Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 49, 3 December 1898 — Page 5

KE ALOHA AINA

 

                        KE ALOHA AINA, POAONO, DEKEMABA 3, 1898                              5

 

HE MEA NUI KEIA.

 

            Aole paha he wa i ike ia mai kinohi mai, o ko kakou hoomalamalaia ana e ka pono Karistiano a hiki iho la i na mahina hope o ka makahiki 1898, i ike ia ai kekahi paio hahana ana iloko o kekahi aoao hoomana i hoea mai i Hawaii nei, nona hoi ka ioa he Hoomana Enelani, a he Bihope hoi ma kekahi olelo ana.

            E hoomanaola hoi, o ka Moiwahine Emma Kaleleonalani, na hoahanau mua loa nana i hoau i ka ku ana o keia aoao hoomana ma na kaiulu o Hawoii nei, i ka M. H. 1860. He mea oiaio, ma muli o ka makemake o keia Moi, na kapae ae la oia i ka hooikaika ana i na hoomana mua i hiki mai i o kakou nei, oia hoi ke Kalawina a me ke Katolika, a hoomaka aku la ka hoonee ana e hiki ai ke laha keia ano hoomana iloko o ka lahui oiwi o Hawaii.

            Ua nee awiwi io aku la no ka hoomaka ana i kinohi, ma ka apana o Lahaina, Mokupuni o Maui, a pela no hoi ma kekahi mau wahi e ae o ka mokupuni o Hawaii, Aka, o ka hapanui nae o ka lahui, aole no lakou i paulehia loa maluna o keia aoao hoomana, a no ia kumu, ua nee malie loa kona ulu ana.

            I ka make ana o Kamehameha IV., ua kakoo ia kona hope e kana Moiwahine Emma, a me kona kaikuaana haku Moi Kamehameha V.,  a nolaila, ua mau no ka nee ana imua a hiki i ko laua make ana, a mamuli hoi o ka hooikaika kino ana o na 'lii a me na hoahanau, pela i paa ai he halepule pohaku nani no ia aoao hoomana, e ku nei me kona kulana kilakila o ka hoomanawanui o na hoahauau oia hoomana.

            I ka 1870, ua hoi aku la ka makua mua oia aoao hoomana, elike me ke kauoha a kona poo ma Enelani, a oia hoi ka wa i hoouna ia mai ai o ka Bihopa Willia, e noho poo maluna o na kahu ekalesia a pau ola aoao hoomana ma Hawaii nei me ka hiliuai nui ia o kana mau hooponopono ana i na ekalesia a pau malalo o kona malu, a ke ole makou e kuhihewa, eia oia ma ka huina o 28 makahiki o kona noho poo ana maluna o na ekalesia a pau oia aoao hoomana ma Hawaii nei, a ua lilo hoi oia i makua aloha no na poe ilihune a waiwai e hoike ana i ka manaoio o Karisto no na mea a pau.

            Aka, mamuli o kona ike ana he mea ku ole i ka eehia o kona hoomana, ka lawelawe ana i na hana i apono ole ia iloko o na kuhikuhi a ma na alakai hana ana no ka pono o kona aoao hoomana i noho poe ai, nolaila, ua ninaninau pono aku oia i ka mea nana i hana ia mea, ma ke ano o ka ma kua i ke keiki, aka, ua lilo nai ia mau upu ana o ua makua uhane la i mea ole, a o ka hope, he hakaka pili hoomana eia imua o ka Ahahookolokolo o keia ao kahi i ku ai.

            He mea nui keia, a oiai hoi, ua hoomanao makou, me he mea la, he ano like keia me ka hoopaapaa pili kuleana ekalesia mawaena o G. B. Bowela, ke kahu ekalesia o Waimea Kauai, a me J. Kauai a me kekahi poe hoahanau ma kekahi aoao, a o ka mea i ike ia, ua kaa ka pono ma ko J. Kauai aoao, a ua panik@ la na i puka ia Rowela a me kona poe.

A eia hou hoi keia hoonioni hoomana ua hiki mai la, a heaha aku ana la ka hope oia mea, e hahai ana paha ka Lunakanawai nana e hoolohe i keia hihia, elike me na olelo hookikina a kekahi nupepa haole, a haawi ia ka pono no ka mea hope ka mea hoi a lakou i paulele ai. Lapuwale ka manao o keia poe.

            O ka kakou wale no e nana aku ai e hana ana anei ka Aha elike me na ano olelo laukua e na nupepa haole e hookele nei mahope o ka mea a lakou i ake ai e loaa iaia ka pono ma keia hookolokolo ana, a i hiki ai hoi iaia ke noho maluna o kona enemi me ka lanakila, Pohihihi no na hana o keia mau la, mai na hana hooponopono aupuni a na mea pili hoomana, aka, o ke Akua wale no ka mea i ike, a nana no e hooponopono i na pohihihi a mau uluaoa mawaena o na mea a pau.

 

ILUNA NO KA UA WEHE E
KE PULU.

