Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 27, 2 July 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

2 KE ALOHA AINA, POAONO IULAI 2, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookum@ia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU... IULAI 2, 1898.

 

EIA HOU IA MAU HANA HOONUI LILO.

 

            Mamuli o ka loaa ana ia makou he wa kupono e kamailio ai ma luna o keia kahua kalai manao, na hookahaha ia ko makou manao mamuli o na hana uhaai a ke aupuni, ma o ka haawi wale ana i kekahi mau loaa o ka Oihana Leta o ke aupuni, no ka manuahi ana aku i na leta a na koa oluna o na moku lawe koa o ke aupuni o Amerika, i kipa mai ma ko kakou nei awa, no ka hoolawa ana i ko lakou mau hemahema, ma ke alabele e hoea aku ai i Manila.

 

            He mea oiaio, maloko o kekahi o na kolamu o ka nupepa Avalataisa o ke kakahiaka Poakolu i ike iho ai makou ma kana hoike mai ke Keena mai o ko na Aina E, o ka Poalua iho la ka la i pau ai o kana hooponopono ana no na mea e pili ana i na leta, na buke a me na nupepa, a i wahi e ike ai ko makou mau makamaka i na wahi i hoolilo uhauha ia ai ko ka lehulehu waihona dala, e loaa no na hooia ana malalo nei, ina nae hoi e kulike me ka ia nupepa mau hoike:

            He 150 buke, 249 wahi leta poo, 5,302 leta a me 1,422 ope nupepa, a o ka huina dala no keia mau mea i hoouna ia aku i Amerika, he $425.00.  He huina dala hoi i hoolilo ia i ka pulelehua, aohe waiwai e loaa mai.  Ua ulu pu mai iloko o makou na manao hoohuoi, he aupuni waiwai loa anei o Hawaii, i haawi manawalea aku ai oia i keia mau kokua ana, a oiai nae ka aina, e auamo papalua ana i ka aie kuapapanui i kokoke e piha ka huina o elima miliona, a oiai nae, he ahua hiki ole keia ke hoohaahaa iho, oiai kona mau hookele e hoopii mahuahua mau ana i na wa a pau, ua onou hou ia aku la keia mau dala no kekahi hana ku ole i ka pomaikai o ka lehulehu.

            He mau hana hookelakela wale no keia a ke aupuni e hana mai nei, a oiai hoi, ua maopopo no ia mea i ka lahui, o na poe nana e hooponopono nei i ke aupuni he poe koko ponoi lakou no Amerika @ipuia, a o ka lakou mau pua, oia anoano like no, no laila, @ole e hiki ke kaohi ia aku na manao uhaai o keia poe, no ka mea, o lakou la okoa no ia mailuna a lalo, a o ka hoao ana aku o ke@ ahi mea e keakea, he hana hiki ole ia ke lawelawe aku.

            Me he mea la, ua kaa ke koikoi o keia mau hoohana ana, mai ke Keena ae o ke Kuhina o ko @a Aina E, i noho poo ia e Henry F. Kupa, a nana hoi i puhipuhi aku i keia laau make iloko o na Hale Kau Kanawai o ke au puni Repubalika Hawaii, a o ka apono koke ia ae la no ka ia, a haawi koke ia aku la no ka mana hoohana i ka Oihana Leta, e hana aku oia malalo o na kauoha a ke aupuni.  He mau hana uhhuba wale no keia, na oi aku ka pono ke lilo keia mau dala i na poe ilihune a me ua keiki makua ole, mamua o ka lilo ana aku la @o na leta a kela poe Amerika i pilikana pu ole mai me kakou, a o lakou ana ka kekahi poe e kuleana pu e ai i ka @ou o ko kakou mau lae.  Popopo na hana a ke aupuni i noho mana ia e na manao haakei a me ka uhauha.

 

E UKU ANA ANEI KAKOU I NA AUHAU KAUA?

            Ua ulu mai keia ninau iloko o makou mamuli o na lono hoopuiwaiwa e pa-e mau mai nei mai ka Hikina mai, e pili ana no ka hooholo ana mai nei o ka Ahaolelo Makaainana o Amerika Huipuia, a i kankai ia mai la boi ka pahu hopu hope loa iloko o ka Hale o na poe Senate, a ke kaulike kana, elike me ka ka Hale o lalo, alaila, aohe olelo ana no ko ka Peresidena Makinile kakau inoa ana iho maluna o ua bila kanawai olelo hooholo la, a o ko kakou hui no hoi ia, elike me ke akenui o na poe ilikeokeo e noho hoopilimeaai nei malalo o ka malu o ka hae aeto o Amerika ma Hawaii nei.

