Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 38, 17 September 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, SEPATEMABA 17, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka Fomaikai o ka Lehulehu, a he Nu @@a @@ ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. Like.

Lunahoomonopono, EMMAANAWAHI. Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU….SEPT. 17. 1898

 

O KA WA ANEI KEIA O KO KAKOU MOKUAHANA.

            Eva ke hoolala mai nei ka Aha-Lui Kuwaena o ke Aloha Aina o na wahine, he Memoriala no kenoi ana aku i ke anpuui o Amerika, e haawi ia mai i aupuni kuokea a me ka mana kobo balcta, imua hoi o na Komisina Amerika e nobo ana ma Honolulu nei, ma kekabi halawai ana o ua Aha Kuwaena la ma ka Poakahi nei, a i manuoia hoi, e komo aku me heia Memoriala i ka la apope, Sept 16, 1808.

            He mea nui a koikoi keia i ho-ala ia mai nei e ka Aha kuwaene o na Wahine, a be hoike maopopo aua mai @o@, be alabele keia o ko kakou mahae a e lilo ai hoi ka kakou noi kumu i waiho aku ai i kinobi loa, a mahope, mai, a i keia la no hoi, mamuli o ko ka Aha Elele Lahui Hawaii hoomau ana no i na kumu noi kahibo, me ka hoololi ole ia a koe wale no, ka uoho hoomalu ana mai o Amerike i wahi e paa ai ke kuokoa a me ko kakou noho aupuni kumukanawai ana.

            Miuamina nui makou i ka makuahine Puuku o KE ALOHA AINA, a wahaolelo hoi o ka lahui i kona komo pu ana iloko o keia hana, e hoomokuahana ai i ka noho aloha pu ana o ke kane me kana wahine, a o ke kaikuahine i kona kaikunane, o a ka makuahine i kana mau keiki mamuli o keia mau @ana e hoolala ia mai nei e keia Aha Kuwaena, o na Wahine a oiai hoi o ua Makuahine Puuku la o keia pepa, ola no k@ Lunahoomaalu o ka Papa Hooko o ua Aha Kuwaena l@, aiua ua komo pu ola ma keia hana, alaila, ke nana ole nei makou ma kona auo he makuahine no keia pepe, a olai hoi, he kulana ko makou, ma ka aoao o ka lahui, a no ka lahui ko makou leo i na waapau oiai ka uha@e ola e pili ana me ko makou kino, ua hiki ole ia makou ke nanamaka aku i keia mau kana, a hiki i ka wa e hoihoi hou ai keia poe i ka l@kou memoriala elike me ka ano mua.

            O ke kumu nui o ko makou kamailio ana no keia mea, oia ka hono ana o keia Ahu Kuwaena o au Wahine, a o na kaikuahine maikai hoi o kakou iloko o ua hana e pono ai ko kakou aina, o l@kou na pohaku kibi i paa ai ke aioha i ka aina, e wawahi anei lakou i ua aloha la, mahalo o keia mau kumu maloko o ka lakou palapala memoriala, penci:

            1.  Ke noi i kuokoa,

            2.  1 mana koho bal@ta.

            O @eia na alakai mus i loaa mai ia makou a ina he oiaio keia alaila, ke hoahewa lo@ nei makou ma na ano a pae, a oiai hoi, he wahaolelo makou no ka lehulehu sole e hiki ia makou ke uumiiho i keia haua hoomokuahana a keia Aha Kuwaena o na Wahine Aloha Aina, ma o ko lakou hoololi ana i ka lakou Memoriala ae mai ka ka Aba Elele lahui ae a puui ka Paeains, ka poe no lokou ke kuleana e hana pela.  A oiai hoi‘ua kuahaua ia na Elele Lahui a puni ka Paeina, ma o ke kahea ana o ka Peresidena Nui o na kene ma o kona kakuaolelo la, e nele mai ka lahui e noonoo pu me ka Aha Kuwaena o na Ahahui ma Honolulu nei, a oia aa@ ka na apana o Hilo a me Hana i koho ai i mau Elele wahine no ia mau Ahahui mai, me ka nana ole, in a paha he mau hoohalahala kekabi e waiho ia aku ana imua o laua aka, o ka mea i loaa ia mau Elele oia ka palaleha o na Luna nui o au Aha Kuwae@a la o na wahine, a kaa ke eo a me ka makaala ma luna o na apana nana laua i hoouna mai, a me ko laua mau Peresidena a me na Luna Nui o ko laua mau Ahuhui, ka poe hoi i kaukai ole a na ko lakou kakauolelo e kahea aku, oiai keia hana he mee pili i ka pono o ka lahui a kakou e noi nei.

