Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 36, 3 September 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO, SEPATEMABA 3, 1898

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu p@o na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU        SEPT. 1898.

 

KE  AUPUNI  PANALAAU.

  Ua lilo keia huaolelo Teritori i kamaaina ia Amerika, oia hoi ia kakou ne Panalaau, i mea hoopohiki i ka noonoo o kekahi o ko makou mau makamaka heluhelu, a pela no me ka hapanui o ka lahui e noho mai nei mai Hawaii a Kauai, a oiai hoi, he mea nui kela, nolaila, ua manao makou, he mea pono loa e hoikeike ia aku ke kulana maoli o ke Teritori, a oia hoi keia:

  O ke Teritori oia hoi ke aupuni Panalaau, ma ko Amerika Huipuia hooponopono aupuni ana ua nele loa ke aupuni Panalaau, i ke koho ana i kona mau Luna Aupuni ano nui, elike me ke koho ana i ke Kiaaina, ka Lunakanawai Kiekie, Luna Dute, Luna Leta a pela aku, a o na luna aupuni haahaa loa, oia ka ke aupuni Panalaau e koho ai nona ponoi iho, ua nele pu hoi oia i ke kuleana koho balota, a ma ia ano aupuni, ua hoohaahaa loa ia ka noho ana o na kanaka ponoi oia lahuikanaka.

  A oiai hoi, eia kakou iloko o ka poholima o ke aupuni o Amerika ke ka nei kakou ma kekahi aoao aku e paio no ka pono o ko kakou aina, oia nae ka Amerika i hoohaliu mai nei i kona kua ia kakou, a o kona alo i kahi e, me ke nana makaewaewa pu mai ia kakou ma ka lakou mau hapa, ka mea hoi a kakou a pau i ike ai ua lawe lima nui ae la no o Amerika ia kakou a paa iloko o kona lima me kona hoopuka pu ae i na olelo ma kahi malu, heaha ia mea ia makou he pono, aole makou i ike ia mea.

   Ma keia, ke hoakaka nei makou i ke kulana o ka noho ana o kekahi lahuikanaka i noho Panalaau ia e Amerika Huipuia, ua nele lakou i ka mana koho i ko lakou mau Luna Aupuni, a ma ia mea, ina o ke kulana aupuni ia o Hawaii ma keia mua aku ke oie e hoololi ia ae ma kekahi ano e ae, alaila, o kekahi ia o na kulana haahaa loa, i ano like me ka lahui Makinika o Alaska, ke kuewa wale iho no, aohe o lakou hoomapopoia he ano lahui lakou.

  E pono no hoi e hoomaopopo ia, he lahui anei kakou i ano like me ko lakou hupo? aole.  O ka lahui Hawaii he poe naauao lakou, i oi ae no mamua o kekahi mau lahui e ae o ka honua nei, a ma ia ano makou e olelo nei, i na aole he hoololi hou ia ana ao o ka kakou mau koi ia Amerika, ua ka-make loa no o Amerika ia kakou ma na ano a pau, alaila, e ku kakou a kue aku ia Amerika, aohe o kakou makemake ia mea he Panalaau, aka, ma kekahi Mokuaina, e aho paha ia.

 

KE  AUPUNI  MOKUAINA.

  Ua hoikeike aku makou i ke ano o ke Aupuni Panalaau a me kona kulana hooponoponoia ana, maloko o na palena o ko Amerika maua, a me he mea la, ua hiki paha i ko makou mau makamaka heluhelu ke ike, aohe ano kuokoa e loaa i na kanaka e noho ana maluna ona, oiai, na hai ka mana e rula i na hana a pau o ka aina, aole hoi na na oiwi ponoi, elike me ke ano o ke aupuni i hoopononopono ia malalo o ka Mokuaina.

  Nolaila, ua haia aku la ko kakou kamailio ana no ke ano ke aupuni Panalaau, kekahi hoi o na mahele Aupuni o Amerika Huipuia e ku nei a hiki i keia la a e kamailio hoi kakou no ke ano o ke Aupuni Mokuaina, ka mahele nui hookahi hoi iloko o ko Amerika hooponopono ana, a oiai hoi, eia ko kakou upiki ia ana malalo o na lima kakauha o ke aupuni hoku o Amerika, ma ke ano i keia wa, he wahi apana no Amerika.

  O ke kulana aupuni ma ke ano Mokuaina, (State,) he kulana ia ua ko Amerika poe oiwi e haaheo nei, oia hoi, ua hiki i na kanaka ponoi o ka aina ke koho i ko lakou mau poo aupuni mai ke poo mai a hiki i ka pauku hiu, elike me ke Kiaaina, ke poo o na Luna Aupuni iloko o ka Mokuaina, ka Lunakanawai Kiekie, a pela aku.

