Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 50, 10 December 1898 — Page 5

KE ALOHA AINA

ma kona lima, a aole no hoi o ka hoouna hou ana i Elele, oia ka mea e loaa ai ka pono, aole loa pela.  Aka, aia ma na hoopii kumu a ka lahui e nana a nana ole ia mai ai ko kakou pono, o ko makou manao maoli keia, a me he mea la, oia no paha ka oiaio.

 

OIA MAOLI NO KA OIAIO

            Mamuli o na lono nupepa i hoea mai nei i o kakou nei, mai Amerika mai, a ma ka oluolu hoi o ko makou hoaloha Kuokoa, i hoike ae ai oia maloko o kona mau kolamu, i na olelo a kela kanaka puuwai hamama, a piha loea o ka noeau, oia hoi o Senatoa Hoar o Masakuseta, ka pukaua hoi a na Elele Lahui Hawaii i haawi aku ai i ka Memoriala a ka Hui Aloha Aina o na kane a me na wahine, oiai lakou ma Wasinetona, a o keia kanaka naauao a kaulike, ka mea i aa e hana a hooko i na leo nonoi o ua mau Elele la iloko ona paia eehia oloko o ka Ahaolelo Senate o Amerika i na la hope o ka makahiki i hala a me na la mua o keia makahiki.

            A oiai hoi, he mea pono i ko makou lahui ke ike i ka manaoio maoli o keia kanaka, he hoowahawaha oia i na hana pakaha a me ka hao aina mawaho aku o na palena o na Mokuaina o Amerika Huipuia, nolaila, ke lawe nei makou i na unuhina a ke Kuokoa i hoaiai ae nei imua o ka lehulehu, i wahi hoi e hiki ai ia makou ke kaana pono aku i na mamalaolelo a pau i puana ia mai, mailoko mai o kona mau lehelehe, me ka huna ole i ka mea oiaio, a oia keia:

            "He makahiki keia i hooulu hoowehiwehi ia me na kaau moolelo a me ka hanohano hoi.  A ma kuu manao hoi, ua hoomuia pu ia no hoi ia me ka pilikia.  O ua pilikia la, oia ko kakou hoololi ia ana aku mai ke kulana aupuni Repubalika, i kukulu ia maluna o ke kuahaua kuokoa, i alakaiia e na olelo ao a Wasinetona, a i ke kulana Aupuni koaka o ke ano Emepaea, i kukuluia iho maluna o ka lima ikaika.  Ua olelo ia, no kakou o Porto Rico-  Malia paha e lilo io mai ana o Porto Rico ia kakou.  Aka, aole nae he mana ma ke Kumukanawai o Amerika Huipuia e haawi ana i ka mana e lalau aku i kekahi aina e aku, koe wale no ma ke kuikahi e aponoia ana e ka elua hapakolu o ke Senate, a i ole ia, mamuli o kekahi Kanawai i apono ia e ka Peresidena, na lunakanawai a me ke senate.  Ua olelo ia no hoi, no kakaou na Mokupuni Pilipine, mamuli o ka ikaika kaua.  O nei mea, he poe kanaka - na kane, na wahine, na keiki, ka lahui - aole pono ke lawe ia mai lakou ma ke ano he waiwai pio mamuli o ke kaua ana, a i ole ia, i mau moepuu paha mai ke kahua kana mai.  Malia paha e loaa ana ke ano ana o keia ano hana ma na ano nana maloko o na Kanawai kaua kahiko o na wa pouli, aka, ma ke Kumukanawai o Amerika, aohe wahi ona i apono ia ai.