            Ua noho hamau loa keia Aha Kuwaena o na Wahine, me ka koho ole i mau Elele no lakon, oiai hoi ka Aha Elele lahui i noho ana ma Honolulu nei, hiki i ka wa i hooholo loa ai o kela. Aha Elele, e hoomau ia no kela noi kahiko o kalahui, e hoihoi hou ia mai ko kaou aupuni kumu, me ka hoomalu ia e Amerika. Ua kakauinoa iho la na Elele malalo o kela memoriala i hooponoponoia, a malalo oia Memoriala, ua kakau pu me na Elele Wahine i hoounais mai ai, a waiho aku la imua o na Komisina Amerika me ka nana ole i na kuia e hoea mai ana.

            O ka ka Ahahui Kuwaene hoi o na Wahine, i aupuui kuokoa a me ka mana koho, ka mea hoi a ka Ahahui Lahui hawaii o na loio a me ka pohai o ka poe hoohui aiua, ka poe hoi a ua Aha Kuwaena la o na Wahine i hoa wahawaha loa ai mai ka manaoio haua a iloko lilo o ka puuwai, e kapae anei kakou, a i ole, o oukou paha, me ke ao aku e loomokuahana ka ohana i ka ohana, mamuli o keia hana a makou e koho wale nei, ke alakai ia nei lakou e kekahi poe naauao, I wahi e hookoia ai ko lakou maumanao kuko hewa.

            Ua like keia me ko kakou noi ana is Amerika i dala ulaula a me ke dala keokeo, oia hoi, o ke kala ulaula hookahi, nona ka waiwai io o 20 dala keokeo, oia na pono, na pomaikai a me ka lahui holookou o Hawii i haawl plo ia e Dole m@@.  Amerika; aole ia i kulike me ke dala keokeo, oia hoi ka inana koho a ka pohai o na loio unihipili a me kekahi poe kakaikahi, a keia poe hoi noi aku nei ia Amerika, he mea kahiko no ia ua loaa mua ia kakou, a he emi mai hoi kona waiwai io imua o ke dala ulaula. @ lilo wale aku ia Amerika ma kona haoi lima nui ana, a i kona wa e ike iho ai he elua noi a kakou e waiho aku ia, e awiwi ana oia i ka haawi mai ma ka mes e@i o kona waiwai io.

            Ua lilo keia hana ia makou, i mea e hoo@ilo ai i ko kakou noho lokahi ana i mea mokuahana, a e huki like kakou ma na mea a pau Ina paha e ae io mai ana o Amerika i keia noi a na wahine, nowai ia pomaikai a l@kou i noi ai? No na haole moe a-la o Amerika, aole no ka Hawaii; e hooponopouo i ko kakou aupuni, ka mea hoi aole iloko o ko Amerika uoho aupuni Repubalika ana he mau Luna Aupuni Kiekie kekahi maiwaene mai o na Wahine, a e hiki ana anei ia kakou ke kohoia Likioukalani a me Kaiulani e noho ma ke poo o ko kakou aupuni? Aole.  E hiki ana anei i keia poe e koho balota, oiai e hoopuipui man mai ana i na poe koho mai Amerika mai, aia ihea iho la ko kakou poe kupono i ko koho baloto?  Aia i Kalalau.  Kanai.

