Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 27, 2 July 1898 — Page 6

Page PDF (844.01 KB)

This text was transcribed by:  Punahele Todd
This work is dedicated to:  Awaiaulu

6          KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 2, 1898

 

KA BUKE MOOLELO HAWAII

I HAKUIA E KA

Moiwahine Liliuokalani,

ma Wasinetona.

-

Pai a hoopua ia e Li a me Shepord

o Bosetona, Amerika Huipuia.

-

Unuhiia no ka pomaikai o na poe

heluhelu o KE ALOHA AINA

MOKUNA VII.

KA MOIWAHINE EMA.

            Heaha la ka hopena, aole he mea e hiki ke olelo ae i na i ae ia ia mea no kekahi manawa keia kuka ana ma kahi noho o ka Moiwahine Ema, aia hoi, ua lohe ia aku la ka halalu o ka leo o ka pukuniahi no iwakaluakumamakahi manawa, e hoike mai ana, ua lawe ae la kuu kaikunane Kalakaua i ka hoohiki o ke keena. Na keia mea i kaohi i ka hoonee hou ana aku i na kue ana, no ka mea, he kipi ia, nolaila, ua waiho pu ia iho la keia kumuhana.

            Aole ka Moiwahine i hoopau ae i kona manaolana, aole no hoi oia i ike nona iho i ka mea pololei, ua koho ia ko makou ohana ma ke ano he laina alii no ke pani ana aku ma kahi o na Kamehameha. O na poe a pau i hopuia no ka hoohaunaele ana i ka la koho o kona poe kanaka wale no. He elua la mahope ua hoea mai la oia i ka halealii, a lawe mai la i kona manao i ka moi Kalakaua no ka hookuu ana aku ia mea. I ka wa o ka moi i hiki aku ai i ka rumi hookipa no ka halawai ana me ia, ua noi mai la oia i ka moiwahine a me a`u pu e hiki aku a kokua ma ka hoolauna ana aku me ia, aka, mamua ae o ka hiki ana ia maua ke hooko aku i kona makemake ua ike e mai la oia ia maua, hana iho la oia i kana noi, haalele iho la i ka rumi me ka hoohakalia ole ana iho o ka moiwahine Kapiolani a i ole o ko`u hiki aku, no ke aha la oia i inaina ai i ka moiwahine aole e hiki ia`u ke hoomaopopo ae.

            O ka Moiwahine Kapiolani, he makuahine hoahanau oia no Ema, no ka mea, oia ka wahine a kona makuakane Namakaeha, a ua mala ma hoi i ke keiki alii opio, ke keikikane a Alexander Liholiho, a oiai o kona kulana waole wale no i kaulike, aka, ua oi ae ke kiekie mamua o ka Moiwahine Ema, ka makuahine o ua keiki la.

            O ka manao oluolu a aloha a ka Moiwahine Kapiolani, aole oia i nana aku i ka inaina o ka Moiwahine Kanemake nona, aole no hoi oia i hoopuka ae he hookahi huaolelo kue nona, ka makuahine o ke keiki ana i aloha loa ai. Ma keia mea, ua hoike aku ka wahine a ko`u kaikunane i kona ano Karistiano, a ma kekahi hana a ka Moiwahine Ema, ua ku no i ka hoohaahaa. No ka mea he mea mua i na h@a@ o ka ohana alii kiekie o na kanaka Hawaii, ina e ike ia ma`i kekahi ohana oia no ka hele ana aku o ka ohana ma kona hale no ka noho ana a hiki i kona ole ana a i ole e noho malaila a hiki i kona make ana. Ma keia wa, ina e halawai ka moiwahine Ema me Kapiolani ka moiwahine i lilo ae la i keia wa, ka wahine a kuu kaikunanae, a o ka wahine kulana kiekie loa maloko o ko makou lahui, aole no oia e ike aku ana iaia.

 

KEKAHI MAU HUNAHUNA E PILIANA NO KA MOKUPUNI PILIPINE.

