Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 44, 29 October 1898 — Page 4

Page PDF (851.42 KB)

This text was transcribed by:  Susan Moore
This work is dedicated to:  My Dad, Santiago M. Simpliciano

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahoononopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU                         OCT. 29, 1898

 

   O KE Aupuni o Hawaii, i na la @ hala, a e noho hoomalu ia ana malolo o na Alii Aimoku mai ka po mai, he mana he eehia a me ka ikaika kona hooponopono ia ana, a ua noho aku ka lahui Hawaii malalo o ko lakou mau alii, me ka hoolohe ana i ko lakou mau leo me ka eehia.

 

   O NA kanawai a me na hooponopono ana maluna o ka lahuikanaka ia mau la, ua nana ia aku me he keiki ala i koka makua ponoi, a ua hiki ole ke hoohalahala aku i na hoopai ana e hookau ia mai ana maluna ona, ina e manao ka makua e hoopai aole e hiki i ke keiki ke hoole, no ka mea, he leo mana kona me ka ikaika, a na haaheo kakou ma ke kilakila o na hooponopono ia ana iloko oia mau la malalo o ko kakou mau alii.

 

   AKA, i keia la, ua hiki anei ia kakou ke noho oluolu pu me ka poe kumakaia i ke ea o ko kakou aina makuahine, ua oluolu anei ko kakou uhane i ko kakou noho ana malalo o ka poe nana kakou i hana ino, me ko lakou hookau ana mai i na kanawai hookaumaha maluna o ka lahuikanaka, i wahi e loaa ai ia lakou ka noho maluhia ana.

 

   AOLE loa, ua noho hakanu ka lahui mamuli o ka hao ia ana aku o ke kuokoa o ko lakou aina mai ia lakou aku, a ua nohe hamau lakou me he poe keiki makua ole ala, e noho hoopili wale ana malalo o hai, aka, o ka ikaika o ka manao, ke kupaa a me ka naueue ole, oia ka mea nana i hoolilo i na hana a ka poe limanui i mea ole, a i maikai ai no ko lakou noonoo no na mea pili kalaiaina.

 

   HE oiaio no ka makou mea i hoike aku ai, ua hui kahou, me na poe i pilikana ole mai ia kakou, aka, o ka manaolana nae no ka hoi hou ana mai o ke ea o ko kakou aina, eia no iea ke mau nei ka pumehana iloko o ka puuwai o na Hawaii aloha aina a pau, aole loa he mea nana e hoopau ia mea.

 

   KE hapai mai nei ka nupepa namu puka alaula no ke kaikamahine opio puukani o Hilo ka Moiwahine hoi o Topeka, ma Kansas, no na hana hoohiwahiwa i hookau ia aku maluna ona, e na kamaaina oia wahi, a me na poe a pau i akoakoa aku e laulima pu ma na hana hoohiwahiwa.

 

   HE nani ia hapai aua aku la i ka inoa oia kaikamahine a kau i kaupoku o Hanalei, no ka mea, aole na ke kaikamahine Hawaii i noi aku, aka, na lakou no mai o mai, a no ia mea i lilo ai na kakou e haaheo aku maluna ona, oiai, he lahui kakou i hoino ia, aka, iloko nae oia hoino ia ana, i hoea mai la he Hokuao no ka malamalama, maluna o ka poe i kaena ia lakou he malamalama.

 

   AIA o Hawaii Uuku ke oni la iloko o ka waha o ko Amerika poe naauao, no ka mikioi o ka kakou mau lawelawe ana, a me ke ano maemae o ko kakoo noho ana, a ua lilo ia he mea makaikai e ka poe ike ole i ke ano o ko kakou noho ana.

 

   AE, he oiaio hoi paha ia olelo ana pela, no ka mea, na ka Amerika hoi i kii pololei mai i kekahi kaikamahine opio Hawaii a lilo aku la i Alii a i Moiwahine no ua poe la, ma ke ano, he aupuni Alii ko kaou i na la i hala, a nolaila, ua maa kakou i ka noho hooponopono aupuni Alii ana, aole hoi e ku ka olelo a na poe lapuwale o kakou e holo mau ai i Amerika e olelo ai he poe hihiu kakou a he hoomanakii.  Aia k@ Hawaii la iluna o ke poo o ka haole kahi i pailani ia ai, Hanoeano o Hawaii opio Moiwahiue o ka manawa i na aina e.

 

   UA lilo na oleloao a ka Lunakanawai Apana Wilikoki i hoike ia ai maloko o ka nupepa Avalataisa o ka la 18 nei, i maihehe e hu'i ana iloko o ke kino o kekahi aliikoa Amerika i keia mau la, a ke ike mau ia nei kana mau olelo @pohuoi maloko o na nupepa o keia mau la.  Ea, welawela no ka hoi ke kai o ka moa, i ke keiki Hawaii la, ke hele la, a pepelu ke kikala o ka Aeto.

