Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 12, 19 March 1898 — Page 4

                                           KE ALOHA AINA
4                                              KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 19, 1897

                                                                        Ke – Aloha—Aina
                                                                        Hookumuia no ka
                                                            Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa
                                                                       na ka Lahui Hawaii.

                                                                        EDWARD L. LIKE.
                                                                      Lunahooponopono.
                                                                       EMMA A. NAWAHI.
                                                                Puuku o KE ALOHA AINA.
                                                           HONOLULU....MAR. 9, 1898

                                                            KA MANAO KALIAINA O KEIA
                                                                           MAU LA.
    Ua puka akea ae nei na manao kalaiaina o kekahi poe loea i ka wai oopu, e hoikeike ana hoi i ka kakou mau hana pono e hana aku ai i keia mau la, oia no ke kumuhana e pili ana i ke koho balota, i huai ia ae nei i ke akea, ma ka leta hamama a Theo. H. Davies, ka mea hoi a kekahi poai e ake nei, pela kakou e hana ai ina nae hoi ia he alahele maalahi e hooko ia ai ko kakou mau manao.  Aka, o keia kumuhana nae ka makou i kaohi aku ai i ka lahui, mamuli o ko makou ike, aia ko kakou manao ana a pau i Amerika, o Amerika ka po a o Amerika no hoi ke ao, me ka olelo ana, e hana ana no o Amerika i ka mea kaulike a me ka pololei, ina oia e manao e hana pela, e ko ana no ia manao ona, no ka mea, oia ke kumu a me ka welau nana i kukulu ka halau o  ka Repubalika, a lilo i aupuni e nanakee ia ai e ka lahui Hawaii, a me ka poe i makee i ka noho ana aupuni moi.
    He oiaio, o ka elima makahiki keia a oi o ke ku ana o keia aupuni a kakou e koi nei, e nonoi ana ia Amerika ma ka palapala ma ka hele kino maoli ana o na Komisina, i hoouna ia aku hoi, i Elele nana e hoihoi hou mai i ko kakou mau pono, a me ia ano no hoi i eu kino maoli aku ai ke Poo o ka Mana Hooko o ke Aupuni kumu, oia hoi ke aupuni alii, a oiai hoi, e welawela ana no na manao o ka lahui Hawaii no ka makee no i ko lakou aina aloha, no ko Amerika hana mai no i ko kakou pono, ua hoouna ponoi maoli aku la no ka lahui Hawaii nawaliwali, a nele i na mea e lako ai, a e pono ai hoi ka huakai hele o ka aina malihini.  Ua ala ae lakou me ka manao hookahi, a hoouna aku la i na Elele mailoko ae o na hapaumi a lakou i hoiliili ai i oia no ka noho ana.  A i keia la, aia lakou iluna o ka lepo o ka aina malihini, kahi i imi ai i ola no kakou, a me ka aina holooka.
    A oiai hoi, o ko makou kahua i ku ai, he moekahi ia mai kinohi mai o ko makou lilo ana i wahaolelo no ka lahui, a oia no hoi ka makou e haawi nei i ko makou ikaika kino, a me ko makou uhane no ke alakai ana aku i ka lahui i ka kakou mau hana pono e lawelawe ai, elike me keia a kakou e kau aku nei na maka a me na manaolana ana maluna o na Elele; ka mea hoi a makou iu aui ole ae ai mao a maanei, aole hoi iluna o ka pine kekahi wawae a ilalo o ka honua paa kahi wawae.
    I na paha mamuli o ko kakou hilinai ana, ka pono ia Amerika, a ua hana mai la hoi o Amerika, a ua kuhikuhi mai la paha ia na Elele Hawaii, aohe a lakou mea e hana mai ai no kaou, eia no i Hawaii nei ko kakou pono, alaila, oia auanei ka wa a makou e ku ai mahope o ke kumu o ka makou peni, a alakai aku i ka lahui i kahi e hoe a maalahi aku ai kakou i kahi a kakou e nonoi mau nei e hoihoi ia mai ko kakou pono, iloko o ka ehuehu o ka wiwo ole, no ka makee ana i ko kakou aina, ka mea hoi a makou e hoike nei, he mau iwi make keia mahope o ka lahui, ka aina a me ka nohoalii.
    A oiai hoi, aia no na Elele a kakou i Amerika kahi i laulima ai no ko kakou pono, a ina no hoi e pono mai ana ma ka lakou hana ana, o ko kakou pono like ana no hoi ia, a aole hoi he olelo ana no ia mea, oia no ka iini nui o ko kakou manao, a ke poha mai no ka leo, ua hana o Amerika, he hoi ana iho hoi ia o na manao kupilikii o na makahiki elima i hala, a kona wahi mau.
    I ko makou kilehi ana iho hoi ma na manao wehewehe o ko makou makamaka ke Kuokoa ua ike iho la makou, i kana mau wehewehe e pili ana no ke kumuhana koho balota a kekahi mau makamaka o makou e noke mau nei i ke kamailio, a i pukaamaka ae nei hoi mao ko Davies mau manao hoakaka la no ia kumuhana.  I ko makou nana a kilohi pono ana iho i na wehewehe ana a ua makamaka nupepa la, na hoonaauao aku oia i ke aupuni Repubalika e ku nei, ma o kela leta hamama la i hoolaha ia ae nei iwaena o ka lahui, me ka i aku, eia ko kakou make la ke liuliu ia mai nei i ola honua, ia nei ka ike la o na kahuna kalai waa, nana mua iho i ka maikai a me ke ino, waiho auanei a palahalaha, alaila, olelo iho no ka poe kalai waa ka hewa, no ka nana pono ole.
    Ma ka lua o kana wehewehe ana, ua hoike maopopo mai no oia i kona manao makee i kona hoa iliulaula o ka pupuu hookahi, e olelo mai ana hoi, o ke alahele keia a oukou e ka poe aloha aina e hana ai, alaila ka hoi lana ka waa o oukou i ke kai.  No makou iho, ke kuikawa nei makou ma o keia makamaka, a ke haawi aku nei hoi i na mahalo ana, aole ma ke ano e kukoo aku ana i kona ano Pi Gi, aka, ma kona hoikeike ana e hoea io mai ka wa oia hana e lawelawe ia kau ai e kekahi poe.
    Aole no hoi makou e poina no na olelo a kekahi hoaloha o makou, i kona wa i hui ai a kamilio pu me makou, ua hoike mai la oia, “o na manao kalaiaina o Theo. H. Davies, aole ia no keia wa, aka, no mahope loa aku ia, oiai, ua hilinai no kakou e hana mai ana no o Amerika i ka mea pono, aia a nele loa, alaila hoomanao ae ke alahele e pono ai ko kakou noho ana ma keia mua aku.”  O ko makou manao no ia e paa nei, a e hana nei, aole hoi e hiki ke lawe i elua haku e hana ai i ka wa hookahi.  E hoakaka mau aku ana makou i keia kumuhana ano nui, no ka pono no o ka lehulehu.
 

