Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 37, 10 September 1898 — Page 4
| This text was transcribed by: | Kawena Komeiji |
| This work is dedicated to: | 'Ainahau o Kaleponi |
KE ALOHA AINA, POAONO, SEPATEMABA 10, 1898.
Ke Aloha Aina
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa no ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI.
Puuku o KE ALOHA AINA.
HONOLULU.....SEPT. 10, 1898.
E MAKAALA MAU NO KAKOU.
-----
Ae, elike no me ko makou ike a kamaaina iwaena o ko ka lahui noho ana, pela no makou e kau lea mau aku nei e makaala no kakou i na hana e hooia ia mai nei e kekahi poe; a kakou hoi i ike ai, he poe lakou i komo pu ole me kakou iloko o ka hoomanawanui ana i na inea, a o ka hapanui loa o lakou, oia no ka poe hanaiahuhu a ke aupuni Alii i hoohanohano a hoowaiwai aku ai o lakou nae na poe kuai make i ka lahui iloko o keia mau la, o ko kakou pualewa ana.
Eia lakou ke hele mai nei i o kakou nei me ka hoomalimali ana, e hui mai kakou iloko o na hana a makou e lawelawe ai, i loaa ia kakou ka lanakila, a pomaikai hoi ko kakou noho ana, no ka mea, "he mea ole ia makou na hana a oukou i ka wa i hala, a me makou pu hoi, i loaa ai ia kakou na pono mai Amerika mai."
O keia ka manao i olelo ai, o ka poe no keia e olelo mau nei mai kinohi mai, he oi loa aku ko kakou pono ke hoohui, a i ka hui ana nae, a eia hoi o Amerika iloko nei o ka aina kahi i hoopuanana ai, a oia nae ka wa e olelo mai e pilikia ana ka kakou no ka loaa ole ia kakou ka mana koho, nolaila, o ka mea e loaa ai ia kakou ia pono, oia ko kakou hoohui ana ae ia kakou a pau i hookahi, a o ka wa ka ia a Amerika e apono mai ai ia noi.
Ma keia wahi, e hoakaka hou aku ana makou no keia kumuhana, oia hoi, ina o ka mana koho ka kakou e noi aku ai, alaila, o ke ano aupuni hea ka keia poe e makemake ai e noi, ina o ke Teritori ka mea i manaoia malalo o keia noi mana koho, aohe no e waa ka manao ana e pono ana kakou ka lehulehu malalo oia kumuhana, oiai, ua hoikeike aku makou i ke kulana piha ano o ke Teritori a me ke State (Mokuaina) a ma ia wahi e ku aku ai no kakou e nana i ka hana a keia poai e hoala mai nei.
A oiai hoi, aole kakou i nele me na alakai e pono ai ko kakou noho lahui ana, nolaila, e pono no kakou e kaulona aku maluna o ka lakou mau pailaka ana i ko kakou noho kuikahi ana, a pela no auanei e mau ai ko kakou kupaa ana, me ka hiki ole i kekahi poe alakai hewa ke kaualako ia kakou mao a maanei, elike me ko lakou makemake.
HALA OLE KO MAKOU IKE.
-----
O ke ao a makou i waiho aku ai imua o ko makou lahui aloha, e pili ana no na hana a ko kakou poe ike a loea kanawai hoi, eia ia ke ala mai nei he pohai nui e hoohulihuli ana i ka manao o kekahi poe o ka lahui, e hahai aku mahope o ko lakou mau meheu, i loaa iki ai ka he wahi pono iki no kakou ka lahui Hawaii i alapoho maoli ia mamu i o ka manao alunu a me ka pakaha oiaio, o na poe i huli ae nei ko lakou mau la maluna o ka noho mana ana o ka aina.
E hoikeike hou aku makou imua o ka lahui holookoa mai Hawaii a Kauai eia ke kalewa hele ia mai nei he mau palapala noi i na Komisina a i ole i ke Aupuni paha o Amerika Huipuia ma o kekahi Memorala la e noi aku ana e ae ia mai, e loaa ia kakou me na poe o Alaska, a me ka apana aina o Columebia ka uhane ole ma na hooponopono ana elike me ko lakou, a ma ia ano la, ke komo mai nei na manao pihoihoi iloko o ka pohai o ka poe i haanui mamua he pomaikai ko kahou ke hui me Amerika ma na ano a pau, a e loaa ana hoi i na kanaka ponoi ke kuonoono maluna o ko lakou aina ponoi iho, me ka manao ole ia he pilikia kekahi e hoea mai ana, i ka wa e hoohui ia ai.
Malalo o keia kumu na hoakaka piha ae lakou i ko lakou mau manao kakoo nui no keia hana a aole hoi o lakou wale aku, o na poe Lunamakaainana no kekahi poe i kakoo ikaika loa ma keia kumuhana, oia na Lunamakaainana o ke Aupuni Repubalina Hawaii, o ka 1898 nei, ua hooikaika lakou ma na ano a pau e hoohuiia, ina ia he mea e loaa ana mai Amerika mai.
