Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 17, 23 April 1898 — Page 6

Page PDF (868.57 KB)

This text was transcribed by:  Ruth S. Goldstein
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

(Mai ka @ @ma mai)

 

i ka makamaka ua hala e iho la kela me kekahi mau hoa malihini ona i ka makaikai.  Ahiahi hoi mai, a oiai oia e paina ana i kona aina ahiahi, hoouna aku au i ko’u pepa (card) iaia, pau kona paina ana komo mai oia aloko o ka rumi hookipa, malaila ka moiwahine, kana kakauolelo Mr. Helelahe a me kana wahine a me a’u pu e kakali aku ana iaia, a hui malihini iho la mana ma keia aina malihini a Iauna pu no hoi me ke alii a me kona mau kanaka.  Hoohala iho la makou i kekahi mau hora oia po i ke kamakamailio ana no na mea pili ia kakou me ka hoonanea pu ana me kekahi mau mele Hawaii.  Lehulehu no na poe komo ae iloko o ka rumi hookipa oiai makou e hoonanea ana malaila, ua hoolauna aku au i ka malihini hou ma ke ano he makamaka mai ka aina hookahi mai me na makamaka hanohano @he mau wahine na na lunakanawai kekahi) i loaa ia makou ma keia aina malihini.

 

            Ua lilo ka like ko ko maua inoa i mea kamailio nui ia e na makamaka haole o makou, a o ko maua maamaalea hoi i ke kamailio haole a me ka ike i ka rula o ke keonimana a me ka lede ua lilo i mea e hoohiolo e aku ai i ke koikoi o ka olelo a Kakina ma i pahola ae ai, he lahui kanaka hawawa kakou, a pela aku.

 

            Nui ko’u hauoli i ka launa ana me ke kaikamahine, a hoonani ae la ko’u naau i ke Akua i ka hoo maalo ana mai i ka lede opio ma ke kahua o ka hana e pili ana no ka hoomau ia aku o ko kakou noho kuokoa ana, a kuu mau hoa Elele i haalele iho nei maluna o’u hookahi ke kiai ana a me ka paio ana a hiki i kona hopena, he lede e hiki ai ia’u a e haaheo ai hoi ka hoikeike ana aku i ko Wasinetona nei a i ko ke ao holookoa, o keia iho ila ke ano o na Hawaii, and plenty more, ka iwi kuamoo o ka aina a’u e paio nei, “Ua hiki no ia Hawaii ke hooponopono nona iho.”  Ina aole i komo ae ke Kuhina Amerika a me na koa o ka mokukaua Besetona aole loa e hiki i kekahi poe ke hookahuli i ka ikaika o ke Aupuni Moi i ka 1893.

 

            Iloko o keia mau hoohauoli ia ana o ko’u naau, hoomanao ae la au i ko kaua halawai mua loa ana he 25 a oi makahiki i hala ae nei a hoomanao ae la no hoi i na hana au a me kou mau pokii i hana mai ai ia’u, na hele makaikai ana ma na wahi like ole a hiki i Waianuenue, Mokuola, a pela aku, a pela ne me kekahi mau hiki hope ana aku a’u i Hilo, ua lilo mau ia i mea poina ole ia’u i na wa a pauy a’u e hoomanao ae ai no Hilo Ma kuu ike ana eia ke kaikamahine ma keia wahi malihini no ka makaikai, a ua ano kamaaina iho nei hoi au i kekahi mau wahi pana o keia aina nui oiai ekolu mahina a oi ae nei ka noho ana i keia wahi, nolaila, nonoi aku au i ke kaikamahine e ae mai ia’u e hele pu aku me ia e hoomaikeike ai i kahi i kamaaina ia’u.  Olelo mai kela aole o’a makemake e haalele oe i kau hana no ka lele ana mai me a’u, oiai he lehulehu no makou i hele mai nei, a me lakou no hoi au e hele ai, hoole aku au aole a’u hana oia la, haawi mai kela i ka mahalo a o ko maua hoomakaukau iho la no ia no ka hele.  Eha makou i haalele like i ka hotele i nehinei (Poaono, Mar. 12), a o ka nui mahope ae no, hiki makou i ka hale hoolulu kaa loaa ko makou mau kikiki (tickets) a kau i ke kaa, he wa pokole loa mahope iho ua holo aku la ke kaa, i nana ae ko makou hana he elua wale aku no i koe iloko o na onua o keia mau kaa a makou e holo nei no loko o na hoahele o lakou i kau mai, o ka nui ua halawai me Muliwaa.

