Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 36, 3 September 1898 — KE OHOHIA NUI IA. Owela na Moku i ka Hele a Kalani. HULIAMAHI NA MAKAAINANA E IKE IAIA. Kupai na Mohai a ke Aloha. [ARTICLE]

KE OHOHIA NUI IA.

Owela na Moku i ka Hele a Kalani.

HULIAMAHI NA MAKAAINANA E IKE IAIA.

Kupai na Mohai a ke Aloha.

He oiaio, oa ike-iuaka kekahi poe i ko Kalani Aimoku haalele aaa iho i ke kulnuakanhal? alii xiei, m» ke Kiuau <> ke kukaliiak» Poalua aku uei, iloko o na piiili pumehana hm» >/i<i Kona niHU mak&siiiana, ka jio« hoi j haawi i ko lakou man manao oholiia paa mau, eliie no mr>. ka naakee alii i I p&a wan'iuai kinolii mai, a pela no a Liki i Kona la i holo ake ai ma Kana huakaī pokole, eo \a IioolaEa laa'i ana, eiike me na a'o jftna & Koaa kauka lap iau. He maliuo ke kui, a aheahe malie boi JLd makani e pa ana m* o ka mokuahi Kinau, naa iona al;<hele e kamoe ana no Lhhaina, i ka 3klala UIu o Le'le, a oiai hoi, ua hoea mua aku ka loao i laila mau makaainana, e hoea aku ana ke Alii Aimoku maluna o ke Kinau, pela i awiwi ino nt m ko laila muu kupa no ika ike ana mai i ka lani alii a ka laliui elike me ka mea hiki ia iakou ke hana iloko o ka wa pokole. A oiai hoi ke Kinau e pii aku »ei e komo i ka pohu o ka Malu Ulu o Lele, aia o Kalani le heiau aku la Koua kilohi ana maiuna o na paemauna e halii īaiho ana e ka ohu n ho kuahiwi, a ke pa pouo aku 5a hoi na kukuna oluolu o ka la o ke ahiahi maluixa o ua mau paepuu la, a lakou ,alii i walea ai i na la i aui aku, a ua halihali pu mai hoi i na hoopianao halialia ana iloko o ka jpuuwai olu o ke ?lu, a liu wale mai uo Koua alolia uo iti mau la i ha'a kahiko. 1 ke kuu ana e ka lieleuma i ke awa iai o Lah<jiua, aia hoi, iia holo mai la no ko laila mau jaajtaajnana aloha alii iluna o ka pioku me ka lakou mau makana po mai no na owili lel, ka ni ka i-a jtr me na huaai, elike no me ka hiki ke lo»a be hopu ae, a oiai hoi, he pokole ka liianawa malaila, aole no i lele ke Alii iuka, ua kamoe aku la ke Kiuau no Maalaea, Aohe mau uiea hou ano nui e ae ma ia wahi, a oiai he po Veia paaaawa, nolaila, aole i boea mai