 

   OIAI hoi makou e kamailio ana no keia mea, ua lilo nui ko makou nana ana ma na olelo pane a ka mea i ninau ia mai, a ua hoike mai hoi kona ano kuokoa iaia iho, mamuli o kona nana ole i ke kulana o ke kanaka i lawe ia imua o ka Aha, ina paha ia no ke kulana kiekie a haahaa loa paha, ma ke Kanawai kona nana ana, a e kau ana oia i ka hoopai me ke kaulike a paewaewa ole.

 

   KE hoomanao nei makou, mamua aku nei, ua hopu ia iho la kahi haole malama oloko o ka hale hoikeike o ka halekula Kamehameha, no kona hoopaa ole i ka lio o kona kaa, ma kekahi wahi e hiki ai ke hoopaa ia, elike mo ke kauoha a ke kanawai, aka, ua hoao oia e ku e i ka hana a ka makai, a kii aku la e ooki i ke kaula i hoopaa ia ai i ka a-i o ka lio, me kona manao, he hana pono ia ana i hana ai, a no ia kumu, ua hoohana ka makai i kona mana, a lawe ia ka lio, ke kaa a me ka pahi ana i oki ai i ke kaula i ka Halewai.  A i ka noho ana o ka Aha ua hoopai @a oia me ka nana ole ia o kona kulana.  A no ia kumu, ua ae ole ua wahi haole hookano la, e lawe hou i ka pahi ana i oki ai i ke kaule, mamuli o ka haumia i ka lima o ke kanaka Hawaii.

 

   I NA he oiaio keia lohe i loaa ia makou, aole no i kanamai ka hookano, a me he mea la, pela io no paha, ina makou e hoomanao i kana mau hana maluna o kekahi mau lede Hawaii, ana i hoomaewaewa ai i ko lakou kulana lede, maloko o ua pa kula la o Kamehameha, no kekahi hana hookelakela i malama ia ma ia wahi, ua hoao oia e kipaku aku ia lakou ka poe nona ke kuleana, a e haawi i ke kuleana no ka poe kolea kanahua.  Lapuwale io no na hana hookae o keia ano.

 

   OIAI hoi makou i kamailio ai maloko o na kolamu o ka kakou hiwahiwa nei, ua hoike aku makou i ka manao, e hana koke ia na hoolala ana no ka haawi ana aku i na kokua no na haumana a me na kumu i hoonele ia i na pono kino a me na wahi kenikeni e hiki ai ke malamaia ko lakou ola mamuli o ka hapuku ana aku o ke ahi i ko lakou mau wahi pono kino a pau, a lilo i puu lehu, a no ia kumu e hiki ai ke manaoia he hana pono maoli na kela a me keia e haawi koke aku i na kokua ana i kela poe, ma o na aahu la, a ma ke dala paha.

 

   MAMULI hoi o keia manao, eia ka Hui o E. O. Holo ma, ke kau oha mai nai i na poe a pau ina he aloha ko lakou, e haawi aku i na kela a me keia ke kokua aku, a na lakou e hoouna aku mulalo o ko lakou mau lilo ponoi, no ke kahua o ka pilikia, mai nanamaka aku i kela poe e noho iloko o ka pilikia.

 

   UA manaoia, o ke kumu nui loa o ka mai iwaena o na koa Amerika, ma ke kahua hoolulu mawaho o Kapiolani Paka, mamuli no ia o na ea mai na wahi hanai puaa, kaka a kanu kapiki mai hoi a ka Pake, a ua lilo na ea ino o keia mau wahi, i kumu e hoonawaliwali ai i ko lakou ola, ina io hoi pela, aka, i ka makou hoomaopopo ana, aole paha o keia kumu nui o keia loaa mau o na koa i ka mai.

 

  MA ko makou hoomaopopo ana ua hiki uo ia makou ke ike ma ka makou hele ana e makaikai ma ia wahi, he mau pule i hala ae nei, oia no ke kapulu a me ka hiki ole ke malama ia i wahi moe kupono no lakou a i ka nana aku, he lepo lakou ma na ano a pau, a e moe ana iluna o ka lepo, me he mea la, he mau w@hi kupono loa ia no ke oia kino, a ma ia wahi makou i koho wale ai, ua loaa keia poe i ka mai, mamuli o ke kupono ole o ko lakou wahi e moe ai.  E ike ia no ka oialo o ka makou e olelo nei, ke hele kino maoli aku e nana ma ia wahi i pau ke kuhihewa, a i ikemaka hei, aole i lohe pepeiao.

 

   UA make aku la he elua ola ma ka wanaao Poaono nei, mamuli o ka hookui ana o ko lakou mau kino me ka uwea o ke kukui uila o ke aupuni, i alu iho mamuli o na kuaua koikoi o ka po.  Poalima nei, no lakou na inoa o Alohikea, he kanaka Hawaii kalaiwa kaa, a e ku nei hoi kona kaa ma IXL, ma ke kihi o ke alanui Moi a me Nuuauu.  A ua meke hoi oia mamuli o kona kuhihewa, i make ka lio o kona kaa i kekahi pilikia ulia.

