Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 31, 30 July 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO IULAI 30, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka Lomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa oe ka Lokui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU ….. IULAI 30, 1898

 

EIA O KALANI KE HOI MAI NEI.

           

            Maluna mai la o ka mokuahi lawekoa Penesilewania loaa mai ai ia makou he lono e hoike mai ana, ua haalelel aku la o Kalani Aimoku a ma kona mau ukali ma ke alahele e huli hoi mai ana no ka home ma ka la 17 o Kulai nei ii haalele aku ai lakou i ka Ebbitt Huse a kau mai la maluna o ke kaaahi no Kapalakiko ka pahu hopu.

            E hoomaha ana ke Alii me kona mau hoa malaiia no kekahi mau la, a ma ka la 26 o Iulai e kau mai ai oia maluna o ka mokuahi Gaelic e hiki loa mai ana hoi i anei i keia Poalua ae, Augate 2.

            Nolaila, o ka makou e kalokalo ae nei i na Mana Lani, e kiai mai kona mana aloha i ke Alii a me kona mau ukali a hiki i ko lakou pae maalahi ana mai i ka lepo aloha o Hawaii nei, ka aina hoi aohe ona lua malalo iho o na kaupoku lani, i pipili paa ko lakou manao aloha kakia paa i ka iwihilo i ko lakou Alii Aimoku.  Aloha e Kalani ka KE ALOHA AINA e puana mua aku nei.

 

O KE ALII WALE NO KA MAKOU MAKEMALE.

 

            O ka mokou ia e upu ae nei, me na manao kapalili o ke aloha hoa kana, o ka hoea mai o Kalani Aimoku, ka mea hoi a makou e upu ae nei me ka ulumahiehie.

 

            O ke alii wale no ka’u makemake.

            O ka luhi o maua me ia nei,

            Ua-i-ke-a!

 

            Ae, oia hoi paha ka pono, no ka mea, o kona one oiwi no keia, a na kakou no ia mailuna a lalo, a no ka pono o ka aina, na haalele iho la oia i ke one hanau, me ka manaopaa, e hele e hakoko wahi ne iloko o na pilikia he lehulehu ma ka aina malihini.

            Ua ike a ua maopopo ia kakou kana hana, no ka mea, ua haalele iho Oia ia kakou ma ka la 5 o Dekemaba, o ka M. H. 1896, me kona mau ukali elua, oia o Mrs. Kia Nahaolelua a me Joseph Gele luhe, iloko o ka palanehe a me ka palamimo o kona hele ana, ka mea hoi nana i hookahaha mai i ka manao o na poo aupuni o ka Republika Hawaii ia mau la; a i ko kakou helu ana a kaana ana hoi ina la ana i kaawale aku ai, ua piha ka makahiki holookoa me ka hapa, a me na mahina oi hoi o ka hooko ana o ka Moiwahine o Hawaii, no ka pono o kona lahuikanaka i kupaa mahope One.

            Ua hana wahine Oia, a ua hooikaika nui hoi me ka manao, e loaa ana Iaia ia pono ma ka hooko ana iloko o ka puuwai o ko Amerika noho aupuni ana, aka, oiai nae ka oiaio e hoikeamaka ia ana imua o kea kea, aole loa ia mea i makemake ia e ko laila mau kilo aupuni, no ka mea, aohe makemake ia o ka malamalama, ma kahi o ka poeleele, a nolaila, ua ike kakou i ka hopena kumakaia a Amerika i haawi mai la maluna o ko kakou Moiwahine, oia hoi ka hooholo ia ana o ka hoohuiaina, me ka nana ole ia o na leo nonoi a ko kakou Moiwahine.

            No ia kumu, ua hiki ia kakou ke haawi aku i na hoomaikai ana he nui maluna Ona, no ka mea, aole Oia i noho wale, aka, ua hana a hiki i ka wa i maalo ae ai o kela oello kauiana a Makaiopili, i puana ae ai “i kea lo iho la no ka ulu a o ka hala iho la no ia;” a pela hoi ko kakou Moiwahine i imi ai i ka pono o ko kakou aina, i kea lo aku la no Oia o na Peresidena elua o Amerika kahi i noi ai i ke ea o kona one kulaiwi, a o ka nanakee ia mai la no ia, me na manao nahoa o ke aloha ole.

            O na hoike e pili ana i kana hana, ua maopopo loa ia, a ua paanaau hoi ia kakou ka lahui Hawaii, oiai, ua hanaia ka hana a hiki i ka wa hope loa, a o na mea i manaoia, he pono maoli ia, ua panai ia ae la ma ia wahi he hewa loa ia.  Nolaila, ua ike a lawa ka Manawa no kona noho hou ana aku i Amerika, a eia Oia ma ke alalele e hiki mai ai i kona kulanakauhale ponoi, no ka hui pu ana me kona mau makaainana.