                                                          E HOOMANAO MAI I KE OLA
                                                                        O KA PEPA.
    O ka ekolu mahina keia o ko kakou nee ana iluna o ke kahua o ke kalai manao ana, me ka haawi ana i ko makou ikaika a pau, ina he Hawaii oia, a lahui e ae paha, na mahina mua hoi o keia makahiki 1898 e hele nei, e haawi ana hoi i na manao hoolana a hoeueu hoi iloko o ka puuwai o ko makou lahui, e paa mau, a mai hoololi i ka inoa hanohano e kau mau nei maluna o ko kakaou mau poohiwi, ke Aloha Aina oia mau.  A iloko oia mau la, ua ike ia, eia ke ko mau nei ke au o Halaea ia kakou iloko o ka aina nei aole hoi he au e pale ai ia kakou iwaho, i wahi no kakou e poholo ai, a pa-pa-pau kakou i ka make, aohe wahi e ola ai.
    O ko makou hooko ana i ka leo o ka lehulehu, e noho ana ma na kihi eha o keia mau Paemoku, no ka manao e hooi aku i ka ike no na mea e hana ia nei no ko kakou aina, oia ka makou i pale ae ai i na ulaleo a kekahi poe, a kakali aku la i ka hopena o ka hana i kauoha ia mai ai makou e na makamaka e hana aku.
    Ua hala ae nei hoi ia mau la, a o ka poe i hooko iao i ka lakou mea i olelo ai ia mau la, ke haawi aku nei makou i na hoomaikai nui ana no lakou, ma o ko lakou hoomanao ana mai i ke ola o ka kakou wahaolelo.  A no ka poe hoi i koe, no lakou ka makou e hoomanao akunei, me ke noi pu aku, e nana pono iho i na rula kuhikuhi o ka pepa, a ina aole lakou e hooko ana, alaila, ua makemake ole no lakou e hoomau a aku ka hoouna ana i ka lakou pepa, a e hoopau no makou i ka hoouna ana aku, me ka nana ole i ko makou luhi a me ke poho mamuli o ke kokua pono ole o na poe heluhelu.
    Nolaila, e hoolohe i keia, a mai hooi aku i na hana o na la i hala, o lilo no ia i kumu no oukou e mele ai, o ka lohe ke ola, a o ke kuli no ka make.