            No ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ke lawe mai nei makou i kekahi mau hunahuna e pili ana i na Paemoku o Pilipine, ka paemoku hoi a na Amerika e hoao la e kaili ae mai ka hoomalu ana a na Sepania, penei no ia:

            O ka nui o na mokupuni mai ke nui a ka liilii e kapaia nei na mokupuni o Pilipine, aia no ia maluna aku o ka hookahi tausani eha haneri. O ka nui o ka ili aina i uhiia e keia mau mokupuni he 700 mile mai ka akau a i ka hema, a he 1500 mile mai ka hikina a ke komohana, a ua hoopiha ia hoi ia me na Sepania, Pake a me na Ilikini.

            O kekahi o keia mau mokupuni aole i hehi na kapuai o kekahi mau lahui o na aina e, aia no hoi na lahui o ia mau wahi iloko o na hana powa a me ka aihue. O ka nui o na kanaka o keia mau mokupuni he 17,000,000, ka nui o na kuea mile o ka ili aina he 145,000. O na mauna kiekie loa mai ka 9,000 a ka 10,000 kapuai maluna ae o ka ilikai a he elima mauna ma ka 8,000 kapuai he kiekie, ma kekahi mau wahi he nui na puu liilii me na awawa hohonu. A ua uhi ia hoi ka aina holookoa me na moa ulu uliuli.

            He ekolu no kau o keia mau mokupuni, mai Novemaba a hiki i Maraki he nui ke anu, mai Maraki a hiki i Une he nui ka wela, a mai Iulai a hiki i Okatoba, he nui ka ua. He ikaika loa ka uwila me ka hekili i na mahina o Mei a me Iune, me ka nui pu o ka waikahe a me na hoonaueue olai ana, a mamuli o ka ikaika o ke olai malaila, nolaila, aole he kukulu ia o na hale kiekie, a he nui hoi ka wela malaila i kekahi manawa, no ia kumu i hauliuli ai ka ili o na kanaka oia mau mokupuni.

            He nui na hana hoopahaohao a ke Akua i hana ai malaila, ia ma kekahi mau wahi he mau luawai wela loa, ma ka aoao o ua mau lua wai la, ua hiki ke hoomo`a ia na mea ai iluna o ka pohaku. He nui na pohaku makamae e loaa nei malaila, ke daimana, gula, hao, a pela aku. Na holoholona o ke kula, na manu o ka lewa, na pua o kanahele a me na i`a o ke kai, he lehulehu wale na ano like ole.

            O ka nui o na olelo like ole e hoopuka ia nei e na poe ola mau mokupune he kanakolu, ma ka makahiki 1880, he 30,00 ka nui o na Pake e noho ana malaila. He nui na ano hua ai like ole e ulu nei maluna oia mau mokupuni, a ua olelo ae kekahi poe o keia kekahi o na mokupuni waiwai loa ma ka honua nei, a mamuli io no paha o ka waiwai o keia mau mokupuni ko Amerika kumu i hookaha ai.

 

AIA KE KAU MAI LA NA MAKA MALUNA O HAWAII.

            Ua olelo ae o C.S. Desky, oiai oia ma Kaleponi, ua nui na poe haole i hoea mai imua ona no ka ninaninau ana i na mea e pili ana no Hawaii nei. He nui a lehulehu hoi na poe e kali la no ka huki ia ae ka o ka hae Amerika, oia ko lakou wa e komo mai ai, no ka noho ana maanei, a komo ma ka oihana mahiai a me ke kanu kope, e hoea mai ana hoi kekahi poe ianei no kekahi mau hana imi waiwai e ae.

            He mea maopopo loa i ka wa e hoohui io ia aku ai keia mau Paemoku me Amerika Huipuia, oia no ka wa e holomoku mai ai na poe aihue a me na poe powa, me ka lilo o na alanui mehameha o ke kulanakauhale nei, i heana no keia poe ino, a palekana ole hoi ke ola ma ka hele ana ia mau alanui i ka po.

