Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 20, 14 May 1898 — Page 8

Page PDF (802.82 KB)

This text was transcribed by:  Alika Terao
This work is dedicated to:  ia kou makuahine

KE ALOHA AINA

 

HE MOOLELO WALOHIA

-----INO KEI----

Keikialii Alabati

________

Ke Kaeaea o Pelekane

----IA ME KAI----

Ui Madelina.

____________

Ke Kukui Uwila o Ainapo

Hoohonoia no KE ALOHA AINA

 

            O keia mau olelo kauoha, oia no hoi ka ke koa kiai puka i paai koke mai ai i napani puka o Paahi, hoike koke ia aku la ka lohe iloko o ka halealii me ka awiwi nui, i hiki ai ke liuliu koke ia na pono kaua iloko o ka wa pokole.

            He mea oiaio, ua komo koke ia aku oloko. Oaiialo o ke kauoha a na alii koa o ka manawa, no ka hoike ana aku i ke noi a ke keikialii, ka weli hoi o na ale huhu o ka moanu, no ka haawi pio ana aku i ke aupuni iloko o kona lima.

            Aka, o ka mea kupanaha no nae oia ka nele ana oloko o ka halealii aohe mea i ike, a e waiho ana no na mea a pau me ka maikai, me he la, he kanaka no ko loko, a ua hele aku paha ma kekahi wahi okoa aku.

            Na keia nele ana i hoano e ae i ka noonoo o na aliikoa, a hoike koke ia aku la ka lohe i ka Aha Kuhina a me ka Ahakukamalu, no ke kumu o keia nalowale honua ana o na alii hanau o ka aina, a me ka moi, kana wahine, ke keikialii Alabati a me ka Ui Madelina.

            No keia nalowale honua ana, ua hoike koke ae la na Kuhina i ke kuahaua kukala kaua, no ka hanohano a me ka ihiihi pu hoi o ka lalakou mau alii aloha, ka mea hoi a lakou i hilinai ai, aohe lua e like ai me ko lakou ano.

            Iloko wale no o ka manawa pokole,ua hoolawa ia o loko o na pakaua me na koa i makaukau no ka hakaka ana aku me ko lakou mau enemi, a e alakai ponoi ia ana hoi lakou e na kaeaea o ke kahua kaua o na la i hala.

            He mea oiaio, ua lawa koke ka mkaukau i makemake ia ai noloko o ka Paalii a me na pakaua pu hoi, no ke ku pale ana aku imua o ka enemi i na manawa a pau.

            I ke kani ana ae o ka hora 8 o ke kakahiaka, aia hoi, ua ike ia aku la na laina koa o na enemi e halii paa mai ana i na kula laula mawaho o ke kulanakauhale alii o Ladana, a e aolo pu ia mai ana hoi mailuna mai o na mokukaua e paniku ana i ke awa kumoku.

            O na wahi hoomoana i hoolala ia e na enemi, ua lawa ia no ke ku pale ana mai i na pualikoa o ke aupuni e puka aku ana e hakoko me lakou i na wa a pau e kue ia aku ai.

            I ke kaa pona ana ae i ka hora 9 oia no hoi ka wa i ike hou ia aku ai o kekahi elele lawe kauoha maluna o kekahi lio hauliuli no ka pukapa o ka Paalii, no ke noi hope loa ana aku i ka mana a pau o ka aina iloko o ko lakou lima.

            Ua pane koke ia aku keia noi malalo o ka pane a ke aliikoa e ku ana ia wa, me keia mau olelo o ke koa a me ka wiwo ola, oia hoi e ku ana na kanaka Pelekane oiaio a pau e paio no ka pono o ko lakou moi na alii a me ko lakou aina hanau.

            Aohe keia hana he mea hou imua o ka maka o na poe Pelekane, o ko lakou wai auau no ia, a no ia mea e paio aku ana lakou a hiki i ke kanaka hope loa.