I ka la nae hoi o ka loaa a ua pono hoi ka mea a lakou i makemake ai, eia ke noho pu nei me lakou i ke alo, o ka wa iho la ka ia e pelukua hou mai ai ihope, me ka olelo ana, e pilikia ana kakou ma keia mea wale ae la no, a nolaila, e aho hoi kakou e nonoi ae i keia wahi mea hookahi wale no, a ke ae ia mai, o ko kakou pono no ia.
I na he aupuni o Amerika ua maa i ka hapaku a me ka lawe wale, makemake anei kakou i keia mana, i wahi e loaa ai ia kakou he noho ana lanakila ana, e hoomanao kakou o na noi a pau a ka lahui i waiho aku ai ma o ka Moiwahine la a me na Elele lahui i hoounaia ai i Wasinetona, aole ia he mea hoihoi ia e ko Amerika poe kalaiaina, i ano like me koo nei poe puni hanohano, a oia ka kakou e ike la i keia la, he hoohui aina iloko o ka Paeaina o Hawaii.
A ina oia iho la ke kulana alakai oia poe manao anei kakou e mihimihi mai ana o Amerika i keia noi hou a ka lahui Hawaii oia hoi ua hui iho la me lakou la? Manao makou, awiwi hou no na poe Amerika nei e hoohuli mai i ko lakou kua ia kakou, aole hoi o ke alo. He mea oiaio loa keia a no ia oiaio makou e kauleo aku nei i ka lahui, mai puni mai i na palapala kakau inoa o keia ano e hoea aku ana imua o oukou oiai, aole ia he mau palapala waiwai.
Oiai hoi, ihea ka ike o ua poe nei he pilikia ko kakou, i ka wa aole i hoohui ia o Hawaii i Amerika, oiai no hoi o lakou no ma ka aoao apono mai, he pono a he maikai ke hoohui ia, hui iho la hoi eia ka he pilikia kekahi e ukali pu ana mahope.
Nolaila, e kipaku mai i keia poe Alopeka na poe nana i hoopoino i ko kakou noho lahui ana ina aole keia he poe holokee io a ia nei, i keia la, eia no o Hawaii Aupuni ke ku nei, eia no kona hae nani ke welo nei, a o kona mau hana maa mau, eia no ia ke nee mua nei aohe mea nana i hoemi hope. Aka, ua hala aku la nae ka nani mai a lakou, a ua like lakou imua o ka lahui ponoi, me he poe Iuda la nana i kumakaia i ko lakou Moiwahine, ko lakou lahui, a me ko lakou aina hanau hoi, a he poe hoi na makou e olelo nei, aole lakou he poe hiki ke alakai i ko lakou lahui ponoi.
PELA IHO LA ANEI E HANA IA AI KAKOU.
-----
Eia ke nui mai nei ka waha o ka nupepa Avalataisa i ke kukala i ka nui o ke ino o na hana a na koa Amerika e nee papa mai nei ia loko nei o ka aina, ka poe no hoi a lakou i hapai memeue ai maloko o na paina a lakou e malama mau nei mai kinohi o ka hoea ana mai o na moku koa a hiki i keia wa.
Ua lilo ko lakou kipa ana mai ma ko kakou mau kapakai nei i mea hauoli loa i ko lakou manao e haawi wale ana i na mea a pau me ka manawalea, no ke akenui e hoohui ia kakou me Amerika, i ko ai hoi ko lakou manao na'i make ia kakou ka lahui Hawaii, a NA hoi ka lili o ka manao hoomauhala, o ua poe lokoino nei ia kakou.
He oiaio no hoi, ua eo ia lakou ka pahu heihei o keia aumeume ana o kakou me lakou, a ua noho hoi kakou me ka nana aku i ia hopena e hoea mai ana maluna o kakou ka lahui holookoa, a pehe aole anei i hoea mai la ka hopena poino maluna o kakou ka poe i makemake ole i ka hoohui a me ka poe noi i makemake ia mea he hoohui? Ua kau like mai la ia haawina maluna o lakou a pau i keia la, he hoike pololei loa no ka makou mea i olelo ai he mea ino ka hoohui aina.
I keia la, koke e lilo ka maluhia o ko kakou noho ohana ana i mea ole, a e komo mai ana lakou e hana i na mea i oi loa aku ka haumia a me ka pelapela mamua o na mea a kakou i lohe wale ai i ke ano i hanaia ma na aina e, a me na kii hoi i pai ia ai oia mau mea i hanaia eia poe, a me he mea la, o na hooko ana oia mau hana weliweli, e hoea koke mai ana no ia, ke mau keia hoohui aina.
