Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 46, 12 November 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

2     KE ALOHA AINA, HONOLULU, NOVEMABA 12, 1898.

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU .....NOV. 12, 1898

 

  MA ka mokuahi Moana o ke ahiahi Poakolu nei, i hala anu ai ka Ilamuku o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, no Kapalakiko a hala aku paha ma kekahi mau Mokuaina hikina, elike me ka makou i hoike aku ai no ka holo ana e noii hoi ka i ike nona ma ka hopuhopu lawehala ana, oiai, ua pahua ae nei ka ike mua ona ia Kapena Killana o na koa Amerika o luna o ka Arizona.

 

  HE mea hoakaaka no keia mai ka noho ana mai o na Luna Aupuni o keia Aupuni, a hiki mai i keia la, ka holo ana i Amerika ae nei, e ao ai i ko lakou ike lawelawe oihana aupuni ana, elike paha me Sopa, iaia i holo ai Kapalakiko ae nei, no ke ao ana i ka oihana Alihikaua no ko kakou mau pualikoa maanei.

 

  AKA, o ke ano o kana ao ana malaila, me na kapa piha o ka oihana Aliikoa Hawaii, (elike me ko makou lohe ke oiaio hoi,) ua lilo ia i mea pahenehene nui ia e na poe loea ma ia hana, ma ia kulanakauhale, kona aahu mau ana i ke kapa piha o ka oihana koa i na wa a pau, a o kana makana i hoihoi mai ai na na poe hookaa auhau o ke aupuni, oia ka upa makani olohaka o loko.

 

  EIA hoi ka Loio Kuhina, o kana holo ana aku nei i Nu Kilani a me Iapana, no ka hakilo ana no na mea e pono ai ka oihana ola, ola, ma kona ano he Peresidena no ia Papa, a heaha ka hua o kana hana i hele ai a hoi mai ma ia mau aina, ua loaa anei he mau hou ia ana o ke kulana ola, elike me ka upuia ana, e pomaikai ana ka lahui ma ia huakai hele imi ola.

 

  O KA kakou nae i ike ai o na lilo kaahele waiwai ole, i unuhi ia ae mailoko ae o ko kakou mau pakeke ponoi, mai ka waihona aku o ka lahui, oia ka ua Peresidena la i haawi mai ai no kakou, aole hoi he mau laau lapaau, a oki loa aku no hoi, he hoololi ia ana ae o ke kulana ola, mai kona kahiko ae.

 

  NOLAILA, eia hou hoi keia imi ike ke hele nei i Kahiki a hoi mai, he pulelehua ka mea loaa, o ke kumu o keia mau lapa koi ana, oia no ka ike, ua kokoke loa mai ke aho e pau ai, a nolaila, e eleu e i ka wa e kau iki ana kahi hanu o ku auanei ka makemake mahope aku, na ka oiwi ponoi no ia e uku.

 

  O KELA mau koa haihai kanawai a ka Ilamuku i hihia ai i ka umiumi o ka Nananana, ma o kona hilinai kuhihewa i na olelo a Kapena Killian o ka Mahele Ekahi o na pualikoa o Nebraska Amerika Huipuia, ma ke kahua hoomoana Otis, mawaho o Kapiolani Paka, na lilo ia i mea kamailio nui ia maloko o na nupepa haole o ke kulanakauhale nei, me ke kuhikuhi pu ana, i ua hewa o keia lana maluna o kela Kapena koa.

 

  AKA, ina nae e hoomaopopo maoli ia ke kuleana i ku ai kela a me keia aoao e paio, e ike ia no, aia no ka hewa a pau o keia hana maluna o ka Ilamuku, oiai, ua kani hewa kana pu i ka makani me ka waiwai ole, no ka mea, ua hala ka wa mana o kana olelo oiai, e paa ana ke pio malalo o ka malu o ke kanawai.

 

  O KA ae wale ana, a hookuu wale ana, me ka waiho ole aku i na hooia kupono e hiki ai ke loaa ka uku ia o na hoopai a ke kanawai i haawi ai ma ka waha o ka Lunakanawai Apana a kiekie paha, e koi aku ana i ka lawehala eu kuaku i ko lakou mau hoopai ponoi, a i hiki ole hoi i na lawehala ke uku aku i ka hoopai, mahope o ke ahewa ia ana a ke kanawai, ua kaa aku la ke kuleana malama ia poe, malalo o ko ka Ilamuku mana, a nana e hoihoi aku i kahi e pau ai oia mau dala i ka uku ia, oia hoi ka halepaahao o Kawa.