! kekuhi pop! oaai Wailuku mai, ci- ' ai, o unh« huu ktt ba)a\tai » i.ja 1 KomUlna >a maoawa, nt>I*UA, w.\ j liookaulua waīe bo lte ilnau no na ukana oi:i awn, a oiai, e liuliu | anA na waapa e Iioi m&i, Loike ia mai la ka 1oro, e Laalele ana ke Kfttftu«ljpe ;a Kahalai i|o Hana, a holo pololei no Hilo. M »1 k<-M w.tbl !tku 1 k.'Mllōe lil> u | «i iiili&U Uu iuuu ipau 1 OiAa loau. oia lioi o Makena. Iv »* i | waiU&e a me Maliukooa, ma Ma- | hakoua, ua Iioike ia la ka ' lohe malf>ko o ke tc!epona, aia o i Uik> ia wa 4 a ua ike ia boi Kajuokokaua Pileelelapia «e ku aku aua i Hilo hora. 11 & oi oia kakahiaka roakolu, Mai kela wahi i hoike ia aku ai ta lono I ko BTi1o p<>e; eia o KalaUī Aimoku i Mnhukoua ia wa, nolaila, elike rae ka puuwai ma es alii oiaio o ko !ai!a iuau kihi, a iloko hoi o keia kowa pokole, he man nora wale iio ke kaawale, na hoike mao!f ae la na leapa ialoha alii o Kauakamlehua ma ka hoolala ana i na hana hooliiwahiwa no lea wa e Loea aku aī ke Kīnan i Hilo, me ka eleu nui ua lawa namea a pau, a i hakalia i ka moku i ta hoea aku me kana makana e hii ana maluna o kona. oneki. .Haalele ke Kinan ia Mahulioni no Laupahoehoe, a aia hoi ka Pnedelapia ke ku ala ma Hilo Hanakalii 3 a he wa hoi kela na m mea a pau o luna o keia poe moka e hoomaopopo iho eia lakoa ko ho!o heihei noi maluna o n.i aie o ka ale o ka moana, Hilo aina ra nui ka j ahu hopn, a oiai hoi, o ke ku!ana ola kino o I Kalani Aimoku i keia wa, ua hooia ae ia mamua o Kona wa e I noho ana i ke kulnnakauhale nei, I a he mea hauoli ltoI ia i ka maI n"j»o o Kona mau hoahele.* I Ua hoea aku ma Laup&hoehoe no ka manawa wale no, aka. ua 1 " ' holo ae'no 1 ka moku kekahi mau makaainana e ike i ke Alii me na ! makana, a kamoe loa aku la ka I ' ihu o ke Kiuau no Hilo. Uini ke Kiuau e hookom<5 aku ! nei no ke aia na makaainana I • ' aloha alii, ke īke ia aku Ia ko iakou lu/holo ae mauka o ka aina, u ke pil-a pu ae la hoi ke < ne wali o Ohele, a me ka uwapo o | Waiakeii. I ka hookau aua o la ! heleuma, ua ike īa aku !a kaulua i uhi ia eue ka 'maile, ka ! ii ie a me na wehi a pau o ke Unahiwi, e holo pololei mai ana I n.) kahi o ke Kinau e ku nei, no ke kii ana mui ia Kalani Alii Ai moku no ka pae ana aku i ka ' aina. ! O ka uwapo e pae aku ai nn ! waa kau!ua, ua hiki ole ke hoomaopopoia ka nui hewahewa o I' na makaāinaua i akoakoa maf no ' ka ikemaka ana mai i ko lakou t

. Moiwahino i aloha nui ia, e hoc.a ] kiiii- uka auu īuiu» o ko lulou . . mau alo. I ■ fs% "' - r I _U* Uooponopouoia na *aa kau- , lua, malalo o na Komite hookipa J i.kohoia, oia hoi o Heurj- Weat & , iae S. L. Desha, a i ukali ia aku ! lioi o jua Elok. lahui K.eoni Ilik^ | kini a me KaU.uokaUnu.» , oia umu Komilo hookipa i luai ai y K.aiaui. Ai|utfku # i ,ukal] , e Mrs. J, Kawahi, EojßaKauku . p.likiuo a me Kona A^ej ua Joe sL?lc*ube ui* .Ēiete lahui j elua, a kamoe aku !a ko īakeu ■ alahele uo ka o Waiakea, j kahi hoi o ke kaa alii i hoomii- : kaukauia uo Kalaui, a i hoohihi | pea ia hoi ine na Whi o kē kua- | hiwi, a me ka Hae Hawaii pu hoi, | Lka p,ae apa aku ī Ka.aiua* oia: juo kn wa o na mea a pau i ike j wai ai i ka oiwi lani o ke alii, he | j»ohaha, i pehia wale ia .mai e m j Uuuakai o ka moaua» hole kela a | eaea kai a he mea hoohauol.i hoi jiai ka mauao, JL keia wa hoi | i kau ai ke alii maluoa o ke kaa j i uieaii ia e Mrs. J. Kawahi a me |KouaKauka piiikiuo £aglish a j oia uo hoi ka wa i nea aku ai o | ka huakai alii maluua o ka uwapo | o Waiakea, a oiai hoi ke kaa e maalo ae ana iloko o kapiha hookeke palena ole, oianoka wa o aa makaainaua. i haawi ae a.i he ekolu huro no ka Moiwahiue Liliuokalani. Ua puia ka lewa i na leo huro a ua palena ole hoi m» ake ana mai o ua makaainaua e ike mai i ka oiwi kino o Kalaoi, mamuli o ke aloha kakia iloko o ko Ukou mau puuwai, ua hoohanohano ia. ka huakai alii e ke Kapena o ka puali makai mamua loa o ka huakai a he elda makai ma ka aoao o na lio e huki aua i ke kaa o ke alii a hiki i ka pae ana ma kekahi aoao o ka uwapo. Ma kekahi home o Mrs/ J Nawahi ma Kukuiu, i hoomaha ai ke alahele aumoana a Kalani, a ua hoi fea home noho me na makana i hoomakaukauia iloko o 4 »a hora pokole oko Kalani uoJlo atia ma ī.a wahī. A oiai hoi oaauiuli o na lono i pahola m'ua ia aku, e helo aku ana o .Kalani ma ke ano hoolaua inai, a ua hopol'opo hoi lakou no ka hele ana mai e ike kiuo laia mamuli o keia mlfu lohe, aka, mamuli no o' ko lakou makee ua hele aai no lakou e ninau pono, ina paha e loaa ana ia lakou lie manawi e ike &i I iia, a mamuli o na kuka an , ua hoike ia tlku la ka wa e ike ailakou i ke alii, oia hoi 3 o ka auina la Poalima, mahope iho o ko lakou liot ana mai ma! Kaluapele mal. O kela louo, ua lilo ia i mea nui i ko Hilo fehri a i ■ .. :f hiki i ka hooko io ia elike me na mea ! hbike ia afcu J ■ !■ • I