            O ka hui ana a lilo kakou he lihilihi apana no Amerika, e hoea mai ana na mea nui elua e hoopilikia ai i ka lahui Hawaii, a kekahi poe Hawaii hoopilimeaai hoi e olelo nei, he pomaikai ke loaa mai ana ma o ko kakou hoohui ia ana aku, oia hoi, akahi, e wae ia ana kakou i poe koa e hele e bakaka ma na wahi a pau a Amerika e makemake ai ia kakou i poe koa nona, a heaha ka hana hiki i na poe e olelo nei, he pomaikai ke loaa mai ana, aole anei e pau ana lakou i ka naholo me ka mihi ana o ko lakou mau naau, me ka ahewa pu ana iho, ua hewa loa ia mau olel@, a e ka aku ana no hoi maluna o ko lakou mau kino, a oia auanei ka wa e hu mai ai ke aloha i ka wahine, na keiki a me ka aina hanau a kona mau kupuna i luhi ai, ono ole mai ka ai, a heaha kapa hana hope loa maluna o na mea a pau, oia kona mahuka a pee i ka nahele.

            Ua hoikeike mua aku makou i ka pilikia o ka hoohuiaina, aka nae, na akaaka mai na poe hoaloha nei o makou no ko makou ao pinepine aku, he mea ino ia, a he mea e hoopilikia ai i kou noho ana me kou ohana, aka, aohe nae he nana ia mai oia mau olelo a hiki i ka wa i ulu ae nei o ke kana mawaena o Amerika me Sepania, a hoo@le na ai a ka ai, ma na wai o ka Moana Pakipika, a me ka hoouna mau mai boi o Amerika i na moku halihali kea, akahi no a kau ka weli i ua poe hoaloha nei o makou, a ua holo hele mai hoi kekahi o lakou i o makou nei, me ka manao, o na poe aloha aina ko lakou puuhonua e pakele ai.  He lalau ia manao, no ka mea, o lakou no kai ko lakou makemake, a hookuu aku no ia lakou, e ohi mai o Amerika i poe koa n@na no na mokupuni Pilipine.

            O ka lua, ina e holo loa ana ka hoohuiaina, ua maopopo loa, o kakou ana kekahi poe e kuleana pu ana i ka uku ana i na lilo o keia kaua ana, a ina e pio ana o Amerika ia Sepania, alaila, o Hawaii pu auanei kekabi e auamo ana i na koikoi o ka uku ana i ko Amerika mau lilo kaua, ka mea hoi a kakou i moeuhane mua ole ai e hana ia mai ana kakou pela.  Nolaila, o ka hooholo ia ana o ka hoohuiaina, oia auanei ke keehina mua loa o ko kakou uku ana i na aubau kaua a Amerika e hookau mai ai maluna o kakou, ka mea hoi a makou e upu nei, e hiki ole mai ia baawina o ka popilikia maluna o Hawaii Aina, o Hawaii Lahui no ka wa mau loa.

 

PEHEA E HOLOMUA AI?

            Ke imi nei kela a me keia o na kanaka naauao o ka honua, i kahi e hooi aku ai i ka ikaika o na mea paahana a ko lakou mau lolo i huli ai, a ua maopopo no hoi, o ka loaa ana o na mea ano hou, i ike ole ia i ka wa i hala, oia ka mea i maopopo ai, he hana holomua ia, a he au holomua hoi, wahi a ka olelo.

            Ke ike nei kakou iloko o keia mau la, i na mokukaua ano hou, i hiki ke ku a paio aku imua o kona mau enemi, me ka ikaika hoohana o kona mau pukuniahi, a me na topido wawahi moku, he mea hoi i loaa ole i na Keneturia i hala hope aku la, a i keia Keneturia wale no, pela no hoi na moku luu e hana ia mai nei i keia mau la, ua ha@a ia lakou me ka palanehe a me ke akahele nui, i wahi hoi e hiki ai iaia ke hoopoino i kona mau enemi ma na wai akea o ka moana, me ka ike ole ia mai, e hoao ana me kona akamai nui e kin@i i na mea a pau e maalo ae ana kona aka maluna o ka ili o ka moana.

            Eia hoi na moku ea ke lele nei i ka lewa me na baluna, e holo ana io a ia nei, me he honua la i hele a kamaaina, a o na wahi a kakou i hiki ole ai me ko kakou mau pauku kino ke hele maluna ae o na mauna kiekie o ka honua i keia la, ua hiki ke olelo ia, he alahula ia mau wahi na ka noonoo o ke kanaka e hoohana nei i keia la, a ua like hoi ko kakou kulana i keia la, me na manu o ka lewa e lele hoolailai ana ma na kakai pali a me na aouli panopano o ka lewa.

            Aka, o ke kahua o ka ninau e ku nei, pehea la e loaa ai ka holomua, ua hiki no paha ia makou ke wehewehe aku ma na mea e hiki ana i ko makou noonoo ke hoohana, oia hoi:

            1-Ma ka hoomanawanui.  2 Ma ka manaoio hana.

