Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 51, 17 December 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa no ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU…..DEC. 17, 1898

 

E AHA AKU LA MAKOU?

 

            O na nupepa wahako'u i piha me ke kanikani keleawa pahu wai ole ia e noke mai nei i ka hoopapau i ka lakou kumuhinu li'a mau nei i ka po a me ke ao, oia hoi, ke koho, balota, a e hoike aea ua mau nupepa nai, aia ke hooikaika la na Komisina i hoi aku nei e loaa ia Hawaii nei he ano Aupuni Panalaau (Teritori), a o na Puke a me na Iapana ke hooneleia i ka mana koho, a o ka poe Hawaii a me na hupo ike ole i ka heluhelu a me ke kakau o Waikakalaua, oia poe ke luaa ana au mea maikai ala.

            Nolaila, o keia haanui wale no a kahi mau nupepa haole o o mai nei, a me ko anei iho, pii ino ko lakou nei hanoli i ke ko o ko lakou makemake a lilo mai la makou i mea hoonauki na Kuokoa a me lakou ma ae, no ko makou alakai hewa, a a'o hewa i ka lahui e hoomau i ko lakou paakiki ana, oiai, o ka wa pono ka keia e hoomakaukau ai ia kakou iho, no ke komo. pu ana aku ma ke kihua hakoko o ke koho balola ma keia mua aku.

            Uhu! O lakou nei io ka hoi ka Ahaolelo e Amerika, a o ka lakou nei ka makou e hoolohe aku ai a apo aku, alaala a'o aku i ka lahui, ei ae na poe alakai o kakou la ke a'o mai nei, e hoolohe kakou ia lakou nei, o ko lakou nei leo ae ka mea nui, o na poe i hoomanawanui puniho nei me kakou mamuli o ke aloha i ka aina i noho pu iho nei me kakou, i ka hune a me ka mele o keia mau makahiki elima a oi, kai no o oukou na poe i hoomanawanui pu iho nei me kakou mamuli o ke aloha i ka aina i noho pu iho nei me kakou, i ka hune a me ka nele o keia mau makahiki elima a oi kai no o oukou na poe e ai nei i na mea a mananalo a ka poe aihue aina.

            O oukou a pau e walaau mai nei, ua paanaau ko oukou mau inoa a me na helehelna, a me ka oukou mau hana a pau imua o ka hapanui o ka lahui aloha aina mai Hawaii a Kanai.

            Aole loa i nele ka poe aloha aina i kekahi poe kanaka kupono a lakou i hilinai ai, aia me lakou ko makou hooikaika ana e kakoo, ina io ana ma ke koho balota ana kakou.

            Ke kali nei no makou i ka olelo hooholo a ka Ahaolelo, eia nae o keia kaukai ana o makou no keia Kau, ua lilo mai la i mea hoomauki loa ia e lakou nei. A nolaila, e aha aku la makou e apo aku paha i ka lakou, a oia ka makau e a'o aku ai i ka lahui. Aole hoi paha e ole!

 

AIA I KA HOPENA KO MAKOU PAHU HOPU

 

            Ua ike a ua hoomaopopo mau makou i na wa a pau a makou e kakele ai i ka makou makapeul, aia no he hoao ana ma kekahi aoao mai e kue ana i ko makou hoike mau ana i ko makou mau manao aloha i ko makou aina, ka lahui a me ke alii, me ka olelo ana mai, o ka wa keia a kakou e haawipio aku ai i ko kakou noho ana makee i ko kakou aina oiai no kakou e kupaa ana no ka hoololiloli ole ia ae o ko ka kou mau noonoo io a ia nei, mai kinohi mai aa hiki i keia la.

            O ke aloha oiaio ke kahua nana i makia paa i ko ka lahui manao mai ka wa o ka hookahuli aupuni powa a na Amerika i hana ai a hiki mai la i keia la a ka nupepa kuokoa i hoopuka akea mai nei i kona mamao ma ka pepa o ka Poalima nei, e olelo ana o makou ka poe nana e ao a e alakai hewa nei i ka lahui, mamuli o ko makou hoike ana aku imua o ka lahui a makou i aloha ai me ko makou naau a pau, mailoko a waho, ua haawi mau aku makou i ko makou ikaika, me ka olelo ana, e kupaa, mai hopohopo, mai luli wale, mamuli o na hoonuinui a keia poe nupepa, i hanai ia ko lakou mau kahu malalo o ka hoolimalima no ka pono o ko lakou mau haku, ka poe hoi a makou e olelo nei he poe lima lepo lakou i ka lahui Hawaii, a he kumakaia maopopo hoi i ka aina nona ka ea a lakou e hamu nei.

