Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 34, 20 August 1898 — Page 4
| This text was transcribed by: | Betty Yang Green |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
POAONO, AUGATE 20, 1898
Ke – Aloha – Aina
Hookumuia no ka
Eomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa ae ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI.
Puuku o KE ALOHA INA.
HONOLULU ….. AUG. 20, 1898
HE ULUMAHIEHIE KE OLA O KALANI AIMOKU.
Ma na lono i loaa mai nei ia makou he oia mau ka ulumahiehie o ke ola o Kalani a ka lahui a ua oi ae hoi ke kulana ikaika o Kona ola kino i keia wa, mamua o na la kinohi o Kona mau kapuai i hehi mai ai i ka lepo aloha o ke one hanau. He mau lono i loaa mai ia makou, aka, aole wale no paha ia makou, aka, i ka lahui holookoa a puni ka Paeaina.
HE HOOMAIKAI NUI I KA LAHUI.
Mamuli o ko ka lahui hele ole ana aku ma kahi o na hana i malamaia ma ke awakea Poalima nei, ma na mea e pili ana i ka hookau ia ana iho o ko kakou Hae Hawaii ilalo, a oiai, o na puulu no i hiki kino aku e nana i na hana hoomaewaewa oia la, oia no na poe i kuni ia ko lakou mau lae, me keia mau huaolelo maopopo: he Pi-Gi au, a me ke kahi poe kakaikahi maluna mokupuni. O ko ka lahui hoolohe ana i ke kuahana lahui i hoike ia aku ai maloko o na kolamu o ko kakou wahaolelo nei, a ma ia ano, ke pahola aku nei makou i na hoomaikai ana he nui, no ko lakou hoolohe a malama i na olelo ao i ku i ko kakou pono, ka mea hoi a makou i hoike aku ai, aole i noho wale ko kakou mau alakai, eia no lakou ke hooikaika mau nei i na wa a pau no ka pono o ke Alii Aimoku ka aina a me ka lahui Aloha. Mahalo a nui aii ka lahui, a e hoomau aku pela.
AOLE I HOEA KINO AKU.
Elike me na mea i hoolala ia e na Luna Nui o ke aupuni Repubalika Hawaii i make aku la, ma o ke Kuhina la o ko na Aina E, e kono aku ana i ka oluolu o ke Alii, e hiki kino ae Oia ma ka la e hookuu ia iho ai ka hae nani o Kona aina ilalo, ma o kekahi Elele la i hoounaia aku mai ia Keena aku, ma ka Poalia nei. O ke Alii Aimoku, oiai Oia e noho ana me ke kali, o ka hoea mai o na minute e hana ia mai ai ia mea imua o Kona mau maka, aole Oia i haawi mai i hookahi huaolelo e pili ana no ia mea, oiai, na ike no Oia, aia he wahi mea ano nui iloko oia kono ana me ko lakou, kuhihewa, he palaka ko ke Alii noonoo ma na mea a pau e pili aoa i Kona noho ana a me ka hoonee ana o ka papa konane o kana mau hana.
Ma ke awakea Poalima nei, aole Oia i hiki kino ae ma kahi o na hana i hoomakaukau la maloko o ka Halealii Iolani, kahi hoi i manao ia ai, Oia kekahi e komo pu mai e laulima pu ma na hana e hoomaewaewa ai i ka hae aloha o Kona aina, ua noho Oia ma Kona home nohopaa mau ma Wasinetona Hale, me ke pepelu ana ihe o Kona mau kuli no ka nonoi ana aku i ka oluolu o na Mana Lani e hoomama ae i Kona naau kaumana, a pela hoi i na Alii hauau o ka aina, a i Kona lahui hoi a e hoihoi hou ia mai ke ea o Kona aina i kaili ia, a e welo haaheo hou ae ka Hae Hawaii i aloha nui ia.
Ua like no hoi ia haawina hookahi i pahola ia aku maluna o ka Hooilina Alii o ke Kalanu, na Keikialii David Kawananakoa a me Cupid Kalanianaole, a he like wale no ka haawina i makanaia aku i ka poe mai nana ia mau kono. Mahalo.
KE KULANA AUPUNI HOU.
Mai ka wa mai i pii ae ai o ka hae Aeto o Amerika Huipuia, ma ka hora 12 o ke awakea o ka Poalima, Augate 12, 1898, a hiki i keia la, eia no ka lahui Hawaii, ken oho nei me ka malama i keia olelo kauoha a ko lakou Haku Alii Aimoku, e malama i ka maluhia o na kanawai o ka aina; me ka hana ole aku i na mea e ulu mai ai o ka haunaele ana a pela aku.