  Nolaila, ke ike nei kakou ma keia mahele, ua hiki i ka lehulehu oia Mokuaina ke koho i ka lakou mea i makemake ai, a ma ke ano Panalaau hoi, aole loa e loaa ia pono i na kanaka o ka aina, nele loa lakou ma na ano a pau, no ka mea, na Amerika ponoi no e koho i na poo oihana, a o ka pewa hiu loa, oia ka ka poe oia aina e koho ai, aole hoi he lawe kaokoa ae no mai ke poo a ka hiu.

  O ka makou keia e hoakaka nei, oiai hoi kakou e puliki ia nei e ka nuku o ka Aeto, me kona wioi oi, ma ke ano i lawe kaokoa ia ae no a hoohui ia, me ka nana ole ia, ina paha he pono a he hewa ia mea a lakou i hana ai, ua like wale no ia i ko lakou manao, no ka mea, o ka hookaha i ka momona ke kumu o keia kaili lima nui ia ana, a ina hoi, aohe alahele e ne e hiki ai ke hoopakele ia mai kakou mailoko mai o ka uuku o ka Aeto, a ua nana ole loa ia ko kakou pono ma na ano a pau, alaila, aohe alahele e ae e loaa ai ia kakou ka noho ana lanakila, elike me ke ano aupuni Mokuaina, ka mea hoi a kela a me keia mea noonoo maikai e kaana pono iho ai nona iho, ke waiho la me ke pakaukau o ka Hale Senate o Amerika, a ina no hoi e pono ana kakou, o ko kakou palekana ana no hoi ia, aohe hoi he olelo ana oia, he U-ku hoi ia, he i’a no Kahoolawe.

  E olelo ia mai ana paha, he kulana hiki ole  loa hoi  ia na kahi aupuni uuku o Hawaii e hana ai, oiai, o kona huina lahui wale no, he 40,000 wale no, a o ko na Amerika hoi, e noho nei iloko o ka aina, he mau tausani wale no, a ma ia ano, ua loaa ole ke kuleana noi i aupuni Mokuaina, oiai, o ka palena lahui i anapuni ia no ka Mokuaina, aia no ia ma kahi o haneri tausani.

  Ke olelo nei hoi makou, eia na Amerika ke komo mau mai nei iloko o ka aina, a ke piha ka makahiki aole e nele ka pehu ae a piha ka haneri tausani a oi aku, a ua kulike hoi ia me ka makou e olelo nei, o kona la e hehi ai iluna o ka lepo o Hawaii, he Hawaii-Amerika ia ma ko Amerika  kanawai, a aohe hoi ona kuleana e hoohalahala mai ai i ko lakou lilo ana i ohua mokuaina, a pela makou e manao nei, o ke alahele hope loa keia e loaa ai ia kakou ka lanakila, ke nele kakou ma na ano e ae a pau.

 

E  HOOLOHE  E  KA  LAHUI.

  Elike me ka makou i hoike aku ai ma ko kakou pepa o ka Poakolu nei, e pili ana no ka hoala ae o kekahi poe hui, i kapa ia la kou iho, he “Hui Lahui,” no ka noonoo ana i ko kakou pono, eia lakou ke kaukai mai nei maluna o kakou ka hapanui o ka lahui a ma o kakou la hoi e loaa ai ko lakou ikaika, ke apono aku kakou a ka lakou mau noi e komo pa me lakou ma na haua a lakou e hoolala nei, i pono ka no kakou ka lahui Hawaii.

  A oiai hoi, o keia hana hapai ia mai nei, aole ia mamuli o na hoolala ana a na Ahahui kumu o kakou, elike me ke Aloha Aina o na kane a me na wahine, a me ka Hui Kalaiaina, ma o ko lakou mau Luna Nui la, aka, mamuli no ia o ka makemake o na poe i haalele ino mai ia kakou oiai lakou e noho ana iloko o ka poai o ka poe Aloha Aina ma ke ano hoopeepee “he aloha i ka Aina a me ka Moiwahine.”

  Aka, i ka aui ana ae o na la luihi o ke kali ana, ua hapopo na maka, a ua hiki ole ke ku loihi hou aku no ka hoomanawanui ana, ua komo koke lakou iloko o ka wiliau a ka poe mea dala, o ka aoao nana lakou i hoohuli aku, e loaa ana ia kakou ka pono a me ka noho lenakila ana, ke noohui ia keia Paeaina me Amerika, nui ka hauoli me ke kapa mai ia kakou he poe paakiki hupo a pela aku.

  Aka, i ka sekona nae o ka hui ana, a lakou hoi e olelo nei, ua hui kakou, oia ka, ka wa e mihi hou iho ai no ka loaa olo o ka pono koho ia kakou a e komo aku ana ka, kakou a pau iloko o ka pilikia mamuli oia mea a nolaila lakou i manao ai, e hoala a e kukulu ae i Hui Lahui, i wahi e loaa ai na kuka a nonoi ana aku imua o keia poe Komisina i ko ka lahui makemake.

