Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 26, 25 June 1898 — Page 5

Page PDF (959.31 KB)

This text was transcribed by:  Joyce Yoshimoto
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, IUNE 25,1898.    5

KE KUMU MANAO NO KA MANAWA

---E LIKE ME---

Ke Kaulike a me ke Kanawai

   He mea maopopo loa, o kekahi kumu nui o ka ulu ana mai o ka hookahuli Aupuni o Ianuari, 1893, noloko mai no ia o kekahi hua ikeaia o ka hookahuli aupuni o 1887, oia hoi malalo o kekahi ma i kumu maopopo, ua loaa aku la ka Pono Koho Balota i na kanaka Europa a Amerika hoi mamuli o ko lakou hoohiki wale ana no e kakoo i ke kumukanawai i kukuluia ma ia wa; me ko lakou lilo ole ana i poe hookupaia no keia aina.  Ua kue loa keia i na kanawai o na lahui e pili ana i ko lakou mau launa ana i kahi a me kekahi.  A he mea ehaeha loa hoi keia i na kanaka Hawaii.  A ina aole kela i lilo i mea ehaeha ia lakou, alaila, he mau mea ola noonoo a ike ole hoi ia mea he pono a he hewa.

   Ma ke kulana haunaele iloko o ke aupuni iloko o ka makahiki 1887, a me 1893, o ka hana pono wale no a na poe hoomaemae aupuni, oia ke koi ana i na Moi oia mau la e hooponopono i na hana kupono e hooponoponoia, a e haawi mai hoi i mau hoola maopopo no ia mai mua mai, me ka hana ole hoi i na hana e hoehaeha maoli ai i na Kanaka Hawaii.  Ma ke keehina hana hope ua hooi loa aku ka poe hoomaemae aupuni i ka lakou hana ana mawaho aku o ka mea i aeia mai ai e ke kanawai o ke Akua.  I kumu kupono a pololei no kekahi hapa o na kanaka o keia aina e lawe ae ai me ke koho balota akea ole ia ana, e haawi aku i ka Faeaina o Hawaii nei ia Amerika Huiia, me ka nana ole ia o ka manao a me ka ae ana hoi o ka lahui Hawaii, he mea pono ke hana ia e ka hapanui o ka lahui Hawaii ke karaima nui pili lahui, aka, aole nae i hanaia ia mea e lakou.

   A e pili ana hoi ia mea, ua olelo ia ae, aole i kupono ka lahui Hawaii no ka hoomalu pono ana i ka aina.  Aia na kanaka Hawaii malalo o kekahi hemahema i ili mai na kupuna mai, a no ia mea, malalo o kekahi mau kumu, aole i kau iho ka hewa maluna o lakou, a no ia mea hoi, o ka haole e hooholo ana e noho oia ma keia aina e pono oia e hoomanao iho o ke aloha a me ka hoomanawanui e like me ka oiaio a me ke kaulike i ae ia e ke kanawai o ke Akua.

   Aole loa he hana e pono ke hanaia e na misionari Amerika i hoea mai i keia aina, o na kanaka Hawaii no ka hoopalahalaha aku, a no ka lakou mau keiki pilikana o lakou e hui pu ana hoi me kekahi poe e ae i noho mana kiekie maloko o na hana aupuni e kaili mai i ko lakou aina mai ia lakou mai (na kanaka Hawaii).  He mea hoehaeha loa keia ke hoomanao ne.  Ua hele mai lakou ianei no ka haawi ana aku ia lakou ka oiaio laahia o ke Akua, a mamuli o keia i apo aku ai ka lahui Hawaii ia lakou me ka manao maikai.  O keia kaili ana me ka oluolu ole (lima-nui), ka haawi aina, ka laweia ana’ku o ka aina e like me ia a halialia e wale ia mai nei, oia hoi, o na Paeaina o Hawaii nei, ke kumu alakai wai-a maoli ia i piili me ka oihana laahia o loko o na misiona a ke Akua, ka hana hoi i hiki e manao ia aku aole loa ke Aupuni Pookela loa o na ao a puni e ae ana e waiho wale me ka hooponopono ole ia.  No ka hanohano wale no o keia oihana laahia aole loa e pono ia Amerika Huiia e apono mai i keia mohai (haawi aina).  Ua apo aloha aku ka lahui Hawaii i na kanaka Amerika; a aole hoi lakou i hana i kekahi hewa nui ia lakou, a aole no hoi i ke Aupuni o Amerika Huipuia.