            "Ua olelo ae kekahi poe noonoo pono ole mawaena o ko kakou poe Loaloha iloko o ka ulumahiehie ana o ko lakou noonoo ana.  U a kau kakou i ua hae la ma ke kulanakauhale o Mekiko, eia nae, aohe i lohe ia ka leo noi pono mawaena o ko kakou poe hoaloha, iloko o ka ulumahiehie ana o ko lakou mau noonoo ana, ma kahi e welo ai ka hae Amerika, o kona wahi no ia e kau ai.  Aka, aole paha lakou noi o kekahi kanaka e olelo mai ana, e mau aku no ka welo ana oia hae malaila.  Ina e hoomau ia aku ana ke kaua, e kukulu aku ana paha kakou i ua hae la ma na kapakai o Sepanie, aka, aole paha kakou e makemake ana e hoomauia aku kona welo ana ma ia mau wahi.  Ina e lilo ana na Mokupuni Pilipine ia kakou, alaila, mamuli auanei o na olelo hooholo hou loa iho nei a ko kakou Aha Kiekie, e lilo auanei kela a me keia e hanau ia ana ma ia mau mokupuni ma keia hope aku i poe kupa Amerika, e hiki ana ia lakou me ke keakea ole ia, ke hele mai ia nei, a haalele iho hoi ia nei elike me ko lakou makemake.  A e paa aku ana anei oukou ia lakou ma ke ano he poe makaainana Amerika lakou?  Pehea la e koho ana anei oukou i luna ohi auhau lahui, ke pookela loa hoi o na kanaka i hele a maka-pa mau i kela a me keia home noho o na kanaka Amerika?  E hoomahuahua aku ana anei oukou i ka nui o ko lakou aie ma na patausani?

            "Aka, o kela mau mea a pau aʻu i hoike ae la, e komo mai ana no lakou iloko o na hooho leo nui ana no nei mea he Aupuni Emepaea.  Noʻu iho, aole oʻu manaoio iki, a ua hoohuoi ia mai no hoi ka inaina iloko oʻu, i ka maopopo ana e hahao ia aku ana ka lahui Amerika iloko o keia mau hoololiloli ana."

            O keia haiolelo a keia kanaka imua o kela anaina kanaka, ma ke ahiahi o ka la 1 o Novemaba, ma ka Hale Mekanika, ua like ia me kekahi puupuu ikaika loa i nou ia aku ma na maka o ka Peresidena o ka aoao Repubalika o Amerika, ka aoao no hoi a ua kaeaea la e noho nei he hoa no ka Aha Senate oia aupuni nui o ka honua.

            Ua hoike maoli mai keia kanaka kalaiaina kaulana i ke ano maoli o ke aupuni e ku nei i keia la, ua hooi ia aku ka pilikia mamua o ka pomaikai i koho wale ia, aka, aole nae ia he mea na ke aupuni limanui o Amerika i hookuhau ia iho ai, oiai, o ka mea e noho ana ma ka panepoo o ka mana hooko, a me na hoa oloko o ka Ahaolelo lahui, ua haalele ae la lakou i na ao ana a ko lakou makua Peresidena i ao mai ai, a malalo hoi o ke Kumukanawai o ko lakou aupuni, koe wale no na mea e pili ana i ko ka Peresidena apono ana i kekahi kanawai i hooholo ia e na Hale Ahaolelo hui o Amerika.

            I ka nana ana i na manao o keia kanaka, eia oia ke hoonaauao aku nei i na Hale Ahaolelo o ke Senate a me na Lunamakaainana, na hoikeike maoli ae oia i kona hoowahawaha i na hana a ka Peresidena a me na hale Ahaolelo elua i hana ai, ma ke komo pu ana aku e hao i na aina mawaho aku o na palena a ke Kumukanawai i kanoha ai, a ke olelo nei, he alahele ia o ke aupuni Emepaea, oia paha ke ano aupuni i lilo mai ma ka hao wale ana, a ke olelo nei he aupuni KOAKA ia o ke ano lapuwale loa.

