Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 12, 19 March 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO, MARAKI 19, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU             MAR 19, 1898

 

HE MEA ANO NUI IO NO.

            I ko makou nana ana iho i ka moolelo o na ha@a a ka Ahaolelo Pi Gi o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, e hana nei i keia mau la, no ka hooholomua ana aku i na hana kuloko o ka aina, ua ike iho la makou, ma kahi e olelo ana, ua lawe ia ae he mau ninau e Lunamakaainana Loebenstein o Hilo, iloko o ka Hale o na Lunamakaainana ma ka Poaluna nei, e haawi ana i kalo paa no Waia hole, a na ka Loio Kuhina e naunau iho, a oia hoi ka makou e lawe ,mai nei, a hoikeike aku imua o ka lahui, i ka hana a ia kauwa a ka lehulehu, ka mea hoi i hiki ai ia makou ke haawi aku i na mahalo ana maluna ona, a oiai hoi, no ka lehulehu ka makou nupepa i kukula ia ai, nolaila, o ka hana pono a kekahi kanaka e lawelawe ana, oia ka mea hiki ole ia makou ke uumi iho i ko makou mau manao mahalo maluna ona, oiai hoi ua mea la nana i lawe ae ua mau ninau la, he Pi-Gi oia ma ka poai, a he talena maemae nae oloko o kona naau.

            A i wahi e ike ai ka lahui ia mau ninau, ke lawe ano nui mai nei makou i ka mahele mua o kana mau ninau i ka Loio Kuhina, oia hoi keia malalo nei:

            1-Ma kahi hea o ke Kumukanawai, a i ole o kekahi kanawai paha e haawi ana i ka mana i ka Aha Hooko, e hookaawale ana i ka huina o $10,000, no na lilo o ka huakai hele a ka Peresidena i Wasinetona, Amerika Huipuia?

            2-Ehia la oia huina i olelo ia ae la, ua hoohana ia e ka Peresidena?

            3-E oluolu e hoike mai ma ke ano nui, pehea la ke ano o ka hoolilo ana o ka Peresidena ia mau dala?

            He mea oiaio he mau ninau maikai a ku maoli no i ka pololei iloko o keia huina kuikawa a ka Aha Hooko i noho ai a hooholo, haawi ana i $10,000 no ka pono o keia huakai hele a ka Maua Hooko o ke aupuni; ua hiki no ke ike ia, he elua mea i ukali aku maope o kana huakai, oia hoi o Konela C. P. Iaukea a me ke Kauka lapaau, F. R. Day, a mailoko ae o keia huina na lilo kaahele a pau o keia poe ekolu, mai ka moku, na kaa ahi, na hotele a me na aiaina hooluana i malama ia e lakou, a ia nei e ike ia ai ke ano o ka hoolilo ia ana o keia puu dala nui a ka lahui e uku nei, oia paha, no na lilo laau, a me ka uku la o ke Kauka ma keia hele ana, aka, ua manao nae makou, o ka hoea kino ae o ka pane a ka Loio Kuhina, oia ka wa e ike pono ia ai ke ano o ka hoolilo ia ana.

           

HOOKAHI MANA NUI I KOE.

            Ae hoi, i hoopuka ae la makou i keia mau mamalaolelo maluna ae mamuli o ko makou ike ana iho i na manao hoakaka oia makamaka o ka lahui Hawaii i hilinai ai i na la i hala ae nei, oia hoi o Mr. Theo. H. Davies, ma o kona mau manao hoakaka akea la imua o ka lahui Hawaii, a i wahi hoi e ike ai ko makou makamaka i ka mana nui i koe, aole i lihi launa mai, me na manao hoakaka o ua makamaka la, e pono no ia e hoakaka ia ma ke akea a oia iho keia:

            O ke kuhikuhi ana mai o ka makamaka i kona mau mahele manao elua, i hanaia iloko o elima makahiki ao nei i hala, he mau mea no ia i hoomaopopo kahiko ia e ka lahui mai ia wa mai a hiki i keia la, a ua maopopo loa hoi ka lahui no ia mea me ka powehiwehi ole, ua hookahuli ia ko kakou Moiwahine mai Kona nohoalii mai, mumuli o ka Amerika hana hewa, a ua noi koke ia aku no hoi oia e hoohui aku i keia mau Paemoku, ma ke ano, e hoopau loa ana i ko kakou noho ana maluhia malalo o ko kakou hae, a me ke kuokoa o ko kakou aina aloha.

            Ua hoike hou ae la no ua mea koakaka manao la, ,ma kona ano kalaiaina, aole hoi ma kona ano Karistiano oiaio, i kona olelo ana iho penei. "Aka, i ka wa o ka Repubalika i keia mai ai e na Aupuni E, ua lilo oia wale no ke aupuni o Hawaii, elike me ka Repubalika o Hawaii."