 

            Haalele makou ia Wasinetona nei ka hora 8 a.m., a holo aku maluna o ka muliwai Potomac a pae ma kela aoao, o ka mokuaina ia o Viriginia, hiki makou i Alexandria noho ilaila, holo loa ke kaa a hele aku la makou e makaikai i ka luakini o Christ’s Church, kahia Wasinetona e hele mau ai i ka pule, komo makou iloko a kakau i ko makou mau inoa ma ka buke i hoomakaukau kau ia no na malihini hiki aku ilaila a noho iluna o ko noho i hookaawale ia a i noho mau ia e Wasinetona oiai oia e ola ana.  Hele ma kekahi mau wahi kaulana e aku a hiki loa ma ka Masonid Temple, a maanei ua loaa ia’u a ia makou pu no paha he wahi mea e hoomanao mau ai, penei:

 

            Ua hoolimalima iho la maua me ko’u hoa kane iloko o ko makou kauna i kamaaina nana e lawe e hoomakaikai ia makou, he paele ua kamaaina nei.  Ia makou e hele nei halawai aku nei makou me kekahi haole elemakule, hoike aku nei ko makou kamaaina he poe malihini makou a he makemake e ike i ka Masoni@ Temple; ae ia mai no.  Hiki aku makou ilaila, wehe mai ke kamaaina i ka puka, ua hiki mua ua wahi haole elemakule nei a makou i halawai ai i ke alanui iloko o ka rumi, hoike aku la ko’u hoa o makou ka poe i halawai mai me ia ma ke alanui a ko makou kamaaina i hoike aku nei he poe makaikai makou.  “Where is your guide,” (auhea ko oukou alakai), wahi a ka ninau a ka elemakule, e ku ana makou, o ko’u hoa he haole kane ka mua o na wahine aku elua a owau no mahope loa.  Pane kuu hoa “he is outside,” (aia no oia mawa ho), pane hou mai ka elemakule “you stay outside too,”(o oe pu kekahi e noho iwaho).  Ia wa pi-o-o ae nei makou ia wai la ka elemakule e kamailio nei, a emi mai nei ke kaikmahine a olelo mai la ia’u e hoi makou, paa ia aku e a’u.  Ninauakukuu hoa heaha ke kumu o keia mau olelo au, pane mai la “We do not allow colored people in here.”  (aole he ae ia o ka poe paele maloko nei.)  Pane aku kuu hoa  We are not colored, the gentleman behind me is a Hawaiian.”  (aole makou he puele, o ke keonimana mahope nei o’u he Hawaii oia.)  Hooia hou aku au he kanaka Hawaii au a ae ia aku la makou e komo iloko e makaikai ai.

 

            O keia kekahi o na kumu nui e koi nei i ko’u uhane e kue i ka hoohuiaina.  Maopopo loa ia’u ina kakou e hui, ia wa e hoomaka mai ai na haole, aole mamao aku, na haole iho no imua o ke alo o kaua, i ka hoopahemo ia kaua a me ka kaua mau keiki a hana mai no i mau rula e like me ka makou i ike aku la i nehinei a me ka’u no hoi e ike nei ma keia hotele a me kakahi mau wahi e aku.  Mahalo au i ka hana ia ana mai o kela hana maluna o’u me ka lohe pu o ke kaikamahine i keia mau olelo, loaa ka mea nana e kokua mai i ka’u e walaau mau nei.