                                                            E NALO HOI, E HOEA MAI
                                                                        ANA, OIA IHO LA.
    I hoopuka ae la makou i keia mau wahi huaolelo e kau ae la maluna, mamuli no ia o ko makou hookui pinepine ia mai me na ninau he nui wale mai na hoaloha mai, ina paha he oiaio keia mau hauwawa alanui e lohe ia nei no ka huli hoi mai o na Elele a ka lahui, ma ka mokuahi mua e ku mai ana i o kakou nei.  Eia wale no ka makou pane aku malaila, o ko kakou lohe like no ia, aka, no ka hooia ana aku nae no ka oiaio loa oia mea, aia pu no ke ano kanalua me makou.  Nolaila, o na lohe no ia elike me na leta mua mai ai a lakou, e i ana.  Eia makou a hoi aku, o ka moku o ka la 1 o Maraki, oia ko makou la e hiki ai i Honolulu, eia nae, hoea hou mai no ua moku me ia mau leta hou mai, e i mai ana, e noho hou ana no makou a hiki i ka hopena o ka hana, e pono e noonoo hou mai oukou ka lahui i wahi ola no makou, me ka i pu mai no o na mau Elele nei maloko o na leta a makou i hoolaha akea aku ai imua o oukou penei: “E ka lahui e hoomanawanui mai ia maua i hookahi mahina i koe a komo iloko o Maraki ae nei.”
    Aole hoi i komo aku iloko o Maraki elike me ka olelo, alaila, iloko no ka o Feberuari iho la. la 24 e haalele aku ai ia Wasinetona.  Nolaila, elike me ia lauwili la, pela no ko makou kanalua, a hiki ole hoi ke hooia aku imua o oukou no ia mea.  A pela na kaikuahine o kakou i hooikaika hou ae nei e hapai i keia hana nui i hana ia iho la, a i luhi pu ia hoi e ka kou ka lahui holookoa mai o a o no ka laulele ana i wahi e loaa hou ai ke ola no ua mau Elele nei a kakou.  Nolaila, he ane, pela hou no paha auanei keia, oiai, he Kahaluu ke ala, wahi a ka olelo.
    Eia hoi ka kahi Toma i pane aku ai i kahi poe haumana a ka Haku i ko lakou wa i hai mai ai.  Ua ike makou i ka Haku, ua ala hou oia mai ka make mai, i aku la kela, aia no ko’u manaoio a ike pono aku au i na puka kui i hou ia ai ke kino o ka Haku, pela hoi keia a makou i hoopuka ae la E nalo hoi, e hoea mai ana, oia iho la.
   
    E hoao aku ana ke aupuni e hookapu i na Pake holoi lole i ke ano o ka lakou pipi wai ana i na lole a lakou e aiana nei.
   
                                                          OIA ANEI HOI KA OIAIO?
    Ua lehulehu ae nei na manawa i hala, a ua hoea pinepine mai hoi na hoohalahala ana a kekahi poe, no ka hana a kekahi Luna Aupuni e imi nei i pomaikai oi loa kau mawaho o kona uku makahiki i haawi ia ai e ka Ahaolelo, a ina io he oiaio kela mau lono i lawe ia mai imua o maku, alaila, ma kaaoa o ka lehulehu, ke ku nei makou a hoike aku, he hana hew loa ia, a ua pono hoi i ka Ahaolelo e noho nei i keia la, (oia hoi ka Ahaolelo o ka poe Pi Gi,) ke noonoo koke i keia hana.
    Oia hoi, eia ka Luna Alanui Nui o ka Apana o Honolulu nei, me kona mau kaa hoki ponoi, ke lawe nei i ka lepo o na alanui o ke kulanakauhale nei, a pela hoi me ke one, pohaku paha, i mea hoopukapuka no kona pono ponoi iho, aole no ka pomaikai o ka lehulehu, ka poe hoi nana e uku nei iaia me kekahi uku kiekie.
    E pono no paha ia makou ke hoakaka piha ae ma keia wahi, oia hoi ka hoohalike ole ia o ka hana ana o na alanui, elike me ka wa e noho hana ana o Samuela Paniani, kekahi o na kanaka Hawaii i imi ole i kona pono ponoi iho, aka, o ka hana a ka lehulehu kana i malama ai me ka hilinai nui ia, oia hoi, aole oia i lawe ae i na lepo o ke alanui a hoahu ma kekahi wahi okoa, i mea e hoopilikia hou mai ai i ke aupuni, oiai nae hoi, no ke aupuni no ia waiwai.
    O ke kipapa ia ana o na alanui ia mau la, ua hana ia owaena a kiekie iluna, a hooiho ia na aoao, i wahi e holo ai o ka wai, aka, o keia ua hooiliwai like ia no, a i ka wa e haule mai ai na pakaua koikoi o ka lewa lani, ua lana pu iho la ka wai iwaena, a he kohu loi kalo maoli no ke nana aku.  A ma ka hoomaopopo io aku, ke ole makou e koho hewa, ua hana ia ko kakou mau alanui i mea hoowaiwai no ke kanaka hookahi.
   
                                                          KO KAKOU KULANA HANA
    Ua lehulehu na la i aui ae nei, e hoomau ana no kakou ma na hana e pono ai ko kakou noho ana, me ka nana ole ae i ka noho ana ilihune e pahola nei iloko o ka aina, aka, ua ike ia no nae ko kakou mau hiohiona mohaha o ka Mauoli ma ko kakou mau helehelena, me he mea la, aia no kakou a pau iloko o ke au ulakolako o ka noho ana o ka aina, ka maikai o ka manao, maikai na hana, a aole hoi i hoopihoihoi ia ka lunaikehala o loko o ko kakou mau kino, mamuli hoi o ka ike ana iho i keia nele, a ulu ae ua manao alunu o ka pakaha, ka powa a me ka hao wale, ka aihue