            He mea ole ia makou keia mau olelo a ka makamaka, ina e ike mai ana na mana aupuni a pau maluna o ka ili o ka honua, mai ka Hapa Poepoe Hikina, a ka Hapa Poepoe Komohana, a mai ka Akau hoi a ka Hema, aole ia he mea nana e hoohuli ae i ko makou mau manao maikai no ia mea, oiai nae ka Mana Nui oi ae a kelakela hoi, aole i ike mai i keia aupuni i kukulu hewa ia malalo o na manao alunu a me ka pakaha, a oia mana hookahi, oia ka mana o ke Akua Kiekie loa, ka mea i ike ole i keia aupuni e ku nei a hiki i keia la, ka mana nui hoi i oi aku mamua o na mana honua o keia ao, aole oia i alakai hewa ia, aole hoi i puni, a hiki i kona wa e hooponopono iho ai i na kekee a me na lauwili o ka honua, ka mea no hoi ana i olelo ponoi mai ai no maloko o Kana olelo hemolele, "o ka waiwai i loaa hewa mai, aole ia he mea e pomaikai ai."

            E hoakaka hou ae makou ma keia wahi, he mea ole ia makou ka ike ana o na mana nui o ka honua nei, oiai, ua kaualako ia ko lakou ike ana aku i ka Repubalika Hawaii, mamli o ko lakou kuhihewa, ma o ko Amerika ike ponoi ana iho no i ke aupuni ana i kukulu ai, a oiai hoi, oia no ka mua loa o ka hoike ana aku i ko ke ao holookoa, na pono a pololei keia ike ana, a pela i komo pu mai ai kona mauhoaloha e kakoo i keia aupuni e ku nei.

            Aka, aohe o makou nana ia mea, oiai, ke kau nei no ko kakou manao i ka hana ponoi iho o na lima o Amerika i ka hana hewa ana i hana ai, a ke ole oia e hana pela, alaila, ua maopopo loa ke kumu o kona hana ole ana o hilahila oia i ka mea a kona lima i hawahawa ai, a o ike akea mai hoi na aupuni nui, o Amerika ka, ka mea nana i hana ka hewa; aole o ka Moiwahine o Hawaii, ka mea i hookahuli ia mai ka nohoalii aku, a pela no e lana nei ko makou manao, e hana ia ana no ka pono a haule mai na lani.

 

KE LI'A NEI KA MANAO.

            O na mokuahi mai Kapalakiko mai, a me Victoria, o ka la apopo a me ka Poaono aku, o lakou na makuahi nana e halihali mai na lono e hooiaio ana i na mea i hoolaha ia aku maloko o na kolamu o KE ALOHA AINA o ka Poakolu nei, e pili ana i ke koho o na Senate o Amerika Huipuia no ke kuikahi hoohui aina, a ina ua uumi io ia mai la no a make, alaila, aia na hookanaaho ana a ka poe kakoo i ke kuikahi, maluna o ka olelo hooholo bila kanawai a Mogana i lawe ae ai, a ka-make loa ia mai no e na hoa oloko o ka hale alaila, oia auanei ka wa a ko kakou mau Elele e hoohana ai i ke kumuhana peepoli a lakou i paa pu aku nei, ka mea huna hoi a makou i olelo ai, a i hiki ole ai hoi i ko makou mau hoa ke ike i ke ka-ona oia mea.

            O kekahi no hoi, o na mokuahi mai Kapalakiko mai, oia na mokuahi nana e hoike mai ka oiaio o na olelo a na Elele a kakou i hoouna aku nei, i ko lakou hoi io mai, elike me na lono lauahea e hauwawa nei a puni ke kulanakauhale, ka mea hoi a makou i hoike aku ai imua o ka lahui, e nalo loi, e hoea mai ana, oia iho la, no ka mea, aole e hiki ia makou ke lawe mai i na olelo lolelua a lakou i hoike mai ai maloko o ka lakou mau leta ponoi, ka mea hoi a lakou i olelo mai ai, aia lakou i ka lae o ka i'a kahi i okuu aku ai, a ina e loaa aho hou aku no lakou, alaila, e mau aku ana ko lakou noho aua i ke ko'a lawaia, a ma ia kumu no makou e noho hoomaopopo ole nei no lakou, a hiki i ko lakou wa e hoea mai ai.

            Nolaila, ke kau aku nei ko kakou mau li'a ana no ka hoea mai o na hooiaio ana mai ke kai mai, a ina ua pololei loa ae la kela mau lono mua elaila, o ka hopena aku, o ka hoike ae o Amerika iaia iho i kona ano aupuni Karistiano, ma o kona hoihoi ana mai i ko kakou mau pono a pau e koi nei. He oia hoi paha ia no ka lahni a me ka aina.

 

E HOOPAU ANEI KAKOU I KE ALOHA ANA NONA?

            Ae, nani ke komo huihui ana mai o keia mau mamalaolelo iloke o ko makou mau umauma, me he malihini kaahele la ma ke alaloa a i kipa mai e kamau iho i ka houpo lewalewa, a piha ae no ka naluea o ka umauma, ku aku no kamahele naue ma kana huakai, he mea nui keia mau wahi olelo uuku, ke panee ae kona kino i ka loa.