            Ua hoike aku makou me ka hopohopo ole, ma ka olelo ana, e nana aku i ka ka Ahaolelo lahui o Ameirka hana maluna o kakou, ina ua manao oia, ma o kona mana lima ikaika la, e kaili, loa ia Hawaii nei i waiwai pio malalo o kona malu, elike e Cuba, na mokupuni Pilipine, a me na Paaaina o Karoline, he pauai no ke koko o na poe Amerika i hookahe ia maluna o ka lepo oia mau aina, ka mea kupono hoi a makou e olelo ae ai ua kohu, a ua kupono maoli ka lawe ia ana oia mau wahi, ma ke ano panai.

            Aka, no kakou iho, ka lahui i koi ia Amerika nana ana iho i ka pono o na hana a kona poe kanaka i hana ai, aole loa ia i kulike me ko kela mau mokupuni a Amerika i lawe ai, oiai, au hooko maoli ia he hakaka ana me na kanaka ponoi oia mau aina, a hiki i ko lakou lilo maoli ana he @ na na poka a ka poe Amerika, a ua kohu maoli no ke olelo ae, he poe pio Amerika, a he poe kanaka Amerika hoi ma ka olelo ana.

            Ua hiki mai anei ko kakou wa e kapa ia wai ai pela? Aole, no ka mea, o ka kakou mau koi a pau no ka ninau o Hawaii, aia no ia ke waiho la iluna o ke pakaukau a ka Peresidena o ka Aha Senate, a o kona hooko la ana, oia no kela Kau Ahaolelo e noho mai la iloko o keia mau la, in a ua hooholo lakou, e lawe maoli ana ia Hawaii aloha i Panalaau nona, a e kukulu mai hoi i aupuni teritori maluna o ka lahui Hawaii me ka haawi ana mai i ka pono o ke koho ana i na luna au puni kiekie a haahaa, alaila au makaukau makou e hoike aku i ka lahui i ka lakou mea e hana ai, a oia ananei ko makou wa e hoike aku ai i ko makou mau manao oiaio, a penei kakou e hana ai.

            A oiai hoi, aohe o makou hilinai i na olelo a na nupepa o na aina e a me ko Honolulu nei, e olelo ana, au pau, a na nalo ko kakou mau manaolana ana no ka hoihoi hou ia mai o na pono kumu a kakou e koi nei, a oia mau pono ka, a kakou i kaunui ai, ua hooholo mai nei ka Ahaolelo hui a na nupepa, e haawi ana i ka pono no Amerika.

            O keia mau olelo kaaikaniaula a keia poe nupepa, e pepehi nei i ka manaolana o ka lahui, sole ia he mea na makou a me ka lahui e manaolo aku ai, oiai, aia no ko makou manaoio aku, a hiki i ka wa a Toma i olelo ai imua o kona mau hoa lunaolelo, "o ka ikemaka i na puka i hou ia ai ma ka aoao o ka Haku," a oia ikemaka ana, oia ka ike hiki ke hilinai ia, me ka hiki ole ke hoole hou mai. A pela hoi makou e olelo nei, o ka hana a na Ahaolelo hui o Amerika e hana mai ai maluna o kakou, ina hooholo lakou, e lilo kakou i Panalaan nona, a nana e hookohu mai na Luna Aupuni Kiekie no keia Paeaina, e hoike aku ana no makou ia mea imua o ka lahui me ka huna ole i ka mea oiaio.

            Aka hoi, ina hooholo ka Ahaolelo elike no ko kakou kulana aupuni, elike me ko ka wa mamua iho o ka hookahuli ia ana, alaila, aohe a makou mau alakai hou ana aku mawaho ae oia mea, a he hoike hoi ia no ko makou kupaa ma ke alakai pololei ana i ko ka lahui manao, a hiki i ka hopena o ka noonoo ia ana o keia ninau pohihihi, ina paha no ko kakou lanakila, aohe hoi he olelo ana no ia, he Uku hoi ia, he i a no Kahoolawe, a in a paha no ko kakou noho pio aku malalo o Amerika, oia iho la no.

            Aole o keia poe nupepa a ka Hale Ahaolelo a kakou i waiho aku ai i ka kakou koi, e hiki ai la makou ke ao mua aku, penei kakou e hana ai, e hoopau kakou i ke aloha ana i ka aina, ka lahui a me ke alii, a e kakoo ae kakou i ka hoohui aina. He noonoo papalu ia o na makamaka i walea i ka noho wale ana na hai e hanai a ke kahuli ae ma kekahi ano okoa ae, a pau a pau ilaila e pikokoi ai, me he i a la e hookuiaua i ka makaha.