 

  O KE kali ana o ka Ilamuku a me kona Hope no ka uku ia ae oia mau dala, he mea makehewa ia, no ka mea, ua hoolilo ia ke kanawai o ka aina i mea ole, ma o ko ka Ilamuku hawawa la, ma o kona lawe ana ae i ke kuleana o ka Lunakanawai iloko o kona mau lima a hookuu aku la i na pio e hele lanakila me na wahi a pau o ke kulanakauhale o Honolulu nei, me ka hiki ole ke hopu hou ia no ia hewa hookahi.

 

  O KELA $42 a ka Ilamuku i ae ai e ukuia mai mahope, ua akaka loa kona alahele e loaa ai, mailoko ponoi ae no ia o kona pakeke, a aohe no hoi he hana a kona Hope e hoolohilohi ai, oiai, ua akaka no kona wahi e kii aku ai e uku ae no ka hana hemahema a kona mua i hana ai, ke mea hoi, aole loa e loaa mai ana mai kela Kapena koa mai.

 

  O KA hoao ia ana o ke kupono o kekahi Luna Aupuni kiekie e ka ike kanawai o kekahi kanaka malihini, he hoola ana mai ia, ma o kona apono ma na kukai kamailio mawaho o ke kuhikuhi a na kanawai o ka aina, ana e paa ana i ka mana piha me ka hiki ole ke lulu-iu, a ina i hana oia pela, pehea, ua hoohakalia anei kepa Kapena koa i kona apono ana mai i ka uku maoli ana i kela mau dala, manao makou aole.

 

  NOLAILA, i poino no ka Ilamuku iaia iho, mamuli o ka ae hewa ana maluna o ka mana o ka Lunakanawai, ke kuleana hookuu a hoole paha, a ke akaka loa ala kona ano kamalii maopopo imua o ka maka o na poe malihini naauao.  A he mea pono i ka Ilamuku ke haalele koke iho ia kulana, mamua o ka palahalaha loa ana ae o kona ano hemahema, a lilo ia i mea kamailio ia.

 

  OIA nae hoi i holo hou aku la i Amerika e hoopau ai i keia ano hemahema ona, a malia paha, i keia hoi ana mai ona, ua pau ke ano kamalii, a ua kanaka makua ke pau hoi, malia paha he ma'i kau, oia ka mea e hiki ole ai ke hoololi.

 

  MA na hana e ae o loko nei o ka aina, he oia mau no ka noho hamau, aohe hoi he ano hulupii loa elike me ko na la i hala ae nei, a nolaila, ke hoomau ia mai nei no na hana maa mau, elike me ko ka wa i hala, a aole hoi he mau paonioni hou ana, elike me ko na la i hala, mawaena o ko ka aina nei poe iho a me ko ke kai mai.  Malia nae paha, he hookanoo. Pela paha!

 

  KE ponalonalo loa aku nei na hoomaopopoia ana o ka olelo ahewa a na Kiure Koronero, e pili ana i ka make ana o Alohikea a me Hannan, na mea i make ai i ka uwea o ke kukui uila mamua koke aku nei, he mau pule wale no he ekolu ke kaawale.

 

  I KA wa i haawi ai kela poe i ka lakou olelo hooholo e ahewa ana, alaila, ua manao makou, ua kaa aku la na hooponopono ana o keia hihia iloko o ka lima o ka Loio Kuhina a me ka Ilamuku o ke Aupuni, a o laua no hoi ka mea kupono loa, nana e hapai ae i keia hana imua o ka Ahahookolokolo, a o ka pau no ia o ka pohihihi o na manao o ka lehulehu, i hele a nauki i keia mau hana hoopalaleha.

 

  I NA paha, e hoomaopopo kakou, o ka wahine a ka Loio Kuhina, a i le, o ka ka Ilamuku kekahi iwaena o keia mau mea elua i make ai, pehea, manao anei kakou, e hoohakalia ana laua i ke kali ana i ke koi poho no ke ola o ka laua mau wahine i ke aupuni.

 

  MANAO no makou, i keia la, aia he koi poho koikoi ma ko laua aoao, no ko ke aupuni hoohemahema ana i ka hana a ke ole no hoi e kuhihewa ia, aole no e nele ka hooko ia, no ka mea, o lakou ia, a no lakou no hoi ia pono like o ka hoohemakomaia ana.

 

  PEHEA hoi keia mau uhane ola, i make mau wale mamuli o ka hemahema o ke aupuni, aole anei e pono ke hanaia na kaana kaulike ana no keia mau uhane ola, e lu wale ia aku no anei kakou, elike me ka opala, aole e pono e hana kaulike aole hoi i ke kapakahi.

 

  EIA ke laha nui mai nei ka mai fiva taifoda iwaena o na koa Amerika, mai na moku a na poe i ka aina nei, elike me ka laha ana o ka mai Korela, aka, o ka makou o haohao nei, heaha ka mea e hoomalu ole nei ka Papa Ola, elike me na rula kuhikuhi o ka Lakou oihana mai kinohi mai.

