka hapanui o ko lakou manawa.

            I kekahi ahiahi, oiai, ke keiki oopio a me kona mau hoaloha e kuka kamailio pu ana me kona mau hoahele o ke kuahiwi, no ka lakou mau hana e lawelawe ai oia mua aku, a oia no hoi ka wa i pae mai ai o ka leo o kona makuahine, me ka malie:

            Aia wa koke no hoi oia i ku ae ai iluna me ka hoohakalia ole, hele pololei aku la oia a mamua o ke alo o kona makuahine. a kukuli iho la e like me ke ano o ke keiki hoalohe i ka makua.

            A o keia no hoi ka wa a kona makuahine i pane mai ai i keia mau olelo, ana hoi e hiki ole ai ke awiwi aku e pane i ka haina ma kona aoao, no ia mau olelo i pahola ia mai imua o kona alo, i ka i ana mai:

            E kuu keiki aloha, kuu hoa milimili hoi o keia aina waonahele, ka mea hoi a kuu puuwai i hiipoi nui ai, me ka manaolana o oe ka mea nana e papani iho i ka makalua o kou makuakane a me kou kupunakane.

            Ano, e hoike aku au ia oe, mamuli o kou hoea ana aku i ke kulanakauhale alii o Ladana a halawai oe me kou luaui makuakane, ka mea nana i imi iho ia oe a loaa, he maka a he maka, a me kou lawe ana mai hoi iaia a hoea iho la imua o ke alo o kou makuahine nei, ka mea nana e hoopakele ana i ko kaua nooh ana ma keia aina mehameha kanaka ole.

            Kahi hoi au i hoolilo ai, o keia kou home kulaiwi, kahi hoi nona ke aloha e puapuai malie la iloko o kou puuwai, me ka halanalana i na wa a pau, a i lilo no paha i mea punahele i kou manao.

            He oiaio, mamuli o ka hiki kino ana mai o ka Moi Uilama i keia wahi, no ka huli ana mai ia kaua, ua hoopikole ia iho la ko kaua noho ana mehameha, a oia hoi ke kumu nui o ko'u kahea ana aku nei ia oe, e lole mai. no ko'u hoike ana aku ia oe, e haelele ana kakou a pau loa i keia wahi, me kou mau kupuna, ku @makua hanai hoi.

            A @n @ n@e hoi ia ua pono i kou manao, a ina no hoi aole, e hoike mai no oe, mai hana, oiai, ua ake au e ike mua i kou mau manao mamua, mamua hoi o ko kakou h@alele ana iho i keia wahi.

            O keia mau olelo, ua puana malie ia mai ia me ka naau aloha o ka makua i ke keiki, aole hoi ma kekahi ano e ae. i kumu e hoike pupuahulu aku a kana lei i kana mea i koho ai.

            Oiai nae kkona makuahine e hanai pono mai ana i keia mau olelo iloko o na pepeiao o ua keiki la, a oia hoi ka na waimaka e hoohanini la mai kona mau lihilihi mai, me ka eha a walania o kona houpo.

            A i ke akakuu ana mai o na manao anoninoni iloko o ka umauma o ke keiki opio, huli maikai mai la oia imua o ke alo o kona makuahine a pane mai la me keia mau olelo:

            E hewa ole au, ke hoike aku imua ou, e like me kau e kamailio mai nei ia'u, oia hoi, ua koho iho ko'u lunaikehala, he mea oi loa aku ka pono, a o ka mea maikai maoli no paha ia, e hoi pu aku oe ma ka huakai huli hoi i ka home a na 'lii, a owau o kaua ke noho ae i kiai, a i kamaaina hoi no na poe a pau e kipa mai ana ma keia wahi

            Oiai, ua oi aku ko'u aloha i keia wahi mamua o na wahi e ae a pau maluna o ka ili o ka honua, a ua hiki no hoi ia'u ke hele aku e ike ia oe i na wa a pau a'u e makemake ai, elike me ko'u ano, he aloha makua.

            O keia ke kumu nui hookahi wale no, nana i kaohi iho ia'u ma keia wahi. me ka nonoi pu ana aku i kou oluolu, e hookuu mai ia'u e noho ma keia wahi; aole hoi ma ke ano hoowahawaha makua.

            Aka, ma ke ano, ua pipili paa ke aloha ma ka noho ana, a ma ka hanau maoli ia ana hoi ma keia wahi, aole ma ke kulana o olua na makua aka, ma ke ano akea, oia hoi, ma ke kulana makaainana, ka mea hoi i oi loa aku ai ka pono e noho au maanei.