 

            Hora 10:30 a.m., hiki ae he kaa uwila hou, kau makou a holo aku no Mt. Vernon, ka home o Wasinetona, makaikai ia wahi a pau hoi mai i ke kulanakauhale nei.  Hiki mai makou hele pololei ke kaikamahine me na hoahele o makou i ka hale waiho dala (Treasury Building), hoi mai au i ka hotele nei i kaa no maua, imi aku au a loaa ia’u kau maua a holo aku no ka Hale Keokeo (White House), ua paa e ka puka o ka rumi ae ia e makaikai ia, oiai he paina iho ko ka po mamua iho i haawi ia no ke Keikialii Belegiuma a e hoomaemae ia ana ka rumi ia wa.  Holo loa ko maua kaa no Arlington, ka ilina kupapau o na koa a me na kanaka kaulana o ka aina, a ma ka hora 5 p.m., o nehinei aku la lulu lima iho la maua a kau aku la oia ma ke kaaahi no ka hoi ana i Nu Ioka, he 226 mile ia, e hiki ana i ka hora 10:40 p.m.

 

            He aina nui o Amerika a he nui no na mea hou nani e hoomaona ia ai ka maka o ka malihini, aka, me ia mau nani no nae la aole e hiki ia’u ke huna ae i ka oiaio o kekahi olelo kaulana a ko kakou Moi Kalakaua i aloha nui ia o “Hawaii no ka oi.”

 

            No ka ninau hoohuiaina, hauoli au i ka hoike ae me ke kanalua ole; Ua make! Make!!, Make mau loa!!! Ia makou i hiki mai

 

            (E nana ma ka aoao ehiku)

 

            (Mai ka aoao elima mui.)

 

            O ka mea mua naha i hookuia i ko makou hauoli ana, mamuli no ia o ka hoea ana ae o ka lono, he ma’i ke Keikialii o Hawaii, nona na makahiki he hookahi a oi.

 

            Ua hookuli ka moi i na noi a ka moiwahine e hoi pololei aku oia no kahi moe o kana keiki, mamuli o kona manao ana he kumu ia nana e hoohakalia ia ai i kona hoea koke ana aku i kahi moe o kana keiki.  Ua haalele mai la nao ka ma’i me ka nui ole aku, a oia nae ka mea i hoomaopopo ia o ka hoomaka ana ruai o ka pau ana o na lealea, a i ukaliia mai e kekahi hiona weliweli mahope mai.

 

            Ua haalele aku makou i ka mauna a hoi mai la no lalo me ka huli hoi ana aku no Lahaina, a malaila i haalele aku ai au me ka ukali ana o Mrs. Bishop ia lakou, a hoi aku la no Honolulu.  O ka nuhou mua i loaa maj ia makou iloko o ka inaina kopouli o ka moi ua kipu aku la oia a hoeha iho la i kekahi o kona mau hoahele, kana kakauolelo ponoi no hoi nona ka inoa Mr. H. A. Nielson.  Mahope iho o ka hoea ana mai o keia mea, ua haawi aku la ka moi i na kokua i ke kanaka i hoopoino ia, aka, mahope nae o kona kaa ma’i loihi ana no kekahi mau mahina, ua make aku la oia.

 

            Aole he mea pili kanawai i lawe ia mai ma na ano a pau no keia mea i hana ia e noonoo ia.  Aole a’u mea e pale ae ai i ka pono o ka mei, no keia hooko ana ona i kona manao inaina, ma o aku o ke kaumaha no keia hana, ua hooili ia mai la maluna o’u na hoomanao ana o ko’u mau la oiai he ohana alii e noho moi ana no Hawaii.

 

