Ke Aloha Aina, Volume V, Number 2, 14 January 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 14, 1899

 

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa no ka Lahua Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Limahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU......IAN. 14, 1899

 

MAI PIHOIHOI KA MANAO.

 

            Ua ike a ua lohe kekahi poe o ko makou lahui, i na olelo hoike a na Komisina Hawaii, e pili ana no ke kulana aupuni e loaa ana ia kakou ma keia mua aku, i unuhi ia ae hoi maloko o kekahi nupepa, i kapa ia he wahaolelo oia no ke aupuni Repubalika Hawaii i make, ma ka kakou olelo makuahine, a maloko oia mau wehewehe ana, ua ulu ae paha iloko o ka manao o ko makou lahui, na manao kanalua, me ka olelo pu iho, he oiaio io paha keia mau olelo a ka makamaka, i kukahalake ae nei i mua o ke akea, me ka manao hoi, oia maoli no ka mea i ike i na huna poiuiu i hunakele ia aku mai ko ka lehulehu mau maka aku.

            Aka, ano elike me ka makou i hoike mua aku ai imua o ka lahui aloha o Hawaii, aia wale no ka hoololi ia ae o ko kakou manao a he ikemaka i ka oi io o na mea a pau e kau mai ana maluna o kakou, a i kulike hoi me ka lakou i hoike ai, ua pau loa kakou aohe wahi poopoo i koe, alaila, ku iho kakou a noonoo no ka hopena mahope aku oia manawa.

            He mea oiaio, na iawe mai makou i na olelo a Toma, kekahi o na haumana a Iesu, i olelo ai, aia oia a ikemaka i na puka kui i kakia ia ai kona mau lima me na wawae, a hookomo aku hoi i kona mau manamanalima ma na puka kui ma kona aoao, alaila, manao makou, ua hoea mai na hooia ana ma ka aoao o ka poe nana kakou i kumakaia, me ko kakou noho malie aku no, a ua kulike hoi ia me ka lakou e kaena mau nei, na lakou e rula a alakai hoi i ko kakou noho lahui ana.

            Aka nae, ua hiki no makou ke olelo ae, aia no ka oiaio ma kona alahele pololei kahi i hele ai, a elike me ka malamalama loa o ka la i ke awakea, pela no kona alahele e hoike mau mai ana i na wa a pau, aia no he wa a maalo ae na ao hoopoluluhi e alualu ana mahope ona i na wa a pau, a o ka wa hoi ia e hoomaopopo ia ai, he mea loli ole ka oiaio i na wa a pau, ke kumu nui hookahi wale no o ko kakou kupaa ana mai kinohi mai a hiki i kela la.

            O na mea ano nui wale no paha i akenui la ai, e ka poe i alualu iho nei i ka noho ana hoohui me Amerika, oia no ko lakou hoonoho hou ia ana mai ma na poo o ka oihana, a i ka wa e holopono ai ia hana, e noho wale mai no o Amerika e kiai, me he Pueo la no ka Waoakua, a o lakou nei no ke hoonuu i ka momona o ka aina a lihaliha na pepeiao, a o ka ke kiai wahi mea e loaa aku ai oia ka pale halii olalo, e laa paha na wahi hoahu nanahu no na mokukaua, a pela aku, a malalo hoi o keia kumu la, i hina aku nei ka uahi o ka noonoo o ko kakou poe oiwi naauao ponoi, a hahai i ke aka wailiula o ke dala a me ke gula imua o ke alo, me ka mansoio, o lakou ana ka poe na na kakou e rula mai.

            O keia kekahi o na manao lalau loa o ka poe naauao o ko kakou lahua oiwi, mamuli o ko lakou hilinai kuhihewa ana, e ko io ana ka makemake o ka poe no lakou ka leo mana i na la i hala, a o ka lakou papa kuhikuhi hana hoi, e hele pololei ana ia me ke paewaewa ole a hiki i ka pahu eo, ke kuleana hoi a kakou e heihei nei me ka manaopaa a hiki i keia la, nana i hoolilo i ko lakou mau manao i mea palupalu, a i hookomo hou aku hoi i ka noonoo maikai iloko o lakou, aia he auwe ana mahope ino o ka nele ana.

            Nolaila, o na olelo hoakaka a na wahaolelo aupuni la i hoike ae ai, aole ia i kumakaia aku i ka mea okoa, aka, na kumakaia no oia i ke kino a me na lala o ka mea nana oia e haawi iho i na olo waiu e ola ai kona kino holookoa, ka mea hoi i olelo kahiko loa ia me ka hala ole o ka oiaio, o ka ohana i mokuahana iaia iho, aole ia e mau, pela hoi keia e kue aku nei i ka poe nana oia i hanai a puipui ae la, hoomaka ke peku ana, me kona manao, aole e ike ia ana, aka, ua ahuwale pae.

            A no ia ike o makou, ua anuwale ae la no na kee o ka poe i manao e pono ana la hoi, eia ka e nele loa aku ana, pela makou e ka ua aku nei i ka lahui, mai pihoihoi, a kanalua, aka, e kau aku i ko kakou mau kilo ana iloko o ke aheahe malie, oiai hoi, aia no ka oiaio ke wawahi la i ka pouli, i o@o o na Hale Ahaolelo Lahui o Amerika, e hooliloana i na manao alunu o Peresidena Makinile, i kumu e hoohiolo ia ai na hoolala kaua a na Komisina i hoea iho nei iwaena o kakou.