T-r — r .r Mu ke kakuliiaka Poala ae, u.i j liai;uucla.k«l»a^t s jj n? kB. *pe!e a o keia lioi ka 1» 1 liapuku i. pan ia ai na kaa a me tia lio apau j 0 loko o na Lale kaa ki i ba nele ana o kekaīii j»oe ma- j i na lio e pii ai no uka 0 t Kaluape-le,.?ip i)ui Ih'wab^y|i ? ||(^ 1 ike ol<> ia mai kinolii nmi ahiki i ka hoea _ao& 1»> 0 J£alani ia Hilo o ka liele ja p ka , bo§a a liiki i na rumi 0 iia liotele ] 0 ua U. 0.Hi.10,, I ka pau ana o ka paina b;.kana haalele ibo la kahuukai j aliia Kalani Aimoku j ka !jome Ana i hoaumoe iRo ai no hookalli | po waie no a kainoe aku la ka | hnakai maioko o ka uluwehi 9 PaiiAewanui $fokuJehua e haW 4 ana i na ea aala o mi.ku natitle.fe; Kiaew* aea ma keU a mej;eiaap-1 a-o o ke aiahele mauua, a. oiai Uoi, he xueu iiui ko alii ua kpm. niakauiuanii, pela līo hoi i Loomakau-. kiU mua iiio &i na makaaiuana kia manu o ka uka o Qlaa* i ruea' iaiki )u lako.u le hoiko mai 1 ko 50 keAlii» Oiai, e &ee aku nei ka huakai aia e ku mplale wai auu iau ke r,la a ua Laui AUi ala e bele aku nei, iie pi-o i hoouluwehiwehi ia me na lau nnhele aula o ua uka la, a ; e..kfliu kikepa ana hoi kpia mau, plelo ma, ke. alo o .ua pi*o la, "Aioha Oe." . A i ke Alii i kaaloae aima ke alo pono o tia pi-o la, ua leha ae la Oia i na huapalapala aEon'a man makaainana i hana maiau aia hoopuka ae la i nk huaolelo walania o ke aloha, "Aloha No." 'He mea oiaio, aole no e nele'ke komo pumehana akn oia mau mamalaoleio iloke o Kona puuwai, no na hana aloha a Kona s mau makaainana ma na wahi a pau. Ma keia wahi, na bui mai Ia oia me ke Komite heokipa a na poe haoie mahiai o ua uka waoke1e la, (o keia no hoi ka aina leii aiii i lima mii ia »1 ana Kf m!sina | a me ka ona nōna ia waiwai e liei le makaik»i like nei i ka wa I hookahi) a ua nonoi māi la 1 ka t oluoln o Kalaui, e kipa hale mai ioko, no ka lawe ana ae i manawa I ti»> ka hoolawa *n« no na mea 9 i pili ana 1 ke kino, a mamuli oia 1 kono, ua «e oluolu aku !a ke Ālii I ia kono, a ua kipa aku 1a hoi e f hoomaha iho iwaena o ka lokoI maikai o na kamaaina, ma keia ' wahi no ho! i huikau ai na makau a ka lawaia, oia bol, ma keia wahi no hoi i kipa aku ai na Komi- » i)» a hookahl ke kaunu !ike aim i Waiolohia. | Tle man.y\va ,wa!e xxo i j(iooh.< T a i,t'ai malaLlu» maeuuli hol k&k&Ui o ka hooloinoli aaa i ku iu loholoua no na e kaoioe loa aku * |i 110 a ou*i hoi ke