 

            I ka aina nei no ka lawaia, hoomakaukau i na lako no ka hoohei ana i ua i-a nunui o ka moana kai uli, kai hohonu, e Iaa ke aho nunui a liilii, ka makau o na ano a pau a me na mea i pili i ka oihana lawaia, i wahi e hookuia ole ia ai kana huakai no ka hoohei ana aku i ua poe la o ke kai, pela no hoi ma ka mahiai, iluna no na paka ua o Kulanihakoi kahi i hoiliili ai, waele e ke pulu oiaio nei.

            Ke haule no ka ua, okomo na lau kanu, aole e emo ka manawa, a ike ak oe i ka uliuli nupanupa mai o ka lau o na mea au i kanu aku ai me ka hauoli nui o ka naau a me ka ulu mau mai hoi o ka manaolana, ala he pomaikai e hoea mai ana mahope aku. He olelo kaulana loa keia mai ko kakou mau kupuna mai, a hiki mai i keia wa, a ua lilo hoi keia mau olelo i makia paa no ka oiaio a hiki i keia la.

            He mea maopopo, o na poe a pau i hahai malalo o na kuhikuhi ana malalo o keia mau mamala olelo, aole loa lakou i hahai ia e ka makapaa, aka, o ka pomaikia ka moa e alualu ana mahope o ko lakou meheu i na wa pau, a ua lanakila mau hoi lakou maluna o na huakai e olelo mau ia ai he huakai nele a pakalaki ma ka noho ana. O ka hoolohe ke alakai o ka pomaikai, i na papani oe i kou mau pepeiao, i wahi e komo ole aku ai o ke ao ia iloko ou, pela no oe i makemake ole ai e loaa na hoopomaikai ia oe ma ka noho oluolu ana.

            Eia no kakou i na la omaka mua o ka mahina o Dekemaba, aka, aole nae o makou makemake e waiho aku i ka makou hoonaauao ana i ko makou mau makamaka heluhelu, a na la o Olepau, na la hoi o ka nele i noho ai, alaila manao aku, penei a menei ae oukou e hana mai ai, aole pela, ke lawe nei makou i keia mau olelo kumu a ko kakou mau kupuna i hooiaio ia he pololei, i alakai a i kahua no ko makou paipai ana aku i na poe lawe pepa o keia makahiki hou ae e hoea mai ana.

            E hoikeike aku ana makou i ka papainoa piha o ka poe hookaa Elua Dala no ka makahiki holookoa a me ka poe hookaa Hookahi Dala no eono mahina, mamua ae o ka hoea ana mai o ka makahiki 1899, a e hoao ana no hoi makou e paipai ikaika aku i ka poe e noho aie nei no keia hapa hope o keia makahiki, ka mea hoi a makou e upu nei, aole no e nele ko na makamaka hoomanao mai i ke ola o ka pepa.

            Elike me ka hoea hou ana mai oia makahiki e hoao ana makou e kukulu paa i ko makou mau rula kumu no ka kakou wahaolelo, e pili ana no na poe a pau e noho aie ana a hiki i ka la @1 o Dekemaba, 1898, aole loa e hoouna ia kekahi kope nupepa mai keia Keena aku, i na poe i hooko ole i ko makou mau rula, a mai hoahewa mai hoi, i ka wa e hiki ole aku ai ka nupepa, no ka mea, aia no ma kou aoao ke kumu o ko oukou nele ana.

            Nolaila, e hoomanao e na makamaka, he mau olelo ao kupono keia na oukou e noonoo mua ai, mamua o ke kauoha ana mai i ka pepa i ke Keena nei. ina no he kauoha nupepa, e hele pu mai no ka wai me ka a-la pu. Hewa ia la.

 

KA NINAU O HAWAII.

 

            Me he mea la, o ka manao ma oli no o ka poe ake hoino a kinai make i ka lahui Hawaii, oia no ka hoike ana aku i ko makou lahui aloha, ua pau ko makou pono i ka opeope ia a waiho ma kuono, mamuli o ka hiki kino ana iho nei o na Komisina hooponopono kanawai i o kakou nei, a i mamaoia hoi e ka hapanui o ka poe e kue nei i ka lahui. ua pau loa ko kakou hoomaopopoia ana mai, ma ke ano he lahui i hoonaauao ia, nona ke kuleana e hiki ai ke kue aku i na hana ino a pau e hoea mai ana imua o ko kakou m@maka ponoi.

            Eia maloko o na nupepa kue ia kakou, ke olelo ia mai nei, o ka noho ana mai nei o ne Ahaolelo elua o Amerika iloko o keia mahina ae, aole ia no ka huli ana mai a kaana pu io no ka pono o na poe nana e hoi nei i ko lakou kuleana mai kinohi mai aka, no ka hoomaopopo ana ia i na kanawai e pono ai ko kakou noho ana ma heia mua aku, me ka haliu ana iho ka o ko lakou mau maka e nana mai no ko kakou pono.

            O keia mau olelo a ko makou mau hoa alakai o ka makapeni, he hoao ana ia e uhi aku i ka oiaio a makou i hoike pau ai mai kuohi mai, ka mea hoi a makou e hilahila ole ai i ka olelo ae, iluna makou o ka oiaio e ku ai a hiki i ke aho hope loa, ina ia he mea no kakou e hoonele loa ai ia ma na ano a pau.