            I ka wa i pau ae ai o na kukai olelo ana, oia no hoi ka wa i kaawale ae ai o na kamailio ana mawaena o laua, a hoi aku la ka elele me ka lawe pu ana aku i na hoike oiaio no ka hakaka mawaena o na aoao a elua.

            I keia wa koke no hoi i ikeia aku ai na poe koa mo na kipikua wawahi pa e nee mai ana imua, me na koa kaua lilo ma ko lakou mau aoao a mahope aku o ko lakou kua, na pualikoa helewawae e nee mai ana me ka makolukolu o ko lakou heluna.

            Aka, o ke kulana onipaa o na koa a me na aliikoa oloko o ka paalii, eia lakou me ka puuwai wiwo ole, e ku kiai ana me ka makaukau i ha wa a pau e hoea mai ai o ka pilikia.

            He uina ana a me kee koele ana mawaho mai o ka pa, ua ike ia aku la kekahi poe e pinana mai ana me ka lakou mau kipikua me ka manao e komo kino mai iloko o ka enaena o ke kaua no ka pono o ko lakou haku.

            Aka, e a ka mea kupanaha, ua pau lakou i ka helelei ilalo o ka honua, me he pua mauu la ua pau ka hie o kona nani.

            He uina ana a me ke koele ana mawaho mai o ka pa, ua ike ia aku la kekahi poe e pinana mai ana me ka lakou mau kipikua me ka manao e komo kino mai iloko o ka enaena o ke kaua no ka pono o ko lakou haku.

            Aka, e a ka mea kupanaha, ua pau lakou i ka helelei ilalo o ka honua, me he pua mauu la ua pau ka hie o kona nani.

            Aka, elike me ka nui hewahewa o na koa ma ka aoao o na enemi, ua hooomau mai la no lakou i ka nee ana imua, me he poe liona pololi la e ake ana e omo i ke koko o na poe e loaa mai ana ia lakou.

            Aka, ua papalua hou ia aku ko lakou heluna nele, ma o ka nui hewahewa o na poe e make ana ma ka aoao o na enemi, mamuli o ka wiow ole o na koa Pelekane, e paa ana i ka hanohano o ka nohoalii o ko lakou moi aloha.

            Oiai keia hoouka kaua hahana mawaena o na enemi a me na koa o ka paalii e malana ia nei i ke kulu aumoe, o ka hora 12 paha ia, aia hoi, ua ike ia aku la ke ano akakuu mai o ka aoao o na enemi, mamuli o ka nui hewahewa o ka make.

            Ma keia wahi e kuu mea heluhelu, e waiho iho kau i ke kulanakauhale alii iloko o ka pohina uwahi pauda, a e aui ae ko kaua alahele ma ka meheu huli hoi a na opio o ke kuahiwi.

            Oiai no ka huakai a na opio a me ko laua mau hoahele a hoomau ana i ka hele imua, a no kekahi mau la loihi ua hoea aku la lakou i ka home aloha o ka opio noho kuahiwi, a e noho mai ana no ko kauhale poe, ua ohaoha mai la lakou i ka ike ana mai i ko lakou i ka ike ana mai i ko lakou haku a me kona hoaloha pu no hoi.

            Ua liuliu mai la na kamaaina i na mea ai i loaa ia lakou, oia hoi na io holoholona hou i hana maiau ia, a o ka puni no hoi ia a ua opio noho kuahiwi nei,  a o keia manawa e liuliu ia mai nei o na mea ai, oia no hoi ka wa a Lehua e anehe aku ana e lawe i ka la, a he paina ahiahi hoi ia manawa.

            I ka makaukau ana o na mea a pau, ua hoi aku la lakou no luna o ka papaaina, a haupa iho la i na mea i hoomakaukau ia, a i ka piha ana o ka lua o ka inaina, ua haule aku la lakou no waho o ka lanai e hoonanea ai.