Oia mau olelo Alii, i pa iho ma ka umauma o ka lahuikanaka i kau aku ko lakou mau maka maluna o ke Alii, a me Kana mau hana, ua komo kukonukonu mai la ke aloha iloko o ko lakou puuwai, mamuli o Kona waiho ana aku i kona honoalii iloko o ke aupuni o Amerika nana e hana mai, a pela hoi i hoea mai la keia mau hooponopono ano hou mamuli o ka hooholoia ana iloko o ke Senate, e lawe ae no o Amerika i ke kulana hoomalu a hiki i ka wa e apono loa ia ai.
Nolaila, o ko kakou noho ana i keia mau la, ma na oihana, na hana, a pela aku, eia ia malalo o na hooponopono ana a ka Agena Kuikawa o Amerika Huipuia, oia hoi ke Kuhina Kohe Sewali, i pau ae la kana hana ma ia ano. O ka kakou wale no e nana aku ai, kea no o ka hoomalu ia ana o na lahui a pau e noho ana maluna o ka lepo o Hawaii, a oiai hoi o ka lua iho la keia o ka manawa o ke kau ana o ka Hae Amerika, a hookahihuki hou ia ana i koe, alaila, o kona moe ana ia no ka wa hope loa, wahi a kokali mea i puana ae ai, a malia paha, he oiaio na olelo i puka ae iloko o ka wa kupilikii o ka nee ana o ka aina.
AOHE WAIMAKA PAA OLE.
He mea kamahao, a he mea eehia loa hoi ko ke Akua hookomo ana
Aole hoi o lakou wale no, aka, o ka lahui holookoa kekahi e noho ana ma ko lakou mau home pakahi, e hoomanao ana me ka haipule, aka, i ka wa i kani ai o ka leo o na pukuniahi, e hoike mai ana, eia iho au ke iho aku nei e hooko i ka makemake o ka poe mana kakou i hai-na, aia nawaimaka o ka lehulehu, me he poiwai lani mailuna mai o Kulanihakei e hekau ana maluna o na kanaka Hawaii aloha aina, ua lihaliha a ehaeha ka manao, me he mea la, ua nokea i ka houhou ia e Kawaipao a eha ka opua, Maeele, lihaliha ke hoomanao ae. Ae no hoi, a aloha ia ka hoi o Kaunuohua, he wahi puu wale iho no ia, a-iwa loa aku hoi keia, na kaahele pu ia ma na welelau o ka honua, ua hooipo pu ia i ke anu o Aipo. Aloha no.
UA HOOKO IA KO MAKOU LEO.
Ae, nani ko ka lahui hoolono ana mai i ko makou leo, me ko makou hoike pu aku hoi i ke kumu o ko makou papa ana aku i ka lahui, main oho a hele e nana i ka huki ia ana iho o ko kakou hae aloha ilalo, o ko kakou hoopihapiha ana aku, a me ko kakou akoakoa like ana aku e nana i ka hana a na poe nana kakou i kumakaia, na like no ia me ka hoike maoli ana aku no i ko kakou apono i na ino a pau, e hana ia mai ana imua o ko kkaou mau maka, me he mea la, o kakou pu kekahi e hauoli ana me ka poe nana keia mau hana.
O ko kakou hoomanao ana, a noho ana ma na home e malama ai i mau hua pule, a i ole, ho komo ana i ko kakou mau haau iloko o ka ehaeha a me ka walania, he hoike maopopo maoli no ia o ko kakou aloha aina olalo, ko kakou minamina nui i ka hae ka malumalu o kekahi lahui nawaliwali elike me kakou.
O ka hele ana ae o kekahi poe kakaikahi ma! kahi mamo mai me ka naha ole i pa hook oleo a ka poe e noho haiamu aku ana, he hoike maopopo ia oa ka mana o na olelo a KE ALOHA AINA a ke panai aku nei makou i na hoomaikai ana no lakou a pau: no ka mea, o ka poe i aloha i ka hae o ko lakou aina mkuahine, noho malie lakou me he poe manu nunu la, me ka maliu ole aku i na hana e waia ai ka inoa o ko lakou aina. Olioli a hauoli ka manao, no ka mea, na ike no kakou, he hope ko na mea a pau e hana ia ana.
Nolaia, e olioli a e hauoli no kakou, no ka mea, aia no he makana nui no kakou a pau ka poe hoomanawanui ke loaa ana.
OWAI NA HIKIMUA O KE ALOHA AINA?