 

  AIA anei a ulu iho a kawowo ka laha ana ae o keia mai iwaena o ka lehulehu, oia anei ka wa a ka Papa Ola e pupuahulu ai ma ka hoomalu ana i na mea a pau i wahi hoi a hoonui hou aku ai i na hoolilo mailoko aku o ka waihona o ka lehulehu.

 

  KE manao nei makou, he hana lawe ola maopopo ia a ka Papa, oiai ke ike nei lakou a me na Kauka i uku ia e ke aupuni, ke hoomahuahua mau ia nei ka poe i loaa i keia mai, a ke pau mai nei i ka make, aole anei ia o ka wa oia Fapa e lawelawe ai me ka makaala i ka lakou hana me ke kali hou ole aku a kekahi wa hou aku.

 

  EIA hoi iluna o ka Arizona, kekahi o na moku lawekoa Amerika, kekahi poe koa i loaa i ka mai, a me he mea la, e hoomahuahua loa ia aku ana ka laha ana oia mai iwaena o na koa, a iwaena o keia huikau o na poe i loaa i ka ma'i, ko lakou Aliikoa kiekie, Kenerala King, i hoike ia ae hoi, oia kekahi o na mea ikaika loa o ka ma'i, a ma ka hoomaopopo ia, he mea kupono ke kali ana no kekahi mau la maanei.

 

  NOLAILA, eia ia moku ke hoomalu ia nei no ekolu la, a ina aole he mau ma'i hou e hoea ae ana ma keia mua aku, alaila, e kamoe loa aku ana kona alahele no Manila, kahi ana e lawe aku nei i keia mau huina koa mahuahua no ka hoopuipui ana aku i na pualikoa ma ia wahi.

 

 

  UA hala aku nei hoi na hemahema o ke aupuni ma o ke kukui uwila la, ma o ka Luna Nui la o na Hana Hou, a hoea hou mai la no keia hemahema ma o ka Ilamuku Nui ponoi la o ke aupuni, ma o kona puni wale ana i na olelo a ke Kapena koa o kekahi o na pualikoa Amerika, e hookuu aku i kekahi mau koa i hoopai ia no ka hoeha ana i kekahi Pake, i kekahi la o kela pule aku nei.

 

  E IKE ia, ma ka Poaono nei, ua lawe ia ae la ua mau koa nei imua o ka Aha Apana, a mahope o ka hoolohe ia ana o ko laua hihia, ua kau mai la ka Lunakanawai Wilikoki i ka hoopai maluna o laua, he $20 pakahi, a he $1 koina no ka Aha, a ke hui ia a pau no laua e elua, ua like me $42.  A ua haawi ia aku hoi keia mau koa malalo o ka malu o ka Ilamuku o ke aupuni, a hiki i ka wa e kaa mai ai o kela mau dala.

 

  No keia kumu, na kipa aku la o Kapana Killan, ke aliikoa hoi o keia mau koa i hoopai ia iho la a nonoi aku la i ka Ilamuku, e hookuu ia mai laua, oiai, aohe a laua dala e hiki ae ke uku aku i kela huina dala o ko laua hoopai a oiai hoi, ua makemake loa ia laua e kau koke maluna o ka moku a holo aku no Manila, nolaila, he mea pono loa ke hookuu ia mai laua.

 

  AKA, aole nae i ae ka Ilamuku i kela noi, nolaila, ua hoopaa iho la laua he aelike waha paha, (aohe maopopo) na ua Kapena Koa la e uku i keia huina hoopai, a e hiki ae hoi oia i ka halewai, i ka hora 2 o ka auina la Poakahi, no ka uku ana, i wahi hoi e uku ole ai ka Ilamuku mailoko ae o kona pakeke i keia huina dala.

 

  A HIKI mai i keia kakahiaka Poakolu, aole i kipa hou aku ua Kapena koa la e ike i ka Ilamuku no ka uku ana i ka hoopai o kona mau koa, a aia lakou a pau iluna o ka Arizona kahi i noho ai, me ka hoopoina loa ia ana mai o na olelo a laua i hoopaa ai me kona hoike e pu ae no hoii ka wa i loaa aku ai o ka leta a ka Ilamuku, aole i pololei kela hoopai.

 

  EA, awaawa no ka hoi ka nanamaka o kela Aliikoa i ka Ilamuku, me ka hoohenehene pu mai i kona hiki wale no ke hoomalimali ia a lilo ke kanawai i mea palupalu, he hoike ana mai hoi i ka hawawa maopopo o keia Luna Aupuni, i kona ae ana, a e koi ana hoi iaia, e uku koke aku i kela hoopai o $42 mailoko ponoi ae o kona pakeke, a oiai, oia no kahi lala o ka hoohui aina, ua pono no ke lilo ia mau dala ana no ia mau hoahanau haihai kanawai ona.