 

AOLE I KANAMAI UA MEA HE KUONOONO.

            I ko makou leha ana aku a ike i na hoike e pili ana no ko Kimo Pelekane helu waiwai maluna o ka lepo o Hawaii i keia la, ma o ka noii ia ana a hoomaopopo ia hoi me he mea la, oia kekahi o na kanaka koikoi loa o ka aina i kona wa i make aku ai, oiai, o ka huina nui o na loaa mailuna mai o kona mau aina, na holoholona a me na moku, he ola ia no kana ohana keiki nui a me na moopunaia na i waiho iho ai mahope nei.

            E hoike ana kekahi nupepa o ke kulanakauhale nei, a penei no ia: O ka huina i koho pono ia no na aina, na holoholona, a pela aku, aole no ia i emi iho malalo o ka $307,524.88. Iloko o kekahi hui panihakahaka hoopaa ola he $10,000, a maloko hoi o kekahi palapala i hoopili pu ia ka huina o $105,000, a maloko hoi o kekahi palapala i hoohiki ia, no Edward A. Dowsett, ke keiki hiapo e ola nei, ua olelo ae oia, o na loaa makahiki no na uku hoolimalima i ka makahiki, he huina nui hewahewa o $60,000.

            Ua hookohu ia o J.M. Dowsett, ke keiki hoahanau a Kimo Pelekane, i Luna Hooponopono Waiwai malalo o ka bona o $15,000, malalo hoi o ka palapala noi a kona mau hoahanau. A o kona mau hoahanau Edward A. Dowsett a me kona pokii David, ua makemake no laua, na laua no e hooponopono i ko laua waiwai, ma o ko laua loio ala, W.A. Kini. He mau waiwae e ae no paha kekahi o ka mea i make, a me he mea la, ke hui pau ia kona mau waiwai, aole e emi malalo o ka huina o $500,000. Nui no ka hoomakaulii ana i ke dala, a i keia wa, ua ike ia ae la ka naauao o na poe haole kahiko, i noho me ka malama pono i ko lakou mau waiwai i ka wa nele o ka aina, a hoea mai i ka wa loaa, aole i kanamai, ua mea he dala.

 

HE HANA MAIKAI IA A KA PAPA OLA.

            Eia ke ke nei ka Papa Ola i kekahi mau hana a ka Hui Kea Ulaula oia hoi, na poe i loaa i ka ma`i, lele ulalii, aole lakou i haalele ia aku e hoomalu, aka, o na wahine maloko oia hale a na poe koa e waiho ma`i ana, ua nui a lehulehu lakou mamua o ka mea kupono i makemake ia. A ua manao ia mamuli o lakou e laha hou ai keia ma`i lele iloko o ke kulanakauhale nei me ka hikiwawe.

            Ma keia mua aku e hoopau aku ana ka Papa Ola i na wahine haole e hoopihapiha nei ma ia wahi, a haawi aku i kekahi poe uuku no ke kiai ana i na poe ma`i, oiai, he uuku wale no na poe ma`i i ole ai e pahola hou ae keia, kupuino ma Honolulu nei. A e haawi aku ana hoi ka Papa Ola i na kiai ikaika i na hale a keia puupuu ulalii e pahola ae ai. Nolaila, he mea pono ia kakou ke noho, me ka makaala no ka wa a keia ano ma`i luku e hoea mai ai a keia poe koa i lawe mai nei.

            Ma keia hana a ka Papa Ola, ke mahalo nei makou, no ka mea, he hana keia e hookomo ole aku ana i ka lahui holookoa iloko o ka poino.

 

KA BANA A KA LAHUI.

            O Waianae i ke wai o ka niu haohao, ka maka mua loa a ka huakai kaapuni a ko kakou bana Lahui e wehe mua loa ai i ka lakou ahamele ma ka po Poaono, Iulai 2, a ina aole he mau alalai, alaila, o Waialua aku ana ka mahele elua o ka lakou wahi e haawi hou ai mamua ae o ko lakou haalele hou ai mamua ae o ko lakou haalele ana mai ia Honolulu nei, no Kohalanui o Kohalaiki i ka makani Apaapaa.

