Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 22, 28 May 1898 — Page 4

Page PDF (815.58 KB)

This text was transcribed by:  Uluwehi Hopkins
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, MEI 28, 1898

 

Ke - Aloha - aina

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a ke Nupepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Pa@@@ o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU. . . . . . MEI 28 1898

 

KA MANAO HOOKELAKELA NO KE KAUA IA SEPANIA

     Oiai, na puka a maka maoli ae nei maloko o na nupepa namu o keia kulanakauhale, na manao hoolaulea i onou ia e na manao hookelakela o na poe ku aoao o @@@@ Repubalika o Hawaii, a e ike ia aku nei na kahakahana o na waihooluu o na hoohiluhilu e upuia aku nei o ka hoea mai o na koa Amerika i keia mau la.

     Oia ka makou i lawe ae ai a kaana pono i na aoao a pau o keia mau hana uluahewa i hoouluia ae, e hoike maoli aku ana ia Sepania a me ke ao holookoa i ke komo pu ana aku o Hawaii Pi Gi e auamo pu i na ehaeha e hookui ia mai ana me Amerika.  A ma ka olelo maopopo ana ae, ua aa aku o Hawaii e kaua ia Sepania, oiai, o ko Hawaii Repubalika haawi ana aku i na kakoo ana ma kekahi aoao o na Aupuni i kukala ae ia laua iho, he mau Aupuni e komo ana iloko o ka enaena o ke ahi o ke kaua, ua like no ia me ka ae ana aku o Hawaii ukulele e hakoko me ka Iliohulu. 

     A ina aole pela, alaila, ke ninau nei makou, e ae ana no anei o Hawaii Pi Gi e ike aku i na koa Sepania ke komo mai maloko o kona mau palena, e like me kana i hana ai i na koa Amerika, a ina o ka pane o keia ninau.  Aole, alaila, e nana wale mai anei o Sepania i na hana i hoohaahaa ia aku ai oia, ke manao nei makou mamuli o keia ae ana aku o na alakai o ke Aupuni e ku nei e ike aku ia Amerika wale no, me ka hoole i ka ike pu ana aku ia Sepania ma ia ano hookahi, ua hookomo aku ka Repubalika o Hawaii iaia iho iloko o kekahi ninau pili Aupuni kiekie loa me Sepania, a e ukali ia mai no auanei na hopena o na hana hookelakela me na haawina ehaeha a KE ALOHA AINA i makemake ole ai e hoea mai ia haawina maluna o Hawaii lahui. 

     O ka haawi ana aku o ka Repubalika o Hawaii i ke awa o Honolulu i awa hooili a hoahu lanahu no Amerika ua ae aku oia e kokua i kekahi aoao hakaka, a ina e hoea mai kekahi aoao hakaka, e loaa ana anei na pomaikai kailike mai ka Repubalika Hawaii aku i na aoao hakaka a pau, ina pela, he wahi ahona paha ia ke olelo ae, aka, ina aole, alaila, oia auanei ka wa e auamo pu ae ai o Hawaii i na ehaeha no ka pono o Amerika, aole no ko Hawaii pomaikai, nolaila, i ka lani no ka ua waele e ke pulu. 

     O ka mea pepeiao lohe la, e hoolohe mai. 

 

KA LA HANAU O KA MOIWAHINE VITORIA.

     I ka Poalua nei, i piha ai na makahiki he 79 o ke ola ana o ka Moiwahine o Beritania Nui a Emeperese o Inia, ka Moiwahine hookahi hoi ma keia ilihonua e noho hoomalu nei maluna o na miliona kanaka.  Ua lilo keia he la nui loa i na poe Beritania, a ua paa ko lakou mau hale oihana a pela pu hoi me na keena aupuni no ka hoomanao pu ana aku me lakou. 

     Ua malama ia ae he aha ike ma ka home o ke Komisina Pelekane mai ka hora 11:30 o ke kakahiaka a hiki i ka hora 1 o ka auina la, ma Muolaulani, Kapalama.  Ua nui a lehulehu na poe i kipa aku e ike iaia, a malaila ae hoi ka bana aupuni kahi i puhi ai i ka wa o ke anaina ike e malama ia ana. 

     Ma ke kani ana o ka hora 12 ponoi o ke awakea, ua kani kuilua mai la na pukuniahi o ka Beninetona, no ka hoohanohano ana i ka mea nona ka la, aka, o ka mea epa nae aole i haawi mai na batari o Kakaako i na kipu aloha like ana, no keaha iho la hoi ke kumu o ko lakou kipu ole ana. 

     I ka po iho i malamaia ai o ka aha hulahula nui mawaho o ka Paka Kuokoa no kona hanohano.  O ka makou kalokalo ae nei e ihooloihiia ke ola ana o ka Moiwahine Vitoria. 

 

HOOPAII IA NO KA PILI WAIWAI. 

     Mahope koke iho o ka hopu ia ana o na pake pili waiwai ma ka hale keaka pake ma ka po Poaono nei, ua hele hou aku la na makai no Kakaako, a malaila i hopu ia ai he iwakalua poe kanaka Hawaii e paani pepa ana.  Ua hookuu ia mai lakou, mamuli o ko lakou bona ia ana.