 

   O KA lua o na mea i make oia o Tom Hannan, he koa.  He hoa oia no ka puali L, o ka bataliona o Amerika Huipuia no ka poe Anaaina e noho nei ma Camp McKinley, mawaho o Kapiolani Paka, a oiai hei oia a me kona kokoolua Chas Geertz, e hoihoi ia ana e kekahi kalaiwa kaa nona ka inoa o Joe Rosa, no waho o Waikiki, aka, mamuli o ka manao aloha kanaka, ua lele mai la oia maliuna mai o ke kaa ana e kau ana, a hele aku la e kokua i ka mea i loaa i ka pilikia, a ma ia kokua ana no ke aloha, ua hina aku la oia i ka honua a make loa.  A no keia kumu no hoi i lele mai ai kona hoa e kokua pu no keia mea hookahi no, a pakele mahunehune aku la kona ola, a me ia ano oia i hoihoi ia aku ai noloko o ka Halemai Moiwahine, no @e koena o kona mau hora mahope iho.

 

   O KEIA make ana o keia mau ola uhane, mamuli o ka hookui ana o ko laua mau kino me ka uwila, i hoakoakoa ia iloke o kela mau uwea i alu ilalo o ka honua, ua kaa no ia malalo o na hoohana ana a ke aupuni, ma o ka Luna nui la o ke kukui uwila e hoohana nei maialo o kona mana.

 

   O KA hemahema mai ke kumu o keia make, a ke manao nei makou, aole keia he make ulia mamuli o hemahema, aka, i make mamuli o ka ke aupuni nana pono ole ana i kana hana ponoi, oiai hoi ke aupuni e uku ana i ka poe haaa me na uku kiekie, aka, o ka hana nae e pono ai ke ola o ka lehulehu, aole ia ilalo i mea ano nui aka, ua nana wale ia aku no ia ma ke ano paaui.

 

   AKA i keia la, ke u nei kakou me ke kanikau ana no ko kakou mau hoaloha i moe aku la i ka moe kau a hooilo, i hiki hoi ia kakou ke olelo ae, i make laua iloko o na lima aloha ole o ke aupuai, mamuli o kona hoohemahema wale i na hana o keia ano, a ke ake nau nei hoi makou e hoopau ae ke aupuni i kona noho palaka ana, a e hoano hou ia hoi keia mau hana e ike ia nei i kei @la, he mea e hoopilikia ai i na mea a pau.

 

   UA lilo nui na nupepa haole mamu o kakou, i ke kamailio no na mea pili i ka hoopaapaa mawaena o Kenerala King o Amerika, a me L@na kanawai Wilikoki o Hawaii nei, a ua poina loa nae lakou i na hana hoohemahema a ka Luna Nui o ke kukui uwila o ke aupuni, kahi hoi @ ike ia ai lakou he pee makee io lakou i ke oia o ka lehulehu, aole o ke kani wale no i ka makani.

 

   OIAI, eia ke laha nei he taifoda fiva, iwaena o na pualikoa e noho nei malalo iho o ka lae kaulana o Leahi, a i ka huli a hoomaopopo ia ana, ua ulu mai la iloko o ko makou hoomanao ana na hana hoomaewaewa a ka Mai Korela o ka 1895, malalo o na hooponopono ana a ka Papa Ola no e ku nei i kea la; ua hoao ikaika ia no hoi na hoopakole ana i na mea a pau, a pela io no hoi i nalo aku ai ia mau mea ino mai ia kakou aku a pau.

 

   AKA nae, i keia wa aole he enemi iloko o keia mau pualikoa e noho mai nei mawaho o Waikiki, nona ka huina o 3000 a oi, aka, me he mea la no ma ka makou koho wale ana, ua like no ia me ka makou hoakaka, i loaa lakou ma o ke kupono ole o ko lakou wahi e moe ai, a o kekahi paha hoi, ma ka wela ino paha o ka ea e pahola ana maluna o ka honua, nana i hookomo aku i kela poe iloko o ka mai, aka, ke lana nei no ko makou manao, e hoopau ia ana no kela pilikia iloko o ka wa pokole.

 

   UA lohe mai makou, e hoopii ana ua makua o Alohikea i ke aupuni mamuli o ke ao a kekahi loio, a i hakalia wale no ka punohu ae @ka uahi, i ka puka ole ae o ka olelo hooholo a na Kiure Koronero, a i na io pela, alaila, e hookemo ia aku ana kakou iloko o na koi poho koikoi, elike me kela mau haole Amerika, a make a e ola mahunehune mai nei iloko o ka Halemai.  Aohe no a kakou nana no ia mea, a hoea mai ana no ka wa e panai ia a ka uku no kela a me keia hana a ke kanaka, i lawelawe ai ma na mea a pau o keia noho kino ana.