He mea lihaliha a ku no hoi i ka walohia na olelo a kela kilo aupuni o ka moana Pakipika, oia hoi o G. W. Pilipo, ka mea hoi i kapaia e kona mau hoa Lunamakaainana, “ka Liona o Kona Akau. Oiai, ke kumuhana kuikahi Panailike e noonoo ia ana, a iwaena o na leo apono o ka hapanui o na Lunamakaainana a me na Alii oloko o ka Hale Ahaolelo, oia ka wa i ku mai ai keia kanaka a hoike mai la i kona manao aloha aina oiaio, ma keia mau olelo kaulana loa a hiki i keia la no 20 makahiki hoi a oi ka wa ana i olelo ai pela:
“O ke Kuikahi Panailike ke keehina mua o ka hoohuiaina,” a hookalike hou ae la oia i ua kuikahi la me ka iho o ka Elepani, i kinohi, o kona ihu wale no ke komo mua ana, a mahope mai kona kino, a me kona mau wawae mua, a o ka hope, oia ke poholo ana o ke kino nui o ka Elepani iloko, a lilo holookoa ka hale no ka Elepani.
O ke kuikahi Panailike ka Elepani nui a keia kanaka Aloha Aina oiaio i hoike kahiko ai, me kona hooikaika pu aku, mai noho kakou a kokua i keia kumuhana popopo, a he hoohuiaina maopopo.
Ku mai kekahi poe Lunamakaainana a me na’lii oloko o ua Hale Hanohano la, a noke i ka haanui, e nui ana ko kakou pomaikai, a e loaa nui ana ka hana ina mea a pau, e nui ana ke ala komo mai iloko nei o ka aina, a pela aku, a oiai hoi e kamailio ana o Thos. N. Birch o Wailuku ma ke kakoo ana mahope o ke kuikahi, a i ka pau ani o kona kamaiilo ana, ua ku ae la ua kilo aupuni kaulana la o ka Pakipika a makailio iho la i kona hoa paio penei:
“Ianei ke aloha aina la hoike iho,” aole ma ke kamilio wale no e akaka ai ka oiaio, aka, ma ka hana pu kekahi. I ka hookuu ana ae o keia mau olelo aloha a keia kanaka naauao o Hawaii, ua maopopo o Pilipo ka hikimua o ke aloha aina, ma o kona ike mua ana, e komo mai ana o Amerika a lawe ae i keia aina, ma o keia Kuikahi Pauailike ana i olelo ai he popopo, a he elepani hoi.
I keia la, ua hoea mai la na hooko oiaio ana o keia mau olelo a ke nana aku nei hoi kakou ihope me ke kahaha o ka naau, no ka loaa o keia haawina kupanaha maluna o kela kanaka kaulana loa iloko o ka lahui Hawaii, a makou hoi e olelo nei, o ka makua mua ia o ke aloha aina, i kue aku me kona ikaika a pau, i ke keehina mua loa o ka hoohuiaia oia ke kuikahi.
He mea oiaio no hoi, ua hala aku la oia ma keia ao mao, me ka maopopo mua ole laia o ka la e hooko ia ai, aka, o ke kokoia ana nae o ke au o ka manawa, ua nee malio mai no ia me ko kakou hoomaopopo ole i ka pololei oia mau olelo, aka, ua kokolo nae kea a oia mea, a hiki i ka la mua o ke kipa ana ae o ka poino imua o kea lo o ka Moi Kalakaua, i ka la 30 o Iune, 1887, oia hoi ka hookahuli Kumukanawai a keia poe i ai mua ai a momona i ka waiwai o na pomaikai a ke ALii i imi ai.
O ka hoomaka mua ana keia o ka iho o ka elepani e komo mai iloko o keia Paeaina elike me ka Pilipo i wanana ai, a pela no ii nee liilii mai ai na hooko ia ana o kana mau olelo a hiki i ka 1893 ka wa hoi i hookahuli maopopo loa ia ai ka aina a me kona nohoalii, oia ke komo kino ana mai o ke kino pepeekue o ka elepani iloko, a koe na wawae hope i keia la e poholo holookoa ai kona mau wawae hope, a kaulike no hoi me ka wanana i hoike kahiko loa ia.
Nani ka pololei o ko ke Akua wae ana i keia kanaka i Kuhikuhi Puuone, a i Kakaolelo kaulana no ka lahui Hawaii nawaliwali, aka, na moe nae oia i ka moe kau a hooilo, a o kana mau huaolelo, ke makamaka nei no ia me he mea la, akahi no a hoea mai. O ka kakou ia e mahalo aku, i ka noeau ola kanaka: aole hoi oia wale, aka, o ka makua kekahi nana i kukulu a i hookumu i keia pepa, kekahi o na kakoo kaika loa i ike mua i keia pilikia e hoea mai ana maluna o keia lahuikanaka, a he mau inoa poina ole ke laua a hiki i keia la; nolaila, o Pilipo a me Mawahi na aloha aina mua loa, a he hope kakou.