   O na hoa o loko o ka Aha Senate a me ka Hale o na Lunamakaainana o keia Aupuni i hooholo ai i ka Olelo Hooholo hui i apono ia ai e ka Peresidena ma ka la 27 i Mei 1896, “Ke hoomau nei ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii, e like me ia mamua aku nei, ma ke kupaa a naue ole, ma ke kokua ana i ka hoohui ana aku i ko Hawaii Paeaina ia Amerika Huipuia,” ua koho ia lakou e ka poe wale no i hoohiki kupa aku i keia Aupuni.  O ka hoohiki kupa ana aku i keia Aupuni, ma ke ano hookae a me ka pono ole no ke ano o ko lakou hana ia ana e ke Aupuni Kuikawa aku nei a me keia Aupuni no hoi; a no ko lakou hopohopo no hoi mamuli auanei o ko lakou hana ana pela e kumakaia auanei lakou i ko lakou aina; a mamuli hoi kekahi o na olelo hope o ka pauku i paa ai ka olelo hoohiki, “a aole hoi ma kekahi ano o kokua, ma ka hoihoio hou ana mai, a kukulu hou ae paha i ke Aupuni Moi ma ko Hawaii Paeaina.”  A ma ka manao ana o na Hawaii Aloha Aina oiaio, he kue loa lakou, a he mea hoehaeha loa i ko lakou noonoo, nolaila, ua hoomamao lakou i ka hana ana pela; a no ia kumu, aole lakou i koho balota.

   Me he mea la ke nana mai nei no ka lahui Amerika me ka berita hoano e ola ana iloko o ko lakou mau uhane maluna o kela hiohiona o ka hoolele ia ana mai o na kanaka mai luna mai o ka Besetona me ka pahikaua, ka puraipala a me ka pu wili-keleawe, e kue i ka lahuilanaka i ai o aloha aku ia lakou a i kekahi hoi o lakou me ka piha kaumaha a me ka ehaeha.  Ina hoi ke Aupuni o Amerika Huipuia e hooko ana i kela papahana e hana ana ia me ka makemake ole a me ka ae ole o ka hapanui maoli o ka lahui Hawaii, a he mea maopopo loa hoi e pane ana na kanaka Amerika imua o ka uhane o ke Akua, ma ka Palapala Hoopii hoahewa elua, no ka lawe hewa ana’ku i na pono o kekahi lahui i makaukau ole e pale aku o loko o kekahi hanauna kanaka okoa aku.

   Aole o makou makemake i ka Hoohui Aupuni a hoomalu Aupuni hoi.  Hookahi hopena maopopo e oili mai ana mai loko mai o na kupikipiki-o o ke au o ka manawa, oia hoi, e kaohi paa ia ana me ka maopopo o Hawaii nei a me na lahui a pau o ka honua nei malalo o ka mana hoomalu o ke Aupuni Pookela Loa o na ao a puni.

   Aole hiki i na Kanaka Hawaii ke hilinai i na malihini no ko lakou kaohi ia ana ma ke ano maikai.  E pono no ia lakou ma ke ano kuokoa e hilinai i ka Uhane ola loa o ke Akua.  Oia ko ke Akua makemake.

           E. H. DIMOND (KAIMANA).

Honolulu.

 

PUHI LEHU IA KE KAPENA O KA MOKUKAUA OLYMPIA.