     A hoea aku lakou imua o ka aha hookolokolo apana ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei, ua hoopai ia mai lakou he $5 pakahi me na koina.  O ka poe nana i haawi i keia poe pepa i ke aupuni, na kekahi mau wahine no ia he eha i makemake ole i ka lakou mau kane i ka haalele i ka home a manao iho la pela wale no e hiki ai ka lakou mau kane ke noho i ka hale.  I ke aumoe ka hopu ia ana o keia poe. 

 

     Eia na hae o na luna aupuna like ole ke pulelo mai nei i ka makani no ka hoohanohano ana i ka la hanau o ka Moiwahine o Beritania Nui. 

 

KA BILA OPIUMA.

     Ma ka Poakolu aku nei o kela pule i hala aku la, ua lawe hou ia mai ka heluhelu elua ana i ka bila opiuma, e waiho ana na ka mana o ka Papa Ola e hookomo mai a e kuai aku i ka opiuma. 

     Ua kue ikaika o Senatoa Walakahauki i keia bila, a ua olelo ae oia, oia ke kumu ona i kokua ai i ka hookahuli aupuni.  Aka, ua lele liilii aku nae kona manao kue i ka nui o na Senatoa ma ka aoao kokua, a hooholo hou ia iho la ma keia heluhelu elua ia ana.  O ka Loio Kuhina kekahi mea ikaika loa i ke kokua ana. 

     O keia bila opiuma kekahi mea a lakou nei ma ae nei, i hoike aku ai ia Amerika Huipuia, o ke kumu ia o ko lakou hookahuli i ke aupuni, no ka mea, he bila ino loa ia, a pela pu hoi me ka bila lotari, aka, i keia wa nae ke hoala hou mai nei lakou i ke kumuhana a lakou i kue mua ai, a ike pono iho la hoi, aole i lawa ka makaala o ke aupuni no ka hoopau ana aku i na hana hoopae opiuma malu ana.  Nolaila i kupu mai ai keia manao iloko o lakou, o ka laikini ana i ka opiuma he mea ia e loaa ai o kekahi puu dala i ke aupuni, aole hoi e like me keia wa e ike ia nei, no hai wale no ka pomaikai, aole he wahi waiwai i loaa mai i ke aupuni. 

     Ma keia wahi kakou e ike ai, ua nahu iho la no lakou i ko lakou alelo, a o na mea a lakou i kue ai i ka wa o ke aupuni alii e ku ana, eia lakou ke hoolilo mai nei i ko lakou mau noonoo a kokua aku la no i ka mea a lakou i makaewaewa loa ai, oia ka makou e ake nei e ike koke aku i ka hopena o ka lakou mau hana mahope aku o ka holo ana o keia bila aupuni, heaha auanei la ka lakou kumu pale kupono e waiho aku ai ia Amerika Huipuia no keia mea, no ka mea, ua like a like keia manao a lakou e hana nei me ka manao o ka ahaolelo o ke aupuni moi i makemake ai e hana no ka pomaikai o ke aupuni a lakou hoi i kue ai. 

     Ke halialia mai nei imua o ko makou mau maka, aole no e loihi loa ka manawa i koe a lawe ia mai ka noonoo no ka laikini ana i ka lotari, aka, o ka loihi nae a hiki mai i ka manawa o keia mea a makou e upu nei, o na Lani wale no kai ike. 

 

KAKAA I KA PALI.

     Ua loaa mai he lono telepona i ke kulanakauhale nei, ma ka hora 2:30 o ka auina la Poaono nei e hoike mai ana, ua kakaa o Swanson mai luna aku o ka pali o Nuuanu, no ke kiekie 250 kapuai.  O Swanson oia ka mea nana e kapili hou nei i ka uwapo ma Heeia, ia kakahiaka no oia i pii mai ai no ke kulanakauhale nei, i kona wa i hiki ai ma ka pali, ua puhi ia kona papale e ka makani, ua iho mai oia a hiki i kekahi halekuai, malaila i loaa ai kona papale hou.

     I kona wa i huli hoi aku ai no Heeia, ua puhi hou ia kona papale e ka makani, ia wa i lele iho ai oia mai luna aku o kona lio a hele aku la e kii i kona papale, ma ka aoao o ka pali.  Iaia nae i keehi aku ai iluna o kekahi pohaku, oia no ka wa o ua pohaku la i kakaa aku ai, a lawe pu aku la iaia no lalo o ka pali, nona hoi ka mamao o 150 kapuai mailuna mai.

     Ua holo koke aku la ke kanaka e kiai ana malaila a hoike aku la i ka lohe ia Mr. Bull o Heeia, ua kii koke ia mai ke kanaka poino a lawe ia aku la no Heeia, a malaila i ikeia iho ai, ua nui na palapu i loaa iaia.  Ma ka la Sabati nei i hoihoi ia mai ai oia no ka Halema ʻ i Moiwahine, a aia ola malaila e waiho nei i keia wa iloko o ka ehaeha.

