Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 53, 31 December 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO DEKEMABA 31, 1898

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumaia no ka

Fomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa @ ka Lahui Hawaii

 

Edward L. Like.

Lunahoononopono.

EMMAA. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU...Dec. 31, 1898

 

AIA ANEI ILAILA KO KAKOU PONO?

 

            He mea kamailio nui ia, iloko o keia mau la e nee nei, no na mea e pili ana i ke kulana o ko kakoa noho aupuni ana, kahi e loaa hou ai ia kakou ka noho anakila ana, elike me na hauwawa olelo a kamailio ia nei iloko o keia mau ia o ke kupilikii, me ka olelo ana, he hana hemahema loa ka na ko kakou mau alakai ka waiho ana aku i ka Ninau o Hawaii, na ka mea i hawahawa kona mau lima i ka lahui Hawaii a me ko lakou aina, a no ia kumu ka, ka manao nui ana o kekali o na Ahahui a kakoo nei i ka pono o ka aina hanau, e uuuhi, a e hoopau loa i ko kakou noonoo ana, na Amerika o kaana mai i ko kakou noho pio ana malalo ona.

            A malolo oia kumu nui a koikoi, ua ala mai la na manao iloko oia Ahahui, e hooikaika ana e hoopau loa i ka noonoo ana na ko kakou makamaka maikai @ nana a nana iho, elike me na hoopii a kakou i waiho aku ai nana e hana mai, ina he hana hiki ia i kona ahonui ke hana. Aka, mai ka wa i waiho ia aku ai na honoi ana a me na uwalo pu e hoopakele ae ia kakou mailoko mai o ka noho ana pilihua, a e hoomama mai hoi i ko kakou mau naau kaumaha, olai kakou iloko o na manaopaa o ke aloha aina @i@io, ke kahua hoi a kakou e paio nei a hiki i keia la, no ka hoihoi hou ia mai o ke aupuni elike me kona ano mau.

Ua piha ae nei ka nanawa o ko kakou noho hoopili wale ana aole nae ha man kakhoaka olino o ka hauoli i hoea mai maluna o ka aina a me kona lahui, aku, o na hana hoonaukiuki a @oe@a manao, oia mau ka kakou i ile ai, a e iko nei no hoi a hiki i koia la. He mea hiki wale no pai a ke kamailio ia ae, aole o Amerika he hoaloha no na kanaka. Hawaii, ma o ko kakou ike mau ai a i kana mau @ana hoomaewaewa

ia kakou, a kakou no hoi e olelo oe ai, he hoaloha oia no ka poe pakeke nui, ao kona poe makimaka no hoi ia ma keia aina.

            O ka mea nui wale no a makou e hoomaoe ae nei i ka Ahahui no na keia mau manao e uho pei oia hoi ka Ahahui Kalaiaina, e loaa ana ka ia kakou ka pono ke hoao kakou e @ mai i ka Ninau o Hawaii, mailoko mai o na Hale Ahaolelo o Amerika, a e lawe aku na ke @i o Farani, Enelani, Belgiuma a me kekahi mau aupuni e ae e noonoo mai @ keia mea, ina paha he hiki ia lakou ke hana pela, i paewa ae hoi mai na hana ana a ko lakou hoe aupuni mua.

            O keia ka makou e olelo nei, he hana hiki anei @eia ke lawelawe ia i keia wa oiai, ua p@le in kela olelo kaulana a kahiko, a hoomanao mai ana i ka Ahahui Kalaiaina, me keia mau olelo paanaau mau, oia hoi, "iluna no ka ua, waele e ke p@ o lalo." Ua ha@a anei lakou pela, na waele anei lakou i ke ala@ e hiki ai ke noonoo ia keia kumuhana iwaho, oiai ka ninau lahui Hawaii e moe ana imua o ke aio o ka Peresidena o Amerika, na Senate a me na Lunamakaainana pu ua loaa anei ia noonoo maikai iloko o na Ahahui makua la, ka mea hoi a lakou e olelo nei, he Ahahui kumu ia mai a La@na mai, Ioahe A. Kahoonei, Kaunamano a hiki mai la ia Kalauoka lani.

            Nani no ka palaleha o ka waiho ana a komo kakou iloko o ke puhi nau okaoka, alaila, oia iho ia ko kakou wa e hoao ai e ala ae, a lalau aku i ka mea a kakou i manao ai, oia ka mea kupono a kakou e hana aku ai, a makou hoi e ninau nei i na makamaka, aia anei @ila ko kakou pono, a e hooko ia mai ana anei ko kakou mau iini, elike me ia a upu iu aku nei? No makou iho, aole e hiki ia makou ko haawi aku i na apono ana o keia mau hana e manao ia aku nei, malalo o keia kumu:

            1 - Eia kakou iloko o ke kulana kupilikii.

            2 - He hana paakikiloa ka h@ki ana mai i ka ninau iwaho.

            3 - Ua hala ka wa pono no ia hana.