            O ka Poalua ae nei Augate 2, oia ka la i manao ia ai, e hiki kino mai ana Oia ianei, ke ole he mau keakea e houlolohi ai i kona hoi ana mai, aoiai hoi, o ka kakou alii no ia mailuna a lalo, mailoko a waho, ke kono ia aku nei ka lahui Hawaii e noho ana ma ke kulanakauhale o Honolulu, ehoopiha mua ae ii ka uwapo, mamua ae o ka ili ana mai o ka mokuahi Gaelic me kana ohua kiekie maluna o kona oneki.  E hele kane, ka wahine a me na keiki, e ikemaka aku ia Kalani, ma kea no o ko kakou Moiwahine no ia, aua paa hoi ko kakou aloha nona.

            E hoike piha ae ka lahui i ko lakou manao aloha Nona.  A me ka wiwo ole, a imua ponoi hoi o na maka o ka poe nana kakou i hoino.  E hului pau mai ke kuahiwi a ke kai, ae hoopiha a hu i hookeke kela uapo i na kanaka ponoi o kona lahui, no ka mea, na kkaou Oia, a Nona hoi kakou.

 

EIA KE HULI HOI MAI NEI IHOPE.

 

            O na nee ana o ka manawa o keia mau la, eia ia ke hahai ia nei me na ao hakumakuma o ke kaumaha, oiai, mai ka la i lilo ai ka olelo hooholo hoohui aina iloko o ka Hale Senate a hiki i ka wa i hoea mai ai ma na kapakai o Hawaii, ua nui na leo huro, i loheia na lulu lima i panai ia, a me na minoaka papalina i hoomaopopoia, me ka ulumahiehia, me he mea la, ua pulupe i ka wai o Paieie na hiona.

            Ua puka ae la na olelo haanui ma ka lehelehe o ka poe nana i hooikaika, ua kuu ka luhi, a ua makepono hoi ka lu ana i ka nanahu, i mea e ko ai ia mau manao kuko.  Ua ike ia aku hoi na kane a me na wahine e haanui ana no ka lilo ana o ka lanakila ma ko lakou aoao, me ka hoohenehene pu mai ia kakou ka lahui Hawaii nawaliwali, no ke ko oie ana o ka kakou mau koi maluna o Amerika.

            Aka, o ka lahui Hawaii, he naau hoomanawanui ko lakou i piha i ke akahele, a ma ia ano ua lilo no ka hauoli a ko lakou mau hoaloha i hoolilo mai ia kakou i mau enemi i ko lakou manao, i mea ole.

            Uumi lakou i na manao kupikipikio o ka inaina no keia mau hana hoohaahaa a ka poe welo o na aina e mai, i ai a lihaliha i ka momona o na kula lepo gula o Hawaii, me ka haawi pu mai i na panai ana o ka hoino ma kahi o ka maikai a kakon i makana aku ai.

            Oiai nae ka hauoli e haiamu ana i na la kinohi, oia no ka wa a ka poe ike a noonoo kuhohonu i hoomaopopo iho ai, eia lakou a pau ua komo iloko o ke kuhihewa ma ka nee ana aku o na pomaikai a lakou e ike nei i keia la mai ko lakou mau lima aku, malalo o ka Amerika hooholo ana mai la i ka hoohui aina.  Oiai, o keia hana hooponopono aupuni ana, e nee aku ana ia mailoko aku o ka poholima o ka poe e lawelawe hana nei maloko o ke aupuni Repubalika o Hawaii.

            No ka ike ana o kekahi poe o lakou i keia ano nolaila, eia lakou ke hookonokono nei i kekahi poe kanaka Hawaii ponoi; e komo like aku me lakou, e kue aku no ka huki la ae o ka Hae Amerika iluna, a me ka luhi ia ana iho o ka Haw Hawaii ilalo no ka wa mau loa.  E hana ka, kakou ii palapala hoopii, a heluhelu aka imua o Adimarala Miller, i kona wa e hiki mai ai i Hawaii nei, no ka hooko ana i kana hana, ma ke kue ana aku i ka huki ia iho o ko kakou hae aloha ilalo.

            A i mea e maopopo ai i ka lehulehu o ko makou lahui, ke hoike aku nei makou me ka hopo ole, he mau hana imi loaa ia no ko lakou pono, no ka mea eia ke koilipi a Amerika na makaukau i na wa a pau, a i hakalia no i ka hoea mai o ka mea nana e hooko i ka hana, a e hoopau hoi i na manao piikoi o ua poe puni hoohui aina nei.

            I keia la ua maopopo loa, aole ka Amerika hana e lawelawe mai ana ma kea no hoomeamea wale iho no , aka, e lawe ana oia me ka oolea, me ka naua ole i ka pono o ka poe nana ola i noi aku, oiai, he mea ole ia ia lakou, a oia ohi ka makou e puana ae nei, ua pai-a-pai kakou ma ka hana a Amerika e hookau mai ai maluna o ko kakou poe enemi.