            Aole loa makou e hoihoi hope i ka makou ao ana, a hiki i ka wa a na Hale Ahaolelo o Amerika e haawi ai i ka lakou olelo hooholo, ina ko ka makemake o keia poe nupepa, e kuhalahala mai nei no ko makou hoomau i ke ao ana, no ke kali ana, heana la ka Amerika mea e hooholo ai, alaila, oia auanei ka wa kupono a makou e ao ai, ina koho Kiaaina ka hana Lunakanawai Kiekie, ka Luna Dute Nui, ka Ilamuku a me ka Luna Leta, a me na luna aupuni liilii malalo iho, oia auanei ka wa e ku ai me ka puuwai hookahi, a wae i ka lakou mau inoa i makemake ai e hoopiha no ia mau wahi, ina paha o kekahi mau inoa a lakou i makemake ai, a hilinai paha, he kanaka kupono ia a lilo i Kiaaina, e kakoo ana makou ia inoa me ko makou ikaika a pau, elike paha me Joeseph Mokuohai Poepoe, ka Lunahooponopono o ke Kuokoa, Kale Aki, Kaulukou, Lima Naone, S.K. Kane, a pela aku, e hooikaika ana makou no lakou. Aka, in a aole kekahi inoa o keia poe i komo loko o ka umauma o na kanaka Hawaii, alaila, aole loa makou e kakoo aku ia lakou ma na ano a pau.

            Iloko o keia wa a makou e lioke nei no keia mea, na maka ikau mua ka lahui no ia hana, a o ka lakou e haawi mai ai, oia ka makou e hooikaika ana e paio no ka pono o ka aina a makou i aloha ai, he mea ole ia makou na hoonuinui olelo wale ana, oiai no makou e ku ana ma ka aoao hookahi wale iho no me ka hoololi ole iia a hiki i ka hopena loa o ka Amerika hana, a oia ananei ka pahu hopu o ka makou kali ana i ka makou ao ana aku mawaho ae o ka makou ao mua ana, elike me ka makou e hilinai mau nei o ka pono ke hhanaia haule mai na lani.

 

KA PONO KOHO I HOPOHOPO LA

 

            Ua nui na nupepa o keia kulanakauhale i olelo ae, mamuli o ko kakou ka lahui hoopaakiki ana e kupaa mau, no ka loaa ia kakou he aupuni maika, ua hoike ae lakou, i ko kakou hoohemahema ana i ka pono koho balota, ka mea hoi a lakou e olelo nei, e hoonele loa ia ana ka kakou me ia haawina i loaa ia kakou malalo o ka noho ana aupuni kuakou, ke aupuni Moi hoi e olelola nei e kekahi poe, ua nalo a ua pau loa ka hiki ke kukulu ia ana oia ano aupuni maluna o na Puemoku o Hawaii aloha.

            Aohe a makou mea e kamailio ai no ia mea, oiai, oia ke kumu o ko kakou noho hamau ana, me ka nana ole i na hoinoino mai, a ina aohe hoihoi aupuni kumu ana, aia no he mana koho balota iloko o ko kakkou mau lima kahi i paa ia ai, a ke ole makou e kuhihewa aolee loa kakou e hoohalike ia me Alaska, ka po Ilikini hupo haalele loa, a o ko lakou ola ana maluna o ka honua, aole ia i kulike me ko kekahhi Hawaii, e noho ana ma na kupakai o Pakinika.

            Ke olelo nei kekahi poai o na poe i hoonele ia ko lakou mau noonoo, me na haawina maika o ke aloha e nele loa ana kakou i ka pono koho baleta, a e mihi ana ka kakou no ko kakou kakoo ole ana mahope o na alakai ana a ia poe, a ke i mai nei, he paakiki hupo ka kakou i hana ai, a o ko kakou hopena aku, he pilikia me ka nele.

            No makou iho, ke hoike aku nei imua o ko makou lahui aloha, aia no he noonoo maikai iloko o na poe o ka Ahaolelo Senate o Amerika e wae a e noonoo ai no keia hana nui, a mamuli o na lono i loaa mai ia makou, aia no ia mea ke noonoo ia la, elike me ka makou i olelo ai. He mea loaa wale no ka pono koho ia kakou me ke noi ole aku a e hoea mai ana no na hooiaio ana olu m u mea a makou i hoike aku ai ma keia mua aku.

            Nolail, o na hopohopo ana o ka poe maka'u wale, a pihoihoi o ka manao, e hoi aku no ia a kau maluna o ko lakou mau poo iho, a eia no hoi makou ke hoomau aku nei i ka olelo ana he mea loaa wale no ia ia kakou, ma ke ano he lahui naauao o Hawaii.

 

O KO KAKOU KAHUA HEIHEI AKU ANA IA

 

            Eia na poe houpuupu ke liuliu mai nei no ka hoomakaukau ana no ka hoopuka hou ana ae i nupepa hou, no ke alakai ana aku i ka lahui ma ka aoao e kue mai ia makou, a malalo oia kumu, eia lakou ke hoomakaukau mua mai nei no na kumuhana e alakai aku ai, i wahi epaulehia ai kakou i na hana a lakou i manao mua ai i loaa ai ka maunu e laka mai ai o ka lahui, a kani ka lakou nei aka.

            Aka, e hoike aku no makou, o ka wa e hoea mai ai o au lono mua loa no ke ano o ko kakou ano aupuni ma keia hope aku, oia auanei ka wa mua loa, a makou e alakai aku ai i ko makou lahui i ka lakou hana pono, e hao na akamai maluna o ka kakou mau.