 

PAKELE MAHUNEHUNE KE OLA.

     Eia ke waiho nei ma ka home o S. C. Allen, ke keiki muli loa a Kauka McWayne, me kekahi mau palapu kukonukonu loa i loaa iaia, mamuli o ka pii ia ana e kekahi kaapio, nona na makahiki he eono.  Mai waho mai oia o Waikiki i hoi mai ai maluna o ke kaa hapaumi, a i kona hoea ana ma ke kihi o na alanui Alakea a me Moi, ua hoopaa iho la ke kalaiwa i ke kaa, a nana pono aku la i ka lele ana o ke keiki opio no lalo o ka lepo, i ke ku ana iho ai o kona mau wawae iluna o ka lepo, oia no ka wa o kekahi kaapio e holo nui mai ana mauka mai o ke alanui Alakea me ka ikaika a kikee aku la ma kahi a ke keiki opio e ku ana, ua hookui mai la ka lio iaia a pii ae la na huila maluna o kona kino.

     Ua holo aku kekahi poe no kahi a ke keiki e waiho ana a o ke kaa hoi, ua hoomau aku la no oia i kona holo ana.  Aole he maopopo o ka helu o ke kaa, a pela i hiki ole ai kona kalaiwa ke hopu ia, he elua wahi o kona lima hema i haki, a o kona poo a me kekahi poohiwi ua nui na palapu i ike ia. 

 

HE PUALI HIMENI.

     Eia kekahi poe Hawaii opio no lakou ka huina o 20 ke liuliu mai nei no ka haalele ana iho ia Honolulu nei a hele haapuni aku i na mokupuni me ka haawi ana i mau ahamele ma ka lakou mau wahi o kipa aku ai.  Maloko o keia huina he 14 no loko o ka puali puhiohe o ka bana lahui a he eha keiki o ka hui himeni Kawaihau.  Aole he maopopo o ka loihi o keia huakai a lakou e kaahele ai. 

 

KO BERITANIA MAU MOKUKAUA HOU.

     Ua hoopuka ia aku la ke kauoha no ke kukulu ana i eha mau moku holomama palekila hou no na aumokukaua o Beritania.  He mau mokukaua nunui keia i loaa ole i kekahi mau aupuni e ae, koo wale no o ka mokukaua 12,130 tona o Rusia a me ka mokukaua 14,000 tona oia aupuni no e kapiliia nei ma ka pa kapili moku o Rusia.  O ka loihi o na mokukaua Beritania he 440 kapuai, laula 69 kapuai me 6 miha, hohonu 26 me 3 iniha, a o ke kaumaha he 12,000 tona.  O lalo o ka iwi kaele he laau i uhiia me ke keleawe.  O ka manoanoa o kona aoao he 120 kapuai mai mua mai o ka ihu he 6 iniha hao kila paa loa no 230 kapuai i ka loihi a koe aku he 90 kapuai o hope.  O ko lakou mau pu nunui he elua pu 9.2 iniha me umikumamalua pu ki pinapinai o 6 iniha pakahi, a ua uhiia lakou me kekahi mau pale hao manoanoa o 6 iniha.  He 21,000 lio huki ka ikaika o ko lakou enegini mahu, a he 21 mile hoi ka holo i ka hora.  He 800 tona nanahu ka piha o ka moku hookahi, a o ka lilo no ke kukulu ana i ka moku hookahi he $3,150,000, a e hoolawa ia ana ka moku hookahi me 30 mau ipuhao mahu. 

 

KE KULANAKAUHALE ANO E.

     O ke kulanakauhale ano e loa o kona nanaina maloko o Enelani oia no o Norwich.  Aole he alanui pololei e moe ana, a i ole he hale e ku pololei ana ma kona kahua.  O kona nanaina me he mea la, ua hoea aku kekahi olai malaila.  O Norwich, ua ikeia ma ke ano oia ke kikowaena o kahi hana paakai.  Ma na aoao a pau o ke kulanakauhale e ku ana na hale paakai, me ko lakou mau enegini e pauma ana i na wai kai he mau haneri tausani galani i ka pule.  I ka wa e hiki ai o ka pauma ma kahi o 200 a i ole 300 kapuai hohonu, ua loaa iho la na loko kai, a i ka wa e pauma ia ai o keia wai kai, ua hoonawaliwali ia o luna o ka honua, a ia wa e hoea m i o kekahi mea ano e, oia hoi, ka huki ia ana aku o ka lepo a me ka hale e ku koke ana malaila a oia ke kumu i hiki ole ai i kekahi hale ke ku pololei.

 

     Eia na poe o ke aupuni Repubalika ke liuliu mai nei no ka hookipa ana aku i na koa Amerika i upu ia e hoea mai ana i anei ma ko lakou alahele e holo loa ana no Manila. 

     Ua hoololi ia ka manawa holo o ke Kinau ma keia ku ana mai e haalele iho ana oia i anei i ka Poalua, Mei 31, a e hoea hou mai ana no oia i anei i ke kakahiaka Poalua, Iune 7.