            He nui na kumu i maopopo i kekahi poe o makou i kekahi mea i ulu mai ai o ka inaina ma ka aoao o ka moi.  E hoao ana ka moi e hoohauoli ia makou pakahi, aka, ia wa hookahi no o ka haawi, aka, ia wa hookahi no o ka haawi ana i na olelo oluolu, ua haalele koke iho la ka manao maikai iaia, a komo mai la ka huhu naaupo iloko ona.  O ka huhu o na Kamehameha ua hoea loa aku ia i ke keikialii opio, a oia no kona kumu i make ai:  No ka mea, i ka wa o ke keiki i ka eha wale no o kona mau makahiki, ua pono ole iho la kona noono no kekahi paa kamaa buti, a puka ae la kona inaina i hiki ole ke hoomalu ia.  Ua imi kona makuakane i k@i e maha ai, ma o ka hookomo ana iaia iloko o kekahi paipu a ka wai e kaheana.  I kinohi aole he poino i ike ia maluna o ke kamaiki, aka, mahope mai, ua hoomaka oia e uwe me ka hiki ole ke hoomalielie ia.  A ia wa i ike iho ai, ua loaa oia i ka ma’i fiva.  Ma ia manawa aole i loaa iaia ka maka, aka, ua make iho la oia ma ka la 27 o Augate, 1802.  O ka Moi a me ka Moiwahine ua hoike ia aku na mauao kaumaka e na poe no ko lana hoonele ia ana, aka, o ka Moi Kamehameha IV, ua pau loa kona manao hauoli, a ua noho mehameha oia a hiki i kona make ana.

 

            Ma keia wahi e hoomaka aku ai kakou no ka noho moi ana o Kamehameha IV.  O ke kumukanawai mua i ka 1840, ua hana ia no ka makemake ma ka aoao o ka Moi Kamehameha III.  O ka lua i ka 1852.  O keia mau kumukanawai malalo no ia o ka hooponopono ana a na Misionari, a mahope mai, ua hoomaka mai no kanaka ano lili i ke kaulike ole.  Nolaila, i ka wa i pii ae ai o ke Keikiahi Lota maluna o ka noho alii i ka 1863, malalo o ka inoa Kamehameha V, o kana hana mua oia no ka hoole ana i ka lawe ana mai no ka hoohiki ana malalo o ke kumukanawai e ku ana.  O kona pii ma kahi o ka noho Kalaiaina malalo o kona hoa hanau he maikai, a o kona ano ua olelo ia ae ua like loa me Kamehameha ka Nui.  Oiai, ua hoomaopopo oia i ka makemake o kona (mau kanaka mamua o kekahi kanaka o kekahi lahui okoa aku.

 

            Iloko o ka mahina o Mei, 1864, ua hoopuka ae la ka moi he kahea no ka halawai ana e kukulu i kamukanawai, me ke kaahele ana ma na mokupuni, me ke kaahele ana ma na mokupuni, no ka hoakaka ana aku i na poe koho balota i kana mea i hoolala ai.  Ma ka mahina o Iulai oia makahiki no, ua noho iho la ua halawai la ma Honalulu, aka, mahope nae o ko Kamehameha noonoo he hana ulolohi loa ia, nolaila, ma ka ia 13 o Augate, ua hoopuka ae la oia he kukala e hoopau ana i ka aha hana kumukanawai, a pela me ka hoopau ana i ke kumukanawai o ka makahiki 1852, a he hookahi pule mahope iho, ua kuahaua ae la o a he kumukanawai hou ana i hana ponoi ai, maloko ona i rula o Hawaii me ka hauoli no iwakalua kumamakolo makahiki.  Aole he hoopaapaa i ulu, a he au hoi ia o ka pii mahuahua ana o na pomaikai a hiki i ka wa o ka Moi Kalakaua i make, i hookikina ia mai e na poe o ea aina e e hoopau i ke kumukanawai (ua hooko aku kuu kaikunane me ke apono ole no nae o kona manao ma ka 1887), ua noho na mea a pau me ka lokahi maloko o na mokupuni o Hawaii, malalo o ke kumukanawai a kekahi kanaka hookahi i hana ai, no ka ohana hoi o na alii o Hawaii.

 

            O n Papale Lole o na Kamalii eia ke kuai ia nei me ka emi o ke kumu kuai mai ke 35 keneta a hiki i ke 65 keneta o ka Papale hookahi ma kahi o Iwakami.  E hele e wae no oukou iho.

 

            Ua hoopuiwa ia ae na poe a pau o ke kulanakauhale nei, i ka wa i hauwawa ia ae ai o kekahi lono oiaio ole, e huki ia ana ka Hae Amerika, maluna o ka Hal@ Aupuni i keia la.