nee mai ka o ka.majp% ( ..,T «M ftlsikle«|5PQk.%U-a_ . r Iiiki wale i ka lioea j Kalj.a-. - j- - ,... < V& pihi» pq na rani.!a jan. qta . t f ■ -X&- » r f Asf..|NK«'4| nore!p noUiIi* o ka nohp o na liio m.-ii ia ia KaUai 4y$qku, mahana la noho ana o ua uk«. hōekMaUpua * iho o k«, pau ana o ke pāina'aliiāhi a Ee Aliī ua kipa koke ia tnai Oia e īioolaukanaki; e kekaln poe !ke inele, a ua iooliaīa ia hol fie m&nawa no'ia liana a Mki 1 ko kfe Alll boi aoa' e hoolaolu. - I ke ao ana ae, tiā l&ele a1tu keta' a ine keia e makaikaī no ka ]Ēo11io%»lakupua a ka 'wahine ai ** Kilanea, a he mau nanaioa ano hoū faoi ke halii ana mahma o na malihini aka, no Kalani īiae, lie oliu no ia 3STona a be lfSe m wale no lioi itoāi aTTaiafua na mea a pau ana e ike nei. Oia Hoi kela ā me keia e lluliu ana * no ka bu1i hoi I kai o Elilo, pela 5 -s, * 1 r^< pu no hoi me ko Kalani mau hoa heie. •" T?a haa1el« ak.u ia KaIuaop*ele no Olāa ma ke alahele hati ī ka home, a oiai hoi ka huakai e hoi nei, ua eleu ko Olāamau makaainaūa ma ka ike ana mai ia Kalani, oia Loi, ua kukulu hou ia ae la no be pio me na hua e kau aua, "Aloha Oe/' • Malalo o ua pl*> la i ku iho ai 0 Kalani, a ia wai akoakoamai ai ua makaainana me na makana lei a ua ohu o Kalani a me Kona toauhoahele. Ua mai lakou ia Hawaii Ponoi, a haāwi mai la he ekolu mau hora uo falani, a buli hoi mai lā no ka Hiki afcu i kai o Hiio, no ka wehe ana 1 anaina ike aiii na ko laila wau. kini, a i ioaa ai h$i hp wa kupo- . uo iio ko ke Alii hooi3jaktt»kau aua laia jho. , . . Ae like ho.i me ija hoolala mua i hoikeia aku # .pela no ; ī hanaia ai ma ka auina 1$ Poau # ma, a e iike uo hoi ipea uui tja kakou l}%AUi i hoea mai ai ua haawi, «aakaua e iike up me ko ka, l*hui auo mau , mai kiuyhi a hoi, ua uui hewahewu i a i pahoU la uiai iuiua Oua, ua hiki oie i<* uaakou ke. &e, aka A ua hiki ju,o ke oleloia, hewa i k* wai kt* lokoiuaikui o ua makaai-. uaua o Hiio UanakaUi, I ka pau aua o ka qiauajta ,ik% AUi, ua maiauuaia aet Ue ah.iaiii hope loa wa liOjD^ t poho i»ai na. poe aipha aia*. uu i «aaiaua m o kau aua aku iu&«

l&m o ke Kinau bo ke »labelf tnh l'uli'.i. K&a» Kona a tne Kohabi we na Komīaioa pu hoi. . i A olai boi, lie ahiahi halawai ; niaksaīnana ia na na Komiaina j iiO na kanaka Hawaii, nolaila, oa ' ja akn ka J«lie i na poe a p«u { h x f a « hoopiha i ka lialawai a liH Kouiiaina, a aola no hoi (■ hoi aua ke Ali'i no ka mokn a hiki i ka wa e pan ai o fca nx»a a pao i ka bele j ka halawai makaainano, oīa no koua wa e liaalple ; ai ia tika o ka aiua. ] i Ho mea oiaio t mamnli 0 keia noaa lono, a me na hoakaka piha ana hoi, be po halawai ia co 1 o pa kaa&ka aoao, ua piha pa ka ] ī'nakiei o Haili, a ua lawelaweia] hoi na hana, a biki i ka wa i olelola mai ai i na kanaka na patt ka manawa, Kolaiia, o keia liana ? la%vēlaweia oo e k«kahi poe kanmama o | Hilo a me ko Honolaln poe mai j ua ake wale no lakon e ike ole ua j KomisiDā i ka maeao o iea lehn- j leho, a ua hoao maoil no hoi ke- j kahi poe e hoonalonalo I ka lakou iiiau mea i haiia ai. Aka, aole nae, ia he mea e poaeae ai © ka lakon m&n hana imna o na maka o na Komisina hooponopono aupuni, a pela pu hoi me ka lahui i hana kapakahi ia iho la. Oiai, e malamai'a ana ke anaina halawai, a na loheia mai la hoi ke ano o na hana a na haole, ua hoohaiki maoli ia no ko na kanaka Hawaii pono. Oiai, ke Alii a me Kona toau hoahele e liulia ana no ka hoi ana iluna o ke Kinau, a i loaa ai hoi he manawa knpono loa no kona kau ana aku maluna o ka haleiana au i ke k&i, I ka hiki ana aku_i ka uwapo ua piha ae la kahi a ke Alii e hele aku nei me ka lehuiehu o Kona mau makaainana, a oiai hoi e wawalo ana na leo hnro ma ea aoao 0 ka uwapo. E iikeno me ko Alii holo ana mai maluna o na waa kaulua, pela no Oia i hulMioi akū ai me na leo huro o Kona mau makaaina na e wawalo hele ana. Ua hoio pu aku kekahi poe no kahi a ke Kinau e hii mai ana i kana makana hiwahiwa ma kona onēki, a i hakalia waie no ke Kinau i na Komif|iaa* a ī loa no ia lakou no a Isau mai oia no ka wa 1 niau aku aHT ke Kinau no Kona pohu lai a Ehu. Mawaho ae o Kealakekua me Napoopoo, i hui aku ai ke Kinau me na auwaa makana waiwai na ke Alii, oia hoi ka moa, ka i-a kole, ka maia, ka niu } ka manako, puaa, ka lelj a pela aku ; a \ia