            O keia na mea nui elua i loaa iloko o ka noonoo o ke kanaka ike, naauao a kuemi hope ole, elike me na mea i ikemaka ia ma na wahi a pau o ke ao nei, a e pono hoi ia makou ke hoakaka piha ae ma keia wahi, i mea e hoopau ia ai ka pohihihi o ka noonoo o kekahi poe, a i ike pono iho lakou a hooia, o na alanui elua wale no ia e hiki ai ke malaelae ke alahele no ka imi a hoohana ana i na mea huna a ko ke Akua mana i waiho iho ai maluna o ka ili o ka honua.

            O ka hoomanawanui o ke kunukunu ole, me ka nana ole i na pilikia e hekau mai ana mamua o kona alo, oiai kekahi mea e imi ana i na mea huna pohihihi i huna ia, oia ananei ke ki e wehe ia ai o kekahi mau mea i hoonalo ia aku mai ko ke kanaka maka aku, elike paha me keia:  Eia ke makemake ia nei ka uwila i mea hoohana na ko ke kanaka ikaika imi, aka, pehea e loaa ai, aole anei ma ka hoomanawanui ana o kela kanaka noeau nui wale o ka honua Ferenekelina ka Loea, i ike ai kakou me ko kakou mau maka, a i lohe pono ai hoi, me ko kakou mau pepeiao, he mea laka loa ka uwila iloko o na mea paahana a ko ke kanaka ike i hana ai, elike me ka uwila o ka ipu olelo o ke telepona a me ke telegarapa, na kaa uwila, a pela aku, a ke aie nui nei hoi ke ao nei i ka hoomanawanui o kela kanaka ike a piha i ka Akeakamai, a ke mahalo nui nei i kona inoa a me kana mau hana.

            O ka hua o ka hoomanawanui, e hoopuka mai ana oia i kekahi haawina maemae, i kumu ao na ka poe palupalu o ka noonoo, a i loaa ole hoi ia mea maikai iloko o ka umaunia o ka poe kakaolelo kanikani wana wale iho no, aole hoi ma ka lalau maoli ana iho o na lima.  He mea keia na kakou i kamaaina, ina hana kekahi i anaka i ka mea i lawa ole i kona noonoo ke hana, heaha na mea e hoea mai ana mahope iho o kona lalau ana aku ia mea a hoohana, aole anei e hoea mai ana na nema ana, na pahenehene a pela aku, aka, o ke kanaka hoomanawanui, hoonee mau no oia i kana hana imua, a lilo hoi keia mau olelo pahenehene iaia, ia mea nona e hooikaika ai a hiki i ka lanakila ana.

            O ka manaoio hana, aole ia he mea e hiki ai ke hookuemi hope ia ka manaopaa o kekahi mea i ake e hana i kekahi mau hana kaulana maluna o ka ili o ka honua, e laa na mea paahana akeakamai o keia mau la, he mau mea hoi e hoopokole ai i ko ke kanaka luhi, oia hoi, o ka mahu, he mea hiki ole ia ke hoolakalaka, ke ole ka manaoio hana, aka, keia la ua laka oia, a ua hiki ke hoounauna ia maluna o na wai akea o ka moana, a maluna hoi o ka aina maloo, a pela kakou a pau e mahalo ai i ka manaoio hana.  A pela no hoi makou e manaoio nei, e loaa ana no ia kakou ka holomua, maluna o ka ninau hookalakupua o Hawaii e ku nei i keia la, me he pohaku kia mabala la, o ko kakou hoomanawanui me ka ka manaoio hana, ke kumu i hiki ole ai i ko kakou mau enemi ke kulai ia kakou, ma ka na’i ana i ka pono o ka aina, a malalo hoi oia mau kumu elua makou e kau kehakeha aku nei maluna o ka lahui aloha o Hawaii, oia iho la ke alahele e loaa ai ia kakou ka holomua a me ke kaulana elike me ia e ike ia nei i keia la.  Ola o Hawaii a mau loa i ka hoomanawanui.

 

KOMOIA KA HALE O KE KUHINA AMERIKA.

            Ma ka hora 11:30 o ka po Poalua nei, ua loaa mai la he lono telepona i ka halewai e hoike mai ana, ua komo aku kekahi mau mea elua iloko o ka hale o Kuhina Sewall mawaho o Waikiki, aka, ua holoaku nae laua no ko laua wahi e pakele ai, mahope o ka hoomaopopo a@a na ike ia laua.  Ua hoouna koke ia aku o maikaikiu David Kaapa ma kona mau kanaka no ka huli ana i ka meheu o ke kolohe, aole nae laua i loaa aku.

            O na lono i loaa mai i ka halewai @a lohe ia kekahi nakeke ma ka hale m@lalo.  A oia ka wa o na poe maloko o ka h@le i hele aku ai e huli pono i ke kumu o keia nakeke ana, iloko o keia manawa i ike ia aku ai o kekahi mau kino kanaka elua i ka oili ana aku mailoko aku o ka hale, a holo aku la ma kekahi opu nahelehele ma kekahi @a okoa aku, a nal@wale loa aku la lana, ma ko la@a @ahu e komo ana i maopopo ai he mau haole @aua.