            Na keia mau huaolelo i hoohikilele ae i kamanao o kona makuahine, mamuli o ka maopopo ana iaia eia ka he manao okoa iloko o kana keiki, e hoololohe ana no hoi e noho ma ko laua wahi i hoolilo ai i home no laua iloko o na la o ka pilikia.

            Puili malie ae la oia i kona mau lima, a me ka leo oluolu, pane malie aku la oia me keia mau olelo e hooniua ana i ka puuwai o kana keiki kamakahi i ka i ana aku:

            Alaila, ua oi aku anei kou aloha i keia wahi a kaua i noho ai iloko o ka hune a me ka nele, mamua hoi o ke ulakolako o na mea a pau i loaa ma ko kakou halealii, a'u hoi a me ko makuakane a me na kupuna ou i kii mai la e hoi no ke kulenakauhale, a e pau hoi ko kaua noho kuewa ana maloko o keia mau ulula a mehameha, ma ke ano hoi. he makaainana a he loaa haalele loa.

            A oia ano anei kau i makemake i e noho hoomau aku, me ka hiki olel ia oe, ke noonoo iho a hoololi ae o keia ka wa kupono au e apono mai ai i ko'u mau manao a pau, e like no hoi me ke ano o ka makua e makee ana i ko ke keiki kolana maoli.

            A ina no hoi, ua oi aku kou pono mamuli o kou ike ana ua lawa ou i na mea a pau e pono ai ko i noho ana ma keia wahi alaila, ke hookuu aku nei au me ka ehaeha o ko'u puuwai nou i na wa a pau, e noho elike me kau i manao ai he mea ia e kaulana a e hanohano ai kou inoa.

            O keia mau olelo hou a kona makuahine, ua hooi mai ia i ka ehaeha iloko ona, aka, mamuli o ke akahele o kana mau kamailio ana, ua hoakakuu ia mai la na manao uluku iloko ona, a pane hou aku la oia penei:

 

W. C. AKANA.

Kalauki

 

            He loea Maheleolelo mawaena o ka Lahui Hawaii a me na keiki o ka Aina Pua. He makaukau oia ma ka hana ana i na Palapala Kuai a me na hana a pau e pili ana i na Waiwai Paa a me na Waiwai Lewa. He waipahe ma ke kuka ana.

            @ Keena Hana: Ma Kanaana, kihi o na Alanui Moi a me Alakea.

                                                                                    feb 21--1yr.

 

J.H. WIDMAN.

 

            Kauka Lanaau no na I'o Ulu.

@ NA HORA HANA:

            9a.m., a hiki i ka hora 11a.m.

            3p.m.,                          5p.m.

 

            Ua hiki ia u ke hoola i na i'o ulu (corn) ma kekahi ano hana hou. a e hoola pu hoi i na mikiao i ulu iloko o ka i'o me ka eha ole. He hoola iloko o ka wa pokole.

 

            Ua hiki ke hele aku ma ko oukou mau home ina e hoike mua mai oukou i ko'u keena hana a i ole ma ko'u home i ko oukou wahi i noho ia.

            march 1.                                  1m--dly.

 

KAHEA NO KA HOAHU A HOILIILI
DALA ANA.

 

            Ua makemake ia na poe a pau i loaa aku na palapala kakauinoa no ka hana Hoahu a Houluulu Dala a me ka poe e makemake mai ana no ko'a hana me ka manao lokahi like, hana me ke kakoo ana kekahi i kekahi, no ka pono a me ke kuonoono, ke hiki aku i ka Poalua, Maraki 1, 1898, ma ke keena o ka nupepa Ka Loea Kalaiaina, no ka hoomaka ana i na hana lulu dala ma ia la, a e loaa no au malaila ia oukou.

                                                                        Owau,

                                                                                    M. PALAU.

            Honolulu, Feb. 12, '98.                       1m wkly

 

HOOLAHA HOOKAPU KAI
LAWAIA.

 

KE papa loa ia aku nei na ano lahui kanaka a pau, aole e hele wale maluna o ke kai lawaia o Honuku, Mokauea, Kalihi-kai, ua kapu loa, koo wale no na kanaka o ka aina, oia na poe e noho ana malalo o ka haku aina. A ma keia hoolaha ua hoomalu loa ia ka Hee. O ka mea a mau mea e kue ana i keia hoolaha, he mana i ko'u hope, oia o Antone Brightr ke hopu a hoopii ma ke kanawai, i ka mea e kue mai ana i ka pono o ka aina.

                                                W. C. AKANA KALAUKI

                        Luna malama aina o Mokauea.

            Honolulu, Feb. 11, '98  2wk  dly.