hooliwai» akn ho: ia man roakfi* na ina ohua a pau o !una o ke | Kioau, ni keia alahele, ua ukali j m*o >a om a na auwaa makann j mea ai oa Kalani Aimoku a hiki : i ko&a ku ana i ke awa oKailoa. Ikia keia i ike ia akn ai : piha pa o ka uwapo i na kanaka," ua manaoia, p lele ana ke Aliī iu-1 ka, aka, o Kona noonoo | maikai ana, tia hooholo !ho 1a Oifl, tm oi «kti ka pono Tf»la p no- ! ho ilnna oka mokn, mamna o ! Kona lele ana inka -o ka aina, | malalo oka manao, I hdtopo«o 1 ka Lalawai makaainana a na Ko- j miaina e malama ana īa la. a pe-' U īho la ī lele ōle ai kealn mka, j a mamuh $ ka maopopo ana i ko ' nka poe, aele e lele aku sna o j Kaianī, nolaila, na lawe loa ia | ' mai la no na hookupn no luna o ! ka moku, ola no ka puaa, ka moa : ka ia, ka lei a me na hua ai, elike no me ko na makaainaha ato- ' ha a makee alii oiaio. ! Jl ka huli hoi ana mai o na Ko-1 miaina, oia no ka wa i Wa koke j ae ai ke Kinau no ke kal hawa-1 oawana o j£awaihap. no ke kii j ana i ke keiki iaiawai o Waimea ! ame kona ohana, a rae kekahi poe e ae o laila, mailaila mai no Mahnkona, a e kali ana ko Kohala poe aloha alii me ka lakou man makana no ke alii, ā mahope o na knkai oielo ana, ua kamoe mai la ke Kioau no kona mau awa ma Makena, Maalaea a me Lahaina. I ka hiki ana i Lahaina, ua hoonnanuaia mai ke Alii me ea makana like ole, oia ka ai, ka i'a kalei a ka makana dala, a we he mea la, o ka oi keia o kahi uuj o na makana, a ua hoio pu mai no hoi me ko laila komiie ma ka aoao o na makaainana mahope o na kukai olelo apa, na kamoe mai la ka ihu o ke Kinau no ke awa kumoku o Ēaunakakai. X ka haalele ana aku ia laila no Honolulu nei, a i ka hala ana aku hoi o ka Lae o Kalaan kahi nona ka oleloia, a ka Lae o K«laan, pan ka pono a Kakina, i kukai kamailio pn iho ai ke Alii Aimoku me Senatoa Cullom, a he wa hoi ia no Kalani i hoike pau aku ai i Kona ike kaiai olelo ma na ano a pan, a na loaa hoi he mati olelo hookaau mawaena o laua. He aheahe maikai ka makani e pa iiei, nolaila, na hooi lea ia ae ka holo o ke Kinau, a hiki wale i ke komo ana mai i ke awa nei o Kou, i ka hora 12 ponoi o ke awakea, Augate 28. Ma keia huakai na hooi loa ia ae ke kulana o ke Alii, a tia hoohauoli ia hoi Oia ma ka loaa ana laia kaikaika hou ma Kona mau lala, a pela hoi me Koha hnipu ana aku me Kona mau makaainana, a makou hoi e hauoli nei ma ka loaa o ia hapwina nani maluna Opa. _ \ \