A oia hoi ka makou e olelo nei, pela iho la anei kakou e hana ia mai ai? Aole anei e hiki i ke Komisina Amerika, a i ole, i na Aliikoa paha o keia mau bataliona koa e hoomoana mai nei ke hoomalu i keia mau hana ino a pa koa, e pahola mai nei ma na wahi a pau o ke kulanakauhale nei. Manao makou, ua kupono loa ke hana a ao koke ia keia poe mamua o ka palahalaha loa ana aku o keia mau hana ino.
HANAIO NA ALIHIKAUA O AMERIKA.
-----
Eia ke hoomaopopo loa ia nei i keia wa, e kaili ae ana o Kenerala Meriama i na halekoa a pau o ke Aupuni Hawaii. O kona manao maoli oia no ka hoonoho ana i elua pualikoa maloko o ke kahua o ka Hale Mana Hooko, a e lawe pu ae hoi i ka hoohana ana i ka Hale Paikau, Halekoa kahiko a me Hale Akala.
Ua kue o Kuhina Kupa a me ka Aha Kuhina i keia manao, mamuli o ke kumu o ka Hale Mana Hooko he hale i ike ia no na kivila a e hoomau ia aku pela, aole hoi ma ke ano i hale noho na koa. Ua olelo hou ae ka Aha Kuhina e waiho ia ka Hale Paikau a me ka Hale Akala no na pualikoa Hawaii.
Ua hoopuka ae o Kenerala Meriama a me Konela Baba no ka mea e pili ana i ka Regimana Ekahi o na koa Hawaii, ma ke ano puali hui, aole ma ke kulana oiaio maoli he mau pualikoa no Amerika Huipuia a hiki mai no mahope o ka lawe ana i ka hoohiki ma ka la 12 o Aurate.
Ua hoomau hou aku no o Kenerala Meriama a me Konela Baba ma ke kamailio ana, ua hiki loa ia laua ke lawe ae i na waiwai o ka lehulehu maanei a laua e makemake ai no na pualikoa me ka hoolohe ole a i ole hoihoi aku a i ole no ka noonoo ana e like me na olelo hoakaka o ka olelo hooholo hoohui aina a i ole mai na a'o ana mai a Peresidena Makiulie.
Mahope o ka pau ana o na kukai kamailio ana mawaena o ka Aha Kuhina a me na Alihikaua Amerika, ua waihoia aku keia hihia imua o Kuhina Sewall, aka, e hoihoi mai ana no o Kenerala Meriama he elua mahele koa maloko o ka Hale Mana Hooko me ke kali ole no ka olelo hooholo mai Wasinetona. Eia ke manaoio ia nei e hao ae ana na pualikoa Amerika i na waiwai o na koa Hawaii me ke koe wahi opala ole iho.
KA AHA ELELE LAHUI.
-----
He hookahi pule mai keia la aku, a hoea mai ka wa e noho ai ka Aha Elele lahui Aloha Aina o ko Hawaii Paeaina, elike me ke kahea a ke Kakauolelo Nui oia Ahahui, e ku nei ma Honolulu nei, oiai hoi, o ka elua iho la keia o ka manawa o ke kahea ia ana o ka Aha Elele Lahui, oia hoi, o ka mua, oia ka hakahaka ana o ka noho Peresidena Nui no na Ahahui Aloha Aina a puni ka Paeaina, i ka make ana o ka Mea Hanohano Joseph Nawahi, ma Kapalakiko i ka 1896.
Malalo oia kumu, ua loaa i ke Kakauolelo Nui e noho ana ia wa, ka mana e kahea i Aha Elele no ke koho ana i pani no ka mea i make, a he mea oiaio, ua akoakoa mai la na Elele a puni ka Paeaina, (a o kekahi oia poe na huli kue mai ia kakou i keia la, elike me S.W. Kaai o Hana a me kahi poe e ae). A ua malama io ia iho la he koho Peresidena Nui ana no ia Ahahui, a ua kaa ka eo ia Jas. K. Kaulia, a ke noho nei oia malalo o ka mana o kela koho ana a kela poe a hiki i keia la.
A oiai hoi, mamuli no keia kahea o ka manao o ka Peresidena Nui o ua Ahahui la, no kekahi hana ano nui i manao ia, nolaila, ua ike ole makou i ke kumuhana i manaoia na ia halawai e noonoo, a malia paha, o loaa ka wa kupono e hoike ia mai ai ia makou ia mau mea, alaila, o ko makou wa no ia e hoike pau aku ai imua o ka lahui me ke koe koena ole o kekahi mea. Nolaila, e hoomanawanui iki iho pela.
Mauka ae o Wasinetona Hale ka hana lahui kahi i hookani ai i ka lakou mau ho keo no ka hoohanohano ana i ka la hanau o Kalani Aimoku ma ke kakahiaka o ka Poalima nei.