            Ua olelo hou ae oia, mamuli o ka hana ana o ka Aha Kiekie i kekahi olelo hooholo kanawai, e apono ana i ka lawe ana mai i kekahi mau aina, i haawi wale ia aku, a i ole, i lilo paha i waiwai pio ma o kekahi mau kaua la, elike me Porto Rico, Manila a pela aku, i hoomaopopo maoli ai oia, he mau hana mauae kumukanawai keia hana a ka Peresidena, ka Ahaolelo a me ka Aha Kiekie o ke aupuni, a oia hoi kana e olelo nei, ua hala na wa oia mau ano i ka wa pegana loa, a mamua aku oia manawa.

            Ke olelo hou nei no hoi oia, o ke kuikahi wale no ke alahele a ke Kumukanawai i hoakea ai i kona mana, a oiai hoi, aia no na manao kanalua iloko ona, ma ke alahele olelo hooholo hui, i lawe ia ae hoi e ka Peresidena Makinile, a me na hala Ahaolelo, i mea mana, me ka nana ole, aia no he wa e ala mai ai o ua olelo hooholo la, a lilo i mea nahaha.

            Ke olelo nei no oia, o ka apono ana o ka elua hapakolu o ke Senate, ma o kekahi kuikahi la i waiho ia aku iloko o ke Senate, no kekahi haawi aina paha elike me ka hana a ka Repubalika Hawaii i panai aku ai i na Paemoku o Hawaii, a ua kanaka noonoo kaulike la no i lawe ae ai i ka palapala kue a ka lahui aloha aina ma o na Elele la, a heluhelu aku la imua o na hoa hanohano o ka Aha Senate, me ka wiwo ole a i aponoia hoi me ka lokahi ka noonoo ia ana oia mau palapala hoopii, ke kumu nui hoi nana i wawahi i ka aponoia ana o ke kui kahi hoohuiaina a Dole ma.

            Ke i hou mai nei no oia, o keia hana a ke aupuni e kikoo nei kona mau lima mawaho aku o na palena a ke Kumukanawai i ae ai he hoololi ana ae ia i ke ano io maoli e ke aupuni i kukulu ia ai e Wasinetona i kinohi, mai ka Repubalika, a i ke ano aupuni koaka o ka emepaea, i kukulu ia hoi maluna o ka lima ikaika a me ka hao wale, ka mea hoi a ka naau o keia kanaka e hoowahawaha loa nei, me ka olelo ana, he ano hana ia ne ke au paeleele o ka pegana.

            Mamuli o keia kaua mawaena o Sepania a me Amerika, eia ka iini o keia Peresidena e hookahe ia ke koko o kona lahuikanaka maluna o ke kahua kaua, no ka hoakea ana aku i kona mana, mawaho aku o kona mau palena, e like me Porto Rico, Santiago a me na mokupuni Pilipine, a aole wale hoi malaila, aka, ua komo pu kakou iloko oia alahele hookahi, a ke noho nei kakou me he poe pio la no kekahi aina i komo maoli i ka hakaka me Amerika.

            Aole i pau.

 

HE AIHUE MAKAʻU OLE.

            Ma ke kakahiaka Poaha nei, ua aihue ia ihe la ke keena o Mekia Davis ma ka haukipila koa a lilo aku la mailuna aku o kona pakaukau kakau kekahi mau pepa kikoo dala no lakou ka huina waiwai io o $1,900.  Ua hoike kokeia aku ka lohe i ka oihana makai no ka huli ana i ke kolohe a ma na banako no ka paa ana mai i keia mau kikoo dala ke hoea aku imua o lakou.

            Aka, a hiki mai la nae i keia la aohe wahi meheu i loaa i ka oihana makai no ka hopu ana i ka aihue.  O ka manawa i hana ia ai o keia aihue i ka wa no ia o Mekia Davis i kaawale mai ai kona keena maino ka nana ana i na ua makaukau kona lio no ka holo ana mai i ke kulanakauhale nei e kii ai i na dala e paa ana maloko o ua mau pepa kikoo la.  A i kona hoi ana aku no kona rumi, ua ike iho la oia, aole na pepa ana i waiho ai maluna o ke pakaukau, nolaila, ua hoomaka iho la oia i ka huli ana, aka, mamuli o ka nele loa ana maloko o ua rumi la, ua komo koke mai la na haupu ana iloko ona ua lilo kela mau pepa i ka aihue ia.