            E hoike pika aku ana makou i keia Memoriala a na ka lahui e kaupaona mai.

            I ko makou ninau pono ana i ka oiaio, no kela manao i hoopukaia aku no ka Aha Kuwaena o na Wahine, e pili ana no ko makou makuahine Puuku o keia pepa, a Lunahoomalu o ka Papa Hooko Kuwaena o na Wahine, ua kue loa eia i kela pakui o ka memoriala, ma ka hookaulike ole ana me ka na kane, Aka, oiai nai he 10 wale no hoa o ka Aha Kuwaena i @iki ai, he 2 mau Keanimana i maopopo ole ke kumu o ko laua hoea ana malaila, a he 1 laia aloha aina hele mauwaho ae o ka Aha kuwaena, hui ia a pau he 13 ko lakou huina i hiki ae ma keia Aha Kuwaena.

            He wahi huahela huaelo no keia i ka haoile.  O ka Lunahoomalu o ka Papa Hooko Kuwaena oia ka mea kue loa i keia pakui, a oiai hoi, i keia la, e noonoo hou ia ai na hooponopono ana no keia memoriala, a i ka wa e kulike ole ai me ka na kane, e hoolaha piha aku ana makou i ka Memoriala holookos, a me na inoa o ka poe nana i kakoo i keia hana hoomokuahana, a me na inoa o ka poa i kue los i keis haua, a na na Ahahui Aloha Aina o na Wahine a puul ka Paeaina, e hoika mai i ko lakou manoa, ina pa ha ua kakoo lakou i keia hans a ka Ah@ Kuwaena o na Wahine ma Honolulu nei, a ina pa@a he mana ko lakou e hana mai pele, me ke kahea ole i Aha Elele no lakou mai Hawaii a Kauai.  Ke waiho aku nei makou na ka lahui e kaupoana mai.

 

HOOKAHI WAI O KA LIKE.

 

            Oiai, iloko o kela mau la, kup@@kii loa o ka aina, ua hao ia kakou a neoneo, mai ke kuahiwi a ke kai, a au ku olohelohe iho la kakou, me he moku la, ua nela oia i na me paahana ole, e mo-ku ana i ka maona kai uli kai hohouu; pela no kakou i keia mau le e nee nei, o ka aina Hawaii, us hui ia me Amerika a eia o Amerika ke hapapa ma inei mao a maanei alike no me kona ano io maoli, he Aeto e hookokoke ana i kahi o ke kumu wai e Kahe ana, i piha i k@ waiu a me ka meli o ka pomaikai, aona hoi n@ kula a me na awaawa i hoopihaia me ka momona o ke kopaa.

            Nolaila, i ke au ana ae mao a maanei, o ko kakou mau kula lepo @ piha i ka momona ua lilo i@ he mau kula hohono hou Amerika i kela la, a he pa-kui Amerika ka olelo ana ma na ano a pau a na ike kakou ia mes iloko o keia mau la, a eia lakou a lehulehu wale, ke noho hoookohukohu mai nei maluna o ka lepo o Hawaii, me he poe kamaaina la no ko kakou aina hanau.

            Ua pau anei ko kakou noho like ana mamuli o keia komoaluka ana mai nei o na p@e Amerika iloko nei o ka aina, a hoopau ae kakou i ko kakou manao lokahi, a olelo iho au pau ae la ko makou manao ans e hooikaika e hoihoi hou ia mai ko makou aina a me kona kuokos nani?  Aole i komo mai ia mau manao konakona iloko o ka puuwai o na kaeaka Hawaii, no ka mea, he aloha oiaio ko lakon no ka aina nana lakon i hoohauau mai, a no ia mauao maikai, eia no ka lahui me ka puuwai hookahi, e na'i ana no ko kakou pono ma na mea e hiki ai ke hoihoi hou ia mai, a o@a no hoi ka makou e olelo ae nei, ua pau ua mea a pau, eia no kakou ke hoomanawanui nei, me ka puuwai o kalokahi a me ka aloha.