   Ma ke ku ana mai nei a ka mokuahi Coptic, he eiwa la a me eha hora mai Iokohama mai, aole oia i lawe mai nei i kekahi mau lono kaua hope loa.

   O Kepana Gridley o ka mokukaua lawehae Olympia o na aumokukaua Amerika i hakaka mai nei ma Manila, ua make mai nei oia ma Kobe, Iapana, ma ka hora 9 o ke kakahiaka o ka la 5 o Iune, mamuli o kona loaa ana i ka pehu ma kona alahele e huli hoi ana no Amerika mai ke kahua kaua mai o Manila.

   He hookahi haneri kanaka i hoouna ia mai ka mokukaua Balitimoa no ka hoohanohano ana i kekahi o na koa wiwo ole i hala aku la, a ua komo pu ae ia hoi iloko o kona anaina pule hope loa na aliimoku o na mokukaua Iapana a me na lima aupuni o Tokio a me Iokohama.  A ma Iokohama i puhi lehu ia mai nei kona kino make, a oia lehu kai hoihoi ia aku no Amerika Huipuia.

 

   Maloko o ka luakini o Kawaiahao ma ka po Sabati nei ua haawi ae o Rev. Kauka Berger he haiolelo no Palesetina ma ka olelo Enelani a na Rev. Desha o Hilo i unuhi mai ma ka olelo Hawaii.  Ua nui a lehulehu na poe i akoakoa ae malaila.

 

KA BUKE MOOLELO HAWAII

I HAKUIA E KA

Moiwahine Liliuokalani,

ma Wasinetona.

Pai a hoopua ia e Li a me Shepord o Bosetona, Amerika Huipuia.

Unuhiia no ka pomaikai o na poe heluhelu o KE ALOHA AINA

MOKUNA VII.

KA MOIWAHINE EMA.

   O na koa marina i lako pono ma ke noi a na luna aupuni Hawaii, ua kiai iho lakou i ka@@ waiho dala, hale waiho pauda, halepaahao a me ka halewai.  O na koa Beritania, ua maki aku lakou no kahi noho o ka Moiwahine Ema, a mahope o ka hoopuehu ana aku i na poe hoohaunaele e akoakoa ana malaila, ua lawe ae lakou i ka halekoa me ke kiai pu ana i ka halealii.  Aole he mau poino kuhohonu i ikeia ma keia pioo ana.  Ua hoopihoihoi ia na kanaka Hawaii, aka, aole nae i hookahe ia ke kuko a i ole hoopoino ia na waiwai.

   Maanei e hoi keia ai o keia hana a ke Kuhina Amerika Henry A. Pierce, ua oleioia aole ia i like me ka John J. Steven i hana iho nei.  I ka wa o ke kulanakauhale iloko o ka poino, a o ke ola a me na waiwai o na poe a pau iloko o ke kupiliikii, ia wa no, a hiki i ke noi kakau ana aku o ka moi, ma o ke kiaaina la o Oahu, a ma o ke Kuhina o ko na Aina E, aole he keakea i hana ia mai e na mokukaua.  I keia wa i hoolele ia mai ai o na pualikoa no ke kokua a me ke kiai ana i ke aupuni kumukanawai, i keia manawa koke i ulu ae la o ka haunaele mai na poe hoohaunaele mai.  O ke aupuni kumukanawai o ka 1893 a me ke kiaaina o Oahu aole lakou i nei aku ia Kuhina Kivini, aka, ua kue ikaika loa aku lakou i kana hana ma ke ano ao e i kauoha ia na pualikoa o na aina e e komo mai e uwao i kekahi hoopaapaa i ulu ae mawaena o ka moiwahine a me kekahi poe kanaka e kakaikahi e noho ana malaila.  Mamuli o ke noi a ka poe hope i hookahua ia ai ka Kuhina Kivini hana, i keia wa o na manao kalaiaina like ole, e noho ana no ke kulanakauhale iloko o ka maluhia.  Ina io i ulu ae ka haunaele, aohe mea e ae o ke aupuni hookahi wale ka mana e hiki ke hoohana i na pualikoa malihini.