            He nui a he lehulehu aku no paha na mea e pili ana no keia ninau, aka, o ka mea keia i loaa m@ ko makou noonoo ana, a m@kou hoi e hoomaopopo hou aku nei ma ka mahele mua, he kulana pohihihi loa ko kakou, mamuli o ka mana o ke dala maluua o na hana pono, a ke ike nei kakou malalo no oia ano, i hoea mai ai ko kakou hoohui ia ana, a kakou hoi e ike nei i keia la.

            O ka lua, he hana paakiki i a huki ana i ka ninau iwaho, oiai, na  hanini mua ka waiu mailoko aku o ke @, mamua o ka hoo pakele ana ia mea, a oia hoi ka makou e olelo nei, he hana paakiki loa ia, a oia nae hoi ka ko makou mau makamaka e makemake nei e hana, i ka wa ua

hala loa ka wa pono no ia ma@ mea.

            Aole o ko makou hoakaka ana i ko makou @nao, he ake makoa a hoino aku i ka poe e manao noi e imi a hana no ka lehaleha, ake, i kamailio makou, no ka mea, ua ikemaka kakou i na ino i hana ia mai imua o ko kakou alo, a oia ke kum@ o ko makou ninau ana, aia anei ilaila ko kakou pono? A ina io hoi, aia ilaila, aoke mea nani e ae malalo iho o ka ia, elike me ia, a hookahi hoi ko kakou kaunu po ana i Waialoha.

 

ENA OPIO E MALAMA.

 

            Eia ke ike nui ia nei na opio e hana ino ana i ko lakou mao kahu hauai a e hoao ana hoi e hoowahawaha aku ia lakou, ka poe nana lakou e malama ana me ke ahonui a me ke aloha, me ke ake nui hoi a loaa ia lakou ka noho ana akahai a haahaa i ku i ko ka makua makemake, a i lilo ai hoi oia i mea punahele loa, ma ke ano he hua maemae mai ka puhaka mai, a i ole, he lei hookama na ke aloha mai o hai.

            Aole o makou manao, he mea kupono oia keia no na opio, oia@, o ka wa kupono keia o ke ao aku, aole o ka waiho a oolea ko lakou aoao, alaila hoomaka aku e ao, he hana hiki oie loa ia, no ka mea, e hoomaopopoia, o ka wa opiopio o ka laau, hoomaka oe e hoopololei, he mea paakiki loa ke hiki ana e hoololi ae.

            No ko makou ike ke kumu o ko makou kamailio ana i keia, ia makou i kaalo ao ai ma ke Alanui Moiwahioe, eia he le lehulehu o na poe kamaki e puuluulu ana a iwaena o lakou kekahi e olelo ino ana i kona makuahine aloha, oiai oia e makemake aua iaia no ka hoouna ana no kana mea i manao ai, he mea hoi e pono ai no ko lakou noho ana, aka, o keia keiki aloha oie, i piha i na manao o ka lokoino, ua hoao aku oia e hoeha i kona mama aloha me ka menemene ole o kona mau lima.

            Nani ka lokoino o na manao uluahewa o na keiki a na hooi aku lakou i ko lakou kiekie, e hoomanao i ke kauoha @ ko kakou Haku, ma o na kanawailale umi i haawi ia mai ai ma ka lima o Mose, oia hoi @ malama oe i kou makuakane a me kou m@kuahine, i loihi ai kou mau la maluna o ka aina a Jehova kou Akua i haawi mai ia oe."

            Nolaila, e hoopau i na manao u lani, a e haawi aku i ko oukou mau hoohaahua ana ma na mea a pau a ko oukou mao makua i makemake ai e hana maluna ou, a o oukou pa@a a pau, aole hoi o ka hoopuka aku i ua olelo e hoehaaha ai ko lakou mau puuwai, he mea e hoouawaliwali ai i ka pana ana o ko lakou mau puuwai. E hoolohe i k@ia e pono ai.

 

PEHEA KAKOU E PONO AI .

 

            He ninau pono keia ke noonoo ia, a no ka mea hoi, eia kakou ke @i aku nei a @i mai, mo na manao wehawehe like ole, i hoakaka ia a kekahi poe naanao o kakou, a makou hoi i manao ai, he mea pono ke lawe mai i hoakaka @uao ana a kekahi poe me ke akahele, aoie hoi iloko o na manao puapuahulo, aka, iloko o ke k@na malie ana me ko akahele, a peia a@apei e boea mai ai ka mea kupono a kakou e hana ai.

            He oialo, ma ka naua a me ke kaana aua i ko kakou ninau e waiho lakee ia imua o ko Amerika mau kilo aupuni, me he mea la ua moe ko lakou mau maka, mamuli o na hana hookonokono a kekahi poe Amerika e noho nei ma keia Paeaina, a mo ke ake hanohano a kaulana o na poe e noho ana e kau kanawai no ka pono o ka lehulehu, ka poe hoi e kaulona aku ana ko lakou mau uanaina maluua o lakou.