            Aka, o ke kahua nae a makou i makia poaa ai, oia no ko kakou hahai ana ma ka aoaoa a ka pono a me ka pololei, a ma ia ano hoi makou i noho paa ai, me ka ae ole aku e haawi pio wale aku i ko makou mau manao aloha aina, i na poe e hoao nei, e kulai i ka manao aloha aina o ko makou lahei, me ka olelo pu mai, he ao hewa ka makou i ka lahui, a e pono ka e hoopau ae kakou i ke kupaa ana, a e ae maoli aku, ua pono keia @ao wale ana.

            He oiaio, eia na maka o ko makou lahui ke haka pono mai nei, a pololei ke hoolohe aku, o ke paniku ae paha i na puka pepeiao o ka lohe, a haawi aku i ko kakou mau enemi, a i ole, o ka ha liu aku paha me ke kue mau aku i na manao alakai oia ano, ka mea hoi a makou i hoolilo aku noloko o ka pahu opala i na wa a pau.

            O ko kakou kahua e ku nei, aia no ia iluna o ka lokahi mai ko kakou Alii Aimoku i au aku la i na ale o ka Moana Pakipika a me ka hau iniki ili o ke alahao a hiki ia kakou na makaainana, he hookahi wai o ka like, aohe he ano e ae, a ma ia kulana hoi i hiki ole ai i ka nui hewahewa o na, dala a ka poe hoopukapuka ke kuai i ko kakou mau manaopaa a hiki i keia la, ka mea hoi a makou e olelo nei, e hoomau ma ia kulana, a hiki i ka wa hope loa e noonoo ia ai o keia ninau.

            He hoole make ka keia poe e alakai mai nei ia kakou, a ke imi mai nei, i wahi no kakou e komo aku ai iloko o ke kapuahi o ko lakou mau manao pakaha, mai aana aku ia mau hoonuinui oello, no ka mea, o ka hana no ia a ka poe i hawahawa na lima, aia ka pono o ko kakou huli aku.

 

            Ua @la aku no Hilo, maluna o ke Kinau, ka hui keika Kikapu.

 

WAIHO NA IWI O KAMAHELE
I KE ANU O ALIKA.

 

            Ua loheia mai Kapalakiko mai he mau la i hala no ka make ana o kekahi kanaka Hawaii maluna o na puu o Alika, i kepa aku hoi maluna o ka moku okohola Narwhal, aka, aole nae i maopopo kona inoa a hiki i ka hoi ana mai nei o Henery Kalei, kekahi o na kanaka opio Hawaii i kau pu aku maluna oia moku okohola no ke anu o Alike, maluna mai la o ka mokuahi Auseteralia, akahi no a maopopo pono.

            O ka inoa o keia keiki Hawaii i make aku la. o John H. Correa, he moopuna na ko makou hoaloha J. H. Kamio o Kalihi. i kamaaina nui ia hoi iwaena o na ope pai nupepa o keia kulanakauhale.

            Ua haalele iho oia ia Honolulu nei i ka makahiki 1896, a kau aku la ma ke ano luina maluna o ka mokupea Dimond Head, a ma ia makahiki no, ua kepa aku la oia maluna o ka mokupea Narwhal a holo aku la i ka lawaia ma na kai o ka akau.

            Ua lilo oia he mea nui i ke kapena o ka moku, a i na moku a pau i paa i ka hau ma ia wahi hookahi. Ua hoala ia ae he hui kinipopo, a ua lilo oia ka nou popo, a ma ka la 4 o Iulai e malama ia ai he hookuku kinipopo me kekahi mau moku okoa aku no ka pili o $500. Aka, ua make e iho ia nae o a i ka pule hope o Iune.

            Ua haawi makana ae ke kapena he $200 i ka mea e loaa ai o kona kino, ua olelo ae kekahi poe ua ike ia ke kino make o Correa e waiho ana kona alo ua huli iluna, maluna o na pauku hau, aka, aole nae i hoihoi ia mai kona kino i ka moku. Ua hemo kekahi kamaa mai kona wawae aku, a ua kohoia mamuli no o kona hoao ana e ai i ka ili, i wahi e hoo@alo ia aku ai kekahi maka poniuniu o ka pololi ai.

            He limahana oia no ka papapai Gazett i kona wa e noho ana maanei, aka, mamuli o kona ake ana e ike i na aina mamao, pela oia i haalele iho ai i kona mau makua, na pokii a me ka ohana, a hele kohana aku la elike me ka uilani a kona manao.

            O ka Narwhal kekahi o na moku i piha me ka i'a, a me he mea la, e hoihoi ia mai ana knoa mahele dala i ka ohana maanei. Aloha ua.

 

            E malamaia ana he kuai hoopau nui o na papale ma ka halekuai o Morata, ma ke alanui Nuuanu, ke hiki aku i ka la 10 o keia mahiua, he kuai hoemi i ike mua o'e ia, e nana ae i kana hoolaha hou.