            A no ia kumu, ke pelu hou mai nei lakou ihope, me ka olelo pu ae, e kue aku kakou me ka ikaika a pau e loaa ana ia kakou, no ka hoohaahaa ia aha o ka mana o ko kakou hae kulaiwi.

            Nawai ka hoi i hana pela, aole anei na na pue manu puoahele nei no oia anna hookahi I noho loihi ma keia aina, i lawelawe a hana kino maoli i keia mau la loihi o ko lakou noho mana ana?  Heaha hoi ka mea o ke pelu hou ana mai ihope, ka ia aku i ka pohuehue, ilaila ko kakou nenele like a pau.  Aole hoi o ka hele mai e pelo hou i ka lahui, he mea a, he mea keia.  Lapuwale ia mau ano olelo.

 

PUA KA WILIWILI, NANAHU KA MANO.

 

            Aole makou e kala kahiko i ike ai, i ka wa o ka wiliwili e pua ana, aia he mano o lalo, a @ na poe i ike i na rula oia mea, aole e hiki i ko lakou mau kino ke au ma na hulaana, na makalae, a pela aku, oiai, ua piha olalo i ka mano, a nou no ka hoomaalo aku ma ia mau wahi, e pau ana oe i ka amu ia, a e lilo ana kou kino holookoa i mea ole iloko o ko lakou mau niho wakawaka, i like me ka pahikaua oi lua.

            I puka mai keia mau mea mailoko mai o ko makou waihona noonoo, mamali o ko makou ike ana iho maloko o ka nupepa Avalataisa o keia kakahiaka Poakolu, no keia koi poho a ke aupuni o Iapana i ke aupuni Repubalika o Hawaii, nona ka halua huahelu koikoi e hakahaka ai ka waihona o ke aupuni o Hawaii, i ka ike aku i ke $75,000 ma ke gula lelolelo o Amerika.

            O ke kumu o keia koi, poho, aole ia mamuli o ka manao ino, aka, mamuli no ia o kekahi mau hana lalau a ka Luna Date Nui mua ii pau, James B. Kakela, ma o ke Kuhina la o ko na Aina, E Henry E. Kupa, ma o ke kipaku ana ia 1000 a oi mau limahana mai keia aupuni aku, me ka manao ana, oia mau hana, aole ia e hahai ia mai ana e kekahi ukali no ia mau mea, a pela i hoolana kuhihewa mau ia ai ko lakou mau manao paakiki, e kaa ana ke eo o ka lanakila mahope o ko lakou aoao.

            Ua hoopahaohao ia no hoi ko makou noonoo, i ka hoi awiwi aia o ke Kuhina Iapana Shimamura mai keia Paeaina aku me ke kali hou ole i manawa hou aku.  Aka, o ka hua nae o ka hana ana i lawelawe ai ma Hawaii nei, oia no kona waiho ana aku i kana mau hoikeike i ke Kuhina Noho Iapana ma Wasinetona oia o Hoshi, a nana hoi i wailio aku i na Poo Aupuni ma Wasinetona, a na ia Keena Aupuni i hoouna mai nei i keia aupuni e hana koke lakou me ka awiwi, e uka koke aku ia Iapana, i kela huina ii hoike ia ae la maluna.

            Nolaila, eia ka Ahakuka o ke aupuni ke lauwili mai nei lo a la nei, a o ka hopena, oia ko lakou haawi pio aku ma ka uku ana i keia huina mauwale a ka lahui e uku aku

            Aole e kala kahiko KE ALOHA AINA i hoike ai ia mea, a he ole wale iho la no nae ia i keia poe, a hiki i ko lakou ikemaka ana iho la, i ka hua o ko lakou paakiki ana, a o ke kumu hikiwawe loa hoi paha, oia no kela haalele koke ana mai o ke Kuhina Shimamura ia Hawaii nei, a o ka hooko ana ia o kana koi poho ii waiho aku ai i kinohi loa.  Aia la!  Pua io no ka wiliwili la, a nanahu io no ka mano nui o Iapana, oia ke kanawai maluna o kakou ka lahui Hawaii ilihune.  O ka ike pono la, aole e hoohewahewa.

           

            Ua hoea aku he kaikamahine imua o Kapena Paka a hoike aku la no ka hana ino o kona mau makua iaia.

            Ua manaoia ma ka la 20 o keia mahina i haalele aku ai ka mokukana Piladelapia ia Kapalakiko, nolaila, ke upuia nei he wa ku wale mai no nona.

            Ua hookolokoloia o Keawe a me Koi na kanaka i hopuia ai no ka powa ana i kekahi Pake ma Kamoiliilii ae nei i kekahi mau pule i hale ae nei, ua ahewa ia lawa, a ua waiho ia aku na ke kau kiure e hoolohe hou i ko laua hihia, ma ka Poakolu nei.