            Ua @ui ae nei na la o ko kakou noho ana, me ke kaukai ana hoi o ko kakou pilihua a kaumaha na Amerika e hoomama mai, elike me ke ano o ka makua i ke keiki, a oiai nae hoi, he makua@ine kolea keia no ka lahui Hawaii, na hooi aku oia i na hookaumaha a me na hoopilihua a@a i hana mau keiki hou, mamua o kana mau keiki ponoi.

            A ke au ae nei na maka o na keiki kupa, na keiki i ke alo o ka makuakane ponoi, e imi @ou ana i wahi e pakele ai lakou mai na hana ino mai a ko lakou makuahine kolea, a pela e ike ia nei iloko o keia mau la e hele nei, no ka mea, na hoomaopopo ia, o ka h@a pono, oi@ @o ka na'i maoli ana me ko kakou hooikaika a hiki i ka wa hope loa o ka noonoo ia ana o ko kakou pono.

             O ka hoomohaia ana ae i ka noonoo ana no keia ninau, aole ia he mea uuku, aka, he mea pohihihi, oiai, ka papa konane a ke kahi aoao e kalena mau nei maloko o na kolamu o ka lakou mau pepa, me ka hoike ana aku imua o ka lahu@, ua @io a na nalo loa ko oukou aoao e hooikaika nei, a eia ka wa pono e komo like ai kakou ma ke kinai loa ana i k@oukou aoao, a hookahi ka awaia ulu like ana i ka makemake o ko kakoo poe hoaloha opukekeue.

            Oiai, he noonoo maikai no iloko o keia a me keia, a i ka no@ pono ana o ka poe noonoo maikai, i ke kahua nui o keia au hou e manao ia nei e hookau aku malaua o ka lahui holookoa o Hawaii, ua maopopo loa, aia kakou iloko o kokahi ipuhao wai weia kahi i paila ia ai, a o ko kakou pakele ana mailoko mai oia ma@, he hana mana ia i ku@ ano hookaiakupua, e hiki ole ai ke hoohewahewa ia, ma o ka ikemaku ia o keia mau la a nee nei, a makou hoi e olelo mau nei, na ia o ke kupilikii a me ka pilihoa.

            Ua hoikeike ia ae e ko makou mau hoaloha o ka makapeni, o ke aupuni e loaa mai ana ia kakou, he aupuui kuloko ia malalo o ka Amerika hooponopono ana, ka mea hoi i hoonuu mau ia aku me na huaoleio kehakeha, a ka poe hoonalonalo oiaio, he aupuni hao waie ia o ka daia maluna o ka lepo o Hawaii, a @o palua a pakolu aku ka pomaikui e loa i ana ia kakou mamua o ka wa aole i hoea mai ua aupuni eepa lu o ka hao wale a me ka lima kakauha o ka hilahila ole.

            I keia la, eia ua elepani ia o ka hoowalewale iloko nei o ka aina, a ke noho pu nei kakou, ma ke ano, o ka elua hapakolu o kona kino iloko nei o ka aina, a he hapakola wale no i koe, a nohoalii holookoa oia maluna o kakou na piwi ponoi o ka aina o kahi kuleana uuku hoi a kakou e kau aku nei na maka, a ke pono, ola na iwi, alaila, hoi hou na pono mua i kaili ia, oia hoi, ke hoohiolo ia keia papa kuhikuhi hana a na Komis@, a hoolilo ia hoi ka lakou mau haua pukaloa i mea ole, alaila,  aole ia no ko ke kanaka mana, aka, mailuna lua mai no ia.

            Pehea ia auanei ko kakou pono iloko o keia wa o ka inea e pahola nei maluna o ka lahui holookoa, o ae wale aku anei kakou e hoopau i ko kakou noho lokahi ana malalo o ke apo o ke aloha, a e hoolili ia mea maemae iloko o ko kakou mau puuwai i mea lapuwale.

            Aole! Aole loa pela!! Oiai, o ke aloha io ke aloha paa, ke aloha naueue ole, ke aloha iloko lilo o ka puuwai, aole loa ona wa e loli ai, a hiki i ka moe pu ana o ko kakou mau kino paloho i ka lepo me ia anoano naui a ke Akua i kanu ai, a hooulu me ka makahohi ia. A me ia ano wale no e loaa mau ai ia kakou ka noho lanakila a oluolu ana ma keia hope aki, ina io, ua kinai, a ua ramake loa maoli no o Amerika ia kakou ma na ano a pau, elike me ia a puapuai mai nei na lono.

            Nolaila, e ko makou mau hoa@ha o ka pupuu hookahi, ka poe no lakou ko makou ikaika e hana nei, e imi ana, a e kuhikuhi hoi i ke ala malaelae o ka noho ana kuokoa mau, ka mea a kakou a pau o ake nei, e loaa hou ia kakou ka noho lanakila ana, elike me na la o ka @Moi Kamehameha IIIl, a me n@ Alii Aimoku mahope mai o@a.

 

             Ma ka Poakolu nei i hoomaka @u ai ka wili o ka mahiko o Makaweli.