            Nui ko makou mahalo i na Elele Lahui, no ka nana ole i na hookuia a pau mamua ko lakou mau alo, a me ke kuha pu ia mai ma na ano a pau, aka, o lakou no a pau @@ Elele ua houluula ae lakou i na manaopaa o ke aloha aina a hooeee aku la i na hana imua, me ka uaua ole i na manao noonioni o ka mokuahana, a hoomau aku la no i ka nee ana imua me ke nana ole ia mea, a o ka hopena, he holomua a me ka maluhia ka mea i loaa mal, aole hoi he @ahaha.

            Hoea aaku lako@ imua o na Komi@ina Amerika, a pa mai la i ka leo, a he mea la hoi ia e nawaliwali ai ua mauaolana o ua Elele, aka, ua hooi loa ia aku ka ikaika iloko o lakou e hana i ka pono o ko lakou aina, no ka mea, he mea ole ia lakou na olelo hoopuukahua i keia la, i ka ia apopo a i keia mua aku, he mea ole ia i ko lakou manao, no ka mea, o ke aloha i ka aina, aole loa ia e pau iloko o na kau@ha Hawaii oiaio a pa@.  Nui ka mahalo i na Elele me ko makou aloha pu hoi.  Kupaa ia no ka wa nau loa.

 

O KEONI REKIKINI ME KA MANA KOHO.

 

            Minamina nui makou i ka inoa o Keoni Rikikini, i kona hoao ana e alakai i ka Aha Elele, me keia kumuhana ano nui a kekahi poai a na loio e ake nei e hoohuli pu aku i ka lahui mahope o ka lakou mea i manao ai oia ka pono io, o keia poe anei ka poe nana e ao mai i ka lahui, e noi aku kakon ia Amerika, e haawi ia mai ka mana koho, a oi@ mana koho, e loaa mai a@a anei ia kakou @e pomaikai mai au poe loio nei ma ia h@n@ ana?  Manao makon, e hele loa aku ana lakou i kauwahi o ka pilikia, o ke komo aluka ana mai o na Amerika i Hawaii nei, oia ka mea nana e hoolilo i kela mana koho i loaa mai la ia kakou ma ke noi a@a ia Amerika i mea ole, a ina pela, heaha iho la ka waiwai oia hana ana pela, ina o ko kakou alahele ia o ka make loa?

            Manao makou, mamuli o na alakai uhane noonoo, mai nana @ui uo ia mea, he kumuwai NO ia no ka kakou mau hoopii a pau e noi ai Amerika, e aho no ko kakou hoomau ana imua ma ia alahele hookahi a kakou no e noi kumu nei, a ka makamaka hoi e hoao nei e hoohuli pu i ko ka lahui manaopaa aloha aina i mea weluwelu loa.

            Nolaila, mai nana kakoa i kana alakai, an@, oiai, owai oia iwaena o ka lahui e keia la, i kona wa i hono ai e hana kue i ka makemake o ka lahui, ua like ia me kona olelo mai mai, aohe o'u nana i ko oukou mau leo, eia au ke alualu nei mahope o ka poai a‘u i ike ai.

            O ke kue nui ia ana o keia hana e ka noeau o ka Peresidena o ka Aha Elele Lahui, i lilo ai keia mauna polopolona, i mea hauna imua o na maka o na Elele, a kiola o hehi loa ia malalo o na kepuai oia poe, @olaila, e ka lahui, mai nana i ke kanaka e hoao ana é kumakaia i ko kakou manao a me ko kakou aloha aina oiaio, e kipaku loa i na alakai oia ano mai ko oukou puuwai aku, a @ ola o Hawaii i ke Akua.