            I puka ae la keia mau hopunaolelo ia makou, mamuli no ia o na manao hoakaka o Theo. H. Davies, e olelo ana, ua hookahuli ia ka nohoalii o ka Moiwahine Liliuokalani, a ua pau hoi ka manaolana ana e hoi hou ana ke aupuni kumu, a pela aku. O keia hoike maoli ana ae nei o ua makamaka la i na hoeueu manao o keia ano, na like no ia me kona olelo maoli ana aku i ka lahui Hawaii, e hoopau oukou i ka hilinai ana maluna o ka Moiwahine, a e huli aku paha a e nana i mea okoa.

            Ma keia wahi la, i komo mai ai na manao puanuanu o ke aloha alii oiaio, ka mea hoi a ka lahui e hoomanawanui nei Nona a hiki i keia la, he mea ole na mali leo ana o na wa i hala, a pela nohoi me na ike kalaiaina o keia mau la e nee nei.

            Alaila, ua ike ia, ma keia hoakaka manao ana o ua makamaka la, eia oia ke kalele nei maluna o kekahi puolo huna, i waihoia ma kahi malu, a ka wa e puka ae ai i ke akea, a ia wa kakou e hooiaio ai, ua pololei ka makou e olelo e nei i ola honua, aia no he hapuu okoa kana i manao ai, aole hoi o ka mea a kakou i aloha ai.

            E huli anei kakou a e hoopau i ko kakou aloha ana i ka Moiwahine; ka mea hoi i lawe ae i na koikoi a pau o ka ahewa ia e Kona mau enemi, ma o Kona ae ana, e hooko i ka makemake o ka lahui, ma ka hoopau ana i ke Kumukanawai elau pu o 1887? Ke komo pu ana me ua makaainana iloko o ka halepaahao, ka auamo pu ana i na ehaeha a pau iloko o ka inea.

            O ka wa anei ia a kakou e haalele aku ai iaia, mamuli o keia mau ao ana a ka makamaka? Aole! Aole loa!! Iluna kakou Ona e kupaa ai i na wa a pau, elike me kona mohai lani ana i Kona uhane alii no Kona mau makaainana mai Hawaii a Kauai, pela makou e olelo nei, he hana paakiki loa ia i ko makou makamaka ka imi ana e hoohuli ae i na manao aloha o ka lahui, mai ko lakou Moiwahine aku, ka mea hoi a makou i ikemaku ai i ke kulaa o ka noho ana o ka lahui, a ka poe hoi e noke nei i ka wawahi i na manao o ka lahui Hawaii a okaoka, aka, he hana uhane ole ia a ka poe e uluku nei e hana pela.

            E Hawaii Nui Kuauli, eia iho ka auhuhu la iloko o ka owili kahi i paa ia ai, aka, aole nae ia he mea e make ai no ka nui o ka i'a, mamuli o ka halana pu o ka wai i kahi hookahi, a hiki ole ke ume ia aku ka ikaika o ka laau make ma kekahi mau wahi e aku o kekahi mau manowai okoa, nolaila, o na i'a no i moni hewa i ka mulea o ka laau make, o lakou no ka i pau i ka make, a onini paha iluna o ka iliwai, a oia ka makou e hoomaikeike e aku nei i ola honua, i hiki ai i kela a me keia ke noonoo no lakou iho.

 

KA IHO MAKAWALU A KA WAI.

            Mamuli o ka laulaha ana ae nei o na manao o T. H. Davies, ua hoea mai la, na manao pane he lehulehu wale mai ko makou mau makamaka ponoi mai, mai kela a me keia wahi mai o ka aina, e hoike ana i ko lakou mau manao ponio, a oiai hoi, he uuku kahi kuleana e hoopiha iho ai i ko kakou wahi waa, pela makou e hoopuka aku nei, ma ka meahiki ke komo ana, malalo o ke poo o na Palapala, a mai lilo hoi ia i mea e ahewa mai ai no ko makou mau makamaka, a o keia hoi, ka makou i puana ae la, o ka iho makawalu a ka wai. Oia ka hana ana, a o na hemahema ma lakou pane ana, maluna no ia o lakou aole makou e auamo i ke koikoi o ka lakou mau manao pane, oiai, o ko lakou mau manao no ia.

            Mamuli o ka ukele o ke kahua heihei o Kapiolani Paka i keia mau la, nolaila, ua hoopanee ia aku lana lealea heihei lio mawalio olaila, no kekahi wa hou aka e hoikeia aku ai.

            Ua hala aku o J. W. Bipikane a me Moses Palau no Hawaii maluna o ka mokuahi Mauna Loa, no ka hapai ana i ka laua kumuhana e hoolala nei oia hoi ka hoiliili dala lahui nui, ma na kuaaina, a e hala ana paha ia laua he mau pule loihi ma keia huakai a laua i hele aku la.