  No makou iho ke ku nei makou a hoike aku imua o ko makou lahui aloha, o lakou nei ka poe nana kakou i hookomo mau ia kakou iloko o ka pilikia ma na ano a pau, a o ka lakou mau hana hoi e hoala mai, nei he mau hana ia na kakou i ike mua ai i ka pilikia, mamua o ke komo ana mai la iloko o na ipuka hale o ua poe hoohui Aina la a lakou hoi i hoohiki kakoo ai, e hana lakou ma na ano a pau e hiki ai ke Loohui ia me Amerika.

  He oiaio no hoi elike me ka uana ole ia o ka pono ma kahi o ka hewa, pela no hoi o Amerika i komo mai ai a lawe maoli ae la no, no ka hookaha i ka momona o keia aina nani, a nokeaha ke kumu o kona hana ana pela, aole anei no keia poe Hawaii puni dala a ake hanohano ke kumu o ko Amerika hana ana pela?  Pela no.  I na aole hookahi Hawaii i kakoo i keia hana a hiki i keia la, aole loa e hiki ia Amerika ke lawe i keia  aina. 

  Nolaila, ina e kahea ia mai ana kakou e hele aku e komo pu iloko o na hana halawai a ua poe hoohui aina nei i hoohiki aku nei ia Amerika, no ke noi ana i mana koho balota no kakou, mai ae aku, a mai hoohuikau pu aku me na poe iliohae la, ka poe nana kakou i kumakaia, a makou hoi e wiwo ole nei ke olelo ae, he poe hiki ole lakou ke hiliai ia iwaena o ka lahui, oiai, o ko lakou makuakane a me ka makuahine, oia no ke dala, ina no e lilo keia aina ia Iapana, e holo koke ana lakou a kukuli ma na kapuai o na Luna Aupuni oia aina, me ka hoomaikai ana aku he pono keia hana ana.

  O ke ano kulana elike me keia poe e hana nei, he mea hoopailua ia i ko makou manao, a pela no me ka lahui holookoa mai Hawaii a Niihau, a oiai no hoi, o ko kakou komo pu ana aku e kakoo i ka hana a keia poe loio i pipili ke pau i ka hoohiki hoohui aina, he hoonawaliwali ana ia i ko kakou kulana kumu, i ku ai na Ahahui Aloha Aina ma ke Kalaiaina malalo o ke noi kumu ia Amerika he hoihoi Aupuni Alii, a he hooia ana aku hoi, ua paupanaho ka lahui i ko lakou na’i ana i ko lakou mau pono, a he mea hoi ia e kani ai ka a-ka a ka poai o Kakina ma, no ko kakou haawipio wale ana.

  E hookuu aku i keia poe keiki o ka aoao hoohui aina, e hana lakou elike me ko lako makemake a mai ae aku e hoohuikau pu me lakou ma na hana halawai a ano e ae paha a lakou e hapai ai.  O ka lohe ke ola, o ke kuli ka make.

 

NA  PEAHI  MANAWALEA  O  KINAU.

  Ua lilo i wahi hana hoomakeaka a hoohala manawa na na ohua kapena, mai ka wahine haole a me na poe e ae, a pela pu hoi me ke Alii, na peahi pepa opiopi.

  Ma ka lokomaikai o George C. Beckley, oiai ke Kinau e kaalo ae ana mawaho pono o na Kona, ua haawi manawalea mai la kela i ua ohua wahine a pau me ka peahi, he pahu okoa i puehu liilii he mau kakini ka nui.

  O ka mea i hana ia ma keia mau peahi, oia ke kakau ana o kela a me keia o kau poe i makemake ai e hoopaa ia ko lakou mau inoa maluna o kau peahi, mai na ohua kaulana a me na poe e ae, ma ka ano he mea hoomanao no keia huakai ulumahiehie a ke Kinau.  Ua hoomaka ia keia hana mawaho pono ae o Kealakekua Bay, Hookena, Kealia, Holualoa, a hiki wale i Kailua.  Ua lilo iho la keia wahi apana hana i mea hoonanea a hoohala manawa na na  ohua a pau, e kukolou like ana kela a me keia ilalo no ke kakau ana, a ua hoopilikia loa ia na poe keonimana e na lede ma ke noi ia ana aku i ko lakou mau inoa no ka hoopaa ana iho iluna o na peahi, mai na Komisina a me ko lakou mau hoahele a pau, a pela hoi me ke Alii a me Kona mau hoahele, na Komite a ka lahui a me na poe e ae.  Ua lilo ae la keia mau peahi pepa i paikini hoomakeaka no ke ala moana.

 

  Ua huli hoi aku na Elele a Kakauolelo o na Aha Hui Aloha Aina elua o ka ua Lanihaahaa, a ua-kea o Hana Maui, ma ke Calaudina o keia la 30 o Aug, oia o Mrs. G.P. Kauimakaole,  me na ola kino maikai;  Ua hiki haki no.