            Nolaila, e ala e ka I, e ala e ka mahi, e ala e na oiwi aloha aina o ka makani kaiaulu o Waianae. E ike iho iau mau pulapula he io a he iwi kuamoo nou mai ke kupuna hookahi mai, ua eo ia oukou ka ike e ana i ka ohe gula i manawalea ia mai e kela porofesa kaulana “A. Libarati,” o Amerika, a eia iho ua ohe gula ala ke kaulani ia aku la e ke alakai o ua puali kaulana ala ou e ka lahui Hawaii imua o ko oukou mau maka, a e lohe no oukou ina leo kiki-ko-uko-u hoohauoli puuwai mai iaia aku.

            Nolaila, e hele e ike kumaka i ua ohe gula ala mamua o ka lohe pepeiao wale ana, a oiai hoi, he uuku wale no e hoomanawanui nei iloko o ua puali ala, he uuku no nae lakou me ke aloha pu kekahi. Oia hele nui mai e ike ia kakou hoa kanaka, o kipa hewa ke aloha i ka huelo.

 

NA HUNAHUNA NO NA KOA AMERIKA.

            He elua koa o ka mokuahi China i haalele la iho la maanei no ka mai.

* * * *

            Aia maluna o ka mokuahi Zealandia a ke keiki uuku loa nona na makahiki he 14 a makou i hoike mua aku ai e hele ana no ka hakaka ana no ka pono o kona aina hanau, no loko oia o ka pualikoa o Peneselavania, o kona inoa o Boots.

* * * *

            Ua haawi mai ka bana o Colorado i na houhene ana me ka lakou mau hokeo i ka wa o ko lakou mokuahi China e hookomo mai ana iloko nei o ke awa.

* * * *

            O ka ke Senetoa a me ke Colon huakai mua loa keia i hoea mai la i na kai o Hawaii nei.

* * * *

            He kanakolu ka nui o na poe i loaa i ka mai maluna o ka mokuahi China, aka, he uuku loa nae na poe i kuhohonu loa ka mai.

* * * *

            He eha la mamua o ka hoea ana mai nei o na moku i keia awa, ua halawai mai nei lakou me ka mokuahi Peru ma ka moana, a ua hookau ia aku he mau eke leta maluna ona no ka hoihoi ana aku ihope i ka ohana o na koa.

* * * *

            O kekahi o na kanaka puhi o-le maloko o ka pualikoa o Colorado oia ke kanaka kahiko loa iloko o ka pualikoa, he kanakolu makahiki a oi kona noho ana iloko o ka pualikoa.

* * * *

            Ua paikau hele ae na koa o ka mokuahi China i ke ahiahi Poaha nei ma na huina alanui o ke kulanakauhale, a na ka bana aupuni i alakai aku i ka lakou huakai paikau.

* * * *

            Aia maluna o ka mokuahi China ke alakai o keia huakai elua oia o Kenerala T.V. Greene.

* * * *

            He umi luina aia maluna o ka mokuahi China, e laweia aku ana no ka mokukaua McCullogh.

* * * *

            He 12 poe i hoopaahao ia maluna o ke China no kekahi mau hewa i hana ia e lakou, a he hookahi paahao i loaa i ka mai.

-

            Ma ka po Poaono nei i malamaia ae ai ka heihei kaa hehiwawae maloko o ka Paka Cyclomere, a o na pomaikai i loaa ma ia po, ua hookomoia aku ia no loko o ka Hui Aloha Kea Ulaula, ka hui hoi e malama nei i na poe koa mai o na mokuahi i lawe koa i lawe mai nei. Ua nui no na poe i hiki ae mawaho o laila, a o ke Kamaliiwahine Kaiulani pu kekahi i hiki ae malaila.