            I keia wa aohe waiwai o keia mau pepa i ka mea i lawe kolohe aku no ka mea, aole e loaa mai ana he mau wahi keneta mai na banako mai, aka, he hookomo ana aku no ia iaia iloko o ka poino ke loaa pono aku.  Ua manaoia no nae aole he kanaka ka mea nana i aihue i keia mau pila kikoo dala, aka, na kekahi ili keokeo no.

 

HAAWI KA AHA I KA PONO NO ROOKE.

            Ma ka Poakolu nei i haawi mai ai o Lunakanawai Perry i kana olelo hooholo no ka mea kuleana ma ke kanawai i ka waiwai o Mr. Thomas C. B. Rooke i make oia hoi keia wahi a ka halemai e ku nei a na kahu waiwai o bihopa a me ka Haukipila Moiwahine i olelo ai o lakou ke kuleana mahope o ka make hooilina ole ana o ka Moiwahine Emma, ma ka 1885, aka, i keia wa, akahi no a maopopo ka mea kuleana ia wahi, oia no o C. C. K. Rooke, ke keiki a ka hoahanau o T. C. B. Rooke.

            O ka mea nona keia aina e hoopaapaa ia nei no T. C. B. Rooke no ia a i kona make ana i ka 1858, ma Honolulu nei, ua hooili aku oia maluna o kana wahine Grace K. Rooke i kona wa e ola ana i kona wa e make ai e ili aku no ia maluna o ka laua mau kaikamahine hanai Emma Rooke, a i ike ia mahope iho o ka Moiwahine Emma.

            A oia ke kuleana maluna o na aina la a hiki i kana mau mamo aka nae, ina aole nae ana mau keiki a kona hoahanu Cresswell C. K. Rooke.  I ka make ana o Emma, a aole ona hooilina, nolaila, ua lalau aku kona mau kahu waiwai i keia aina a lawe ae ma ke ano no Emma ponoi, aka, ua kue mai la nae ka pilikoko o T. C. B. Rooke,  Ua hoopii hou aku la na loio o na kahu waiwai o Bihope.  Ma kahi o ewalu loio e hana nei maloko o keia hihia.

 

HOOKUUIA KA WAHINE PAKE

            O ka wahine pake nona ka inoa o Hok Yok Young, i hoopaa ia ai ma ke degere ekahi o ka lawe ola, ka wahine pake i hooehaeha ia mamuli o ka make ana o kana kane, a i kuka pu ai me kana mau keiki liilii e make like lakou, no ka mea, aole e hiki ia laua ke malama i ko lakou ola, oiai, he liilii loa laua, aole hoi i kupono no ka imi ana i ola no lakou.  Ma keia kuka ana a lakou ua hooholo iho la na keiki e make pu no lakou.  Nolaila ua inu like lakou i ka laau make, aka, ma keia inu like ana o lakou, aole oia i make, aka, o na keiki kai hala aku la ma ke ala hoi ole mai.

            Ma ka hoike a ua wahine pake la aole nana i haawi i ka laau make i kana muu keiki, aka, oia no kana i ike i ka inu ana i ka laau make a i makemake hoi e make.  Nolaila ua hooholo iho la o Lunakanawai Perry e hookuu iaia.

            Ua manaoia ua hana ia keia hana e keia wahine, iloko o kona manawa ua ano e kona noonoo maikai.  Ua hoopuka ae kekahi poe i ko lakou manao, he hana pono i ke aupuni ka hoihoi ana aku i keia wahine no Kina.