            No kekahi mau hora ko lakou luana ana ma ia wahi, a no ke ano maluhiluhi o na opio, mamuli o ka luaile ia ana mai iluna o ka lio, ua nonooi aku la laua i ko laua mau hoa no ka hoi ana e hooluolu, a ua ae mai la no hoi ko laua mau hoa a hoi aku la lakou no ko lakou mau rumi moe.

            Oiai na opio i hoi aku ai no ko laua mau wahi moe, a no ke ano ano maluhiluhi loa paha o ka opio o ke kapa kila ua hiamoe koke aku la oia, a o ka opio noho kuahiwi hoi ua ala malie iho la oia, mamuli o kona hoomanao ana ae no kona makuahine, a me ka halialia pu ana mai hoi o kana moeuhane iaia.

            A no ka nui loa o kona makehiamoe, ua hoonalonalo iho la oia ia mau mea, a hiki i kona hiamoe ana a i ka pili ana iho no o kona mau maka, ua loaa aku la iaia kekahi moeuhane weliweli, a penei ke ano o ua moe la:

            Oiai kona uhane maluna o kekahi ahua kiekie e ku kaawale ana mai kekahi kulanakauhale mai, ma kahi paha o 5 mile ka mamao mai laila mai, ua ike aku la oia i ka holomoku o na kanaka, maluna kekahi o na lio a e hele waewae ana no hoi kekahi poe, a ma kana hoomaopopo aku i keia kaoo ana e ike nei, me he mau pualikea kaua la.

            Aka, ua hoomau aku la nae kona uhane i ka nana ana a hiki i kona maopopo loa ana he pualikoa kaua io no keia ana e ike nei, oiai, ua ike aku la oia i ka pohina uwahi a me na olapa ana a ke ahi, a no keia kulanakauhale e hoouka ia nei o ke kaua, oia kana e ake nei e maopopo lea iaia.

            Oiai no nae oia e hoomau nei i ka nana ana, ua hoomaopopo iho la oia o ke kulanakauhale alii no keia o Pelekane, ke one hanau hoi o kona mau kupuna, kona mau makua a me kona ohana alii a pau, a ua kulu iho ia kona mau waimaka, a ku ino ae la oia iluna, me ka manao no e hele mai a komo iloko o ke kahua kaua, aka, ua kuemi hope konamanao mamuli o kona nana ana iho, aohe ana mau mea kaua a aole no hoi kona hoaloha me ia, ka opio hoi o ke kapa kila.

            No ia mea, ua noho hou iho la oia ilalo, a hoomau aku ia no i ka nana ana i ke kulanakauhale, oiai no ia, e hana ana, ua hoopuiwa ia ae la kona noonoo i ka ike ana aku i kekahi mea uala e like me ke ahi i ka pii pololei ana ae mailoko ae o ka pohina uwahi, a hoomanao iho la oia ua pau ke kulanakauhale i ke ahi, a na ia mea i hooweliweli mai iaia, a puoho ana la oia.

            I kona ala ana ae eia ka he moeuhane keia ana, ua hoouluku ia iho la kona noonoo no keia mea, a i iho iho la oia iloko ona, heaha la hoi ke ano o keia moeuhane a'u, keo luku ia ia ala paha ke kulanakauhale o o'u mau kupuna a me o'u mau makua i keia wa, a i ole he hoopunipuni paha keia moe.

            Ua hoao hou iho la oia e hiamoe oia nae aole e hiki, oiai, ua holiolio mai la imua o kona mau maka na mea ana a pau i ike ai ma kana moe, a me he mea la eia oia iloko o kekahi kahua kaua ia mau minute, a me ka hoomanao pu ana ae i na olelo wanana a kahi kilokilo pahaahaa o  Suria.