   O Kiaaina Nahaolelua o Maui, kekahi o kona mau hoalauna oiaio loa, ua haalele iho oia i ka hale a lawe aku la i ka nuhou i ka moiwahine no ke koho ia ana o Kalakaua.  I kona wa i lohe ai i kahopena mai ka lehelehe mai o kekahi o kona mau hoaloha ponoi, aole oia i kanalua i ka oiaio oia lone, oiai nae aole i halia ia a aole hoi i apono ia e lilo ae oia ma ia wahi.

   I kekahi la ae i ulu ai o ka haunaele ua hoouna aku la oia ia Nahaolelua me ke koi aku iaia ina aole anei he mea pono e noi aku e koho hou ia maloko o ka ahaolelo ka ninau no ka pii ana ae ma ka nohoalii.

 

LILO O LANAI I AINA WAI.

   He mau mahina ae nei i hala, ua hoike aku makou eia ke hoao ia nei e eli lua wai aniani ma Lanai, no ke kanu ana aku ia wahi mokupuni me na lau uliuli a ke ko.  O ka lua wai mua i eli ia ai, ua puka mai kona wai i ke 45 kapuai wale no kona hohonu, a ua puka mai hoi mailoko mai o na pohaku paakiki, aka, ua hoomau ia aku no nae ka eli ana a hiki i ka piha ana o ke 80 kapuai ka hohonu, ka wa hoi i hoike mai ai ka wai i kona ikaika hoohana no kela mokupuni, e kanu ia aku ana i ke ko ma keia mua aku.

   O ka wai i puka ae la ai ka hohonu lipolipo ae o ka honua, he ono ia ma ka inu ana aku, a o ka malamua loa paha keia o ka loaa ana o ka wai maluna o kela wahi mokupuni uuku, i hoonele ia no na keneturia lehulehu i hala hope ae nei, oiai hoi kona mau kula nani e waiho panoa wale ana, me ka hoopa ole ia e ua huna wai eloelo maluna o kona mau lepo momona.

   Eia ka nui o keia wahi mokupuni o Lanai mai ka elima a eono mile, ke kupono wale no i ka hoohana ia aku no ke kanu ana i ke ko.  Ua manaoia, mai ka 3000 a hiki i ka 5000 eka, e hoomaka mua ia aku ana no ke kanu ana i ke ko, a ina e holopono ana na hoonana ia ana maluna oia aina, alaila, e pau aku ana paha ka hanai holoholona ana, a e lilo loa aku ana he aina uliuli i hoopiha ia e ka nani.  Eia na hoohana ana o keia aina malalo o Walbridge a me Hayselden (Kikaha). Ola ia aina ke a mai ia ke ahi. 

 

HE PUALIKOA WAHINE.

           O na moi a pau e noho hoomalu nei ma ka honua nei, na ohi ia mai loko mai o kona lahuikanaka, na kanaka koa ikaika, wiwo ole, puipui, makee alii, a pela aku i mau koao kiai kino ponoi nona, aka, o ka moi nae o Siama aole pela kona manao, he hopohopoia oia i ka palekana o kona ola ma ke kiai ana a na kane, a nolaila, ua ohi mai oia maiwaona mai o kona lahuikanaka he eha haneri wahine ui i wae pono ia i mau kiai kino nona, a ia lakouo hoi oia i hilinai ai aole oia e halawai ana me na poino.  O keia pualikoa wahine no ke kiai wale ana no ia i ka moi maloko o ka halealii, a i kona wa e kaawale aku ai ma kekahi huakai kaahele, he mau pualikoa kane kona mea nana e kiai.  Kupanoha no ka hoi ka manao o keia moi.

 

   E malamala ana he kuai hoopau nui ma kahi o L. B. Kerr i keia pule, e alawa ae i ka lakou hoolaha e puka aku nei.