            Me ia mau ano uluku, ua ala loa ae la oia a hele aku la no loko o ka rumi hookipa, a i kona hiki ana aku malaila, nana aku la oia i ka uwati, o ka hora 4 ponoi ia o ka wanaae, a noho iho la oia malaila no ka hoonanea ana, a iwaena konu o ka laua mau kukai olelo ane, ua hike aku la ka opio noho kuahiwi i kana moe i kona hoaloha mai ka mua a ka hope.

            I ka pau ana, ua Iohe aku laua i ke kani mai o ka hele aina, a hele nei no ka rumi aina, ua pane aku la ka opio o ke kapa kila i kona hoaloha no ko lakou hoi hou ana i ke kulanakauhale alii a ua ae aku la ka opio i ka lohe i na mea a pau no ka iho ana i ke kulana kauhale alii i kekahi la o kekahi pule ae, a e hoomakaukau na me a pau no ka hel@ ana, ua ae mai la kona poe kanaka.

            Ma keia wahi e hoohui hou ae kakou i ko kakou nana ana no ke kulanakauhale alii, oiai na uwahi pauda e hoopouli ana, a e waiho iho kaua i ke kamailio ana no na keiki opio a me ko laua mau kanaka e hoomakaukau ana no ka hele ana i ke kulanakauhale alii.

 

OLELO HOOLAHA

_____________

 

            Ka hoike ia aku nei ka lohe i na mea a pau e hookuu wale nei i ko lakou mat holoholona maluna o ka aina kula o Kaelepulu. Koolaupoko Oahu, e lawe koke aku i ko lakou mau holoholona mailuna aku o keia aina kula i hoike ia ae la me ka hakaha ole ma keia la i hoopuka ia ai o keia hoolaha.

            O makou no me ka oiaio

J. Mauliola,

Kawelo

Kaheni

            Aperila 18, 1898

OLELO HOOLAHA

 

            Ko hoikeia aku nei ka lohe i na mea a pe@ na hoopau ia aku ko Sam. Ka @ika noho ana i Luna Naua no K@ai lawaia o Kahala, a ma keia mua aku aolel e hele wale ka lehulehu a lawaia, ke ole e loaa aku ka palapala ae mai o'u aku, ina o ka mea kue i na pono o ka aina o Kahala, e hoopii no wau ma ke ole e loaa aku ka palapala ae mai o'u aku, ina o ka mea kue i na pono o ka aina o Kahala, e hoopii no wau ma ke kanawai o ka aina.

                                    W. C. Akana Kalauki

            Luna Malama o Kaha holookoa.

            Honolulu, Aperila 20, 1898

 

HE KUAI HOEMI NUI

----MA KAHI O----

L. B. KERR

He emi loa ke Kumukuai o na Waiwai i hoopakele ia mai maloko mai o ka Pauahi Nui o Ladana

Dekemaba 1897,

Malaila o L. B. Kerria wa me kana mau dala a kuai aku la oia ia mau wa me kana mau dala a kuai aku la oia ia mau Waiwai a pau, a ke Kuai Hoemi ia aku nei i keia wa

 

            Na Lole Aahu ma na kumukuai e hoopuiwa ana i oe. Na Hainaka me na kaekae wahooluu he 20, 25, a me 35 keneta o ke Kakini. Na Dimiti Keokeo he 5 keneta o ka i-a. Ogandi he 12 o ka i-a. Na Dimitikahaka maikai loa 15 i-a i ke $1.00. Lawn Enelani 15 i-a i ke $1.00 Lihilihi Valenciennce he 25 keneta o ka kakini i-a

 

Mai hoohala i keia wa maikai:

Ka Rumi Hana Papale

O keia hale ua lako ia me ka Paikini Hou o na Papale i hoouna la mai Parisa a me Ladana mau o loaa no la oe na panale Parisa mamua o kou hele ana ilaila. Na Papale i kinohinohi ia mai ka 1.00 a pili aku.

L. B. KERR

 

Honolulu- Alanui Moiwahine ---Honolulu