            A malia paha, na keia mua aku e hoike mai, ua pololei no ko kakou makee ana i ko kakou aina mamuli o ko kakou noho malie wale aku, me ka nana ole i na hoino ia mai.  A ia wa auanei e ike ai ua makamaka, he pololei ka olelo a Toma, maluna o ka mea kino ola uhane a ke Akua i hana ai, koe aku ke Keiki a ke Akua ka mea Nona na kino mana ekolu i lilo i hookahi, a pela makou e kau leo aku nei i ka lahui, mai hoopihoihoi ia ko oukou mau manao no na nupepa o onei iho a me ko na aina e mai, oiai, oia poe auna a pau, hookahi no a lakou hana, o ke kinai i ko kakou mau manaolana, aka, aole nae e hiki, no ka mea, o ka lokahi ko kakou mea i ikaika ai.

 

KA AHAOLELO LAHUI.

 

            He like ole ke ano o ka Ahaolelo ma na aupuni o ka honua nei kahi hoi e hooponopono ia ai na kanawai o ka noho ana o ka lahui, a e hoopololei ia ai hoi na hana kekee o ulu ae ana mailoko ae o ka lahui, me kekahi lahui okoa aku, a ua lilo hoi ia he aha mana no ka noonoo a hana a hoololi paha i na kanawai i hanaia i kahi wa i hala a oia hana ana pela, aole he mea nana e kue aku, ina ia he mea e hoop(missing o)maikai mai aea i ka noho ana.

            O ko kakou Ahaolelo i ka wa kahiko, i ka wa e noho kauliilii ana ka mana hoomalu iloko o keia Paeaina, aia no ka mana hooponopo iloko o ka lima o na'lii, na pukaua, na kahura, ua kilo a mo na kuhikuhi Puuone a o ko lakou leo, ua lilo ia he mea mana, a aole e hiki i kekahi mea ke kue aku, no ka mea, o ko lakou leo a me ka lakou kuhikuhi ana, he kanawai ia, a e noho ana ia poe me ka hiki ole ke kue aku a nolaila oia poe i hoakoakoa ia i kahi hookahi, e nono pu ana hoi na'lii iloko oia aha, ua kapa aku makou ia ke ole ia he kuhihewa, he Ahaolelo no ia no ia poe, iloko oia mau au pouliuli o ka noho ana, a malama ia ana ma na mahelehele kalana ana, ahupuaa, a ma na Mokupuni no hoi.

            Oiai hoi o ka noho ana oia au kahiko, aia ia iloko o ka ekaeha, no ka mea, o ke kahua hana oia wa, aia no ia maluna o ka ikaika, nawaliwali no, aole e mau kou noho ana i alii, e kipi ia ana oe, a e lilo ana ua hai e hoomalu kou wahi, a he hana hoi ia ua kuluma i ko kakou mau kupuna, a ua lilo hoi i mea makaaiau nui loa ia iloko oia mau la, a ua lilo na poe kanaka ikaika imua o ke alo o na alii, i poe punahele a he mau waiwai hoi ke loaa ana ia lakou, mamuli o ka loaa ana ia lakou oia haawina kumahao.  A o lakou iho la ua hoi na hoa kuka o ke alii no ka mea e pono ai o ka noho ana.

            Ua paa keia ano iwaena o keia lahuikanaka mai kinohi a hiki ia Kamehameha I, ka Na'i Aupuni, @kahi ua a loli ke ano o ka hooponopono ia ana, mamuli o kona ikaika, a me kona hoolohe i ke alakai ana a kona Ahaolelo, oia hoi kona mau kahuna, na kilo, na pukana, a me na kuhikuhi Puuone, aole nae hoi i kulike me ko keia au malamalama e nee nei, mamuli o kona kukala akea ana i kona Kumukanawailaahia, "Ma malahoa kanawa," oia hoi, e hele ka elemakule, ka luahine a me ke keiki liilii a moe i ke ala, aohe mea nana e hoopilikia.

            Ua oleloia, he lua ole kona mana, oiai, ua loaa ka maluhia malalo o keia Kumukanawai ma ka leo wale no o ke alii, a i kakau ia a paa ma ka umauma o ke kanaka Hawaii, mai Hawaii a Kauai, e hooko ana me ka pololei, me ka ike ole ia he mau paewaewa iloko oia au pouli.  Ka mea hoi a kakou e olelo ae ai i keia la, ua aie nui kakou i ka lokomaikai oia poe nana i hoopaa, a kukulu i makia na kakou e hoomanao mau aku ai no ke kupanaha o ko lakou hana ana i ke kanawai o ka naauao, a waiho mai na kakou na hanauna hou o keia wa, e makaikai iho i ko ke Akua alakai ana i kanaka kupono nana e hoohui i keia Paesina i hookahi, a malaelae ko kakou alanui e hele nei.

            Aka, e pono paha kakou e kaulona aku i ko kakou nana ana mai a wai la i hookumu mua ia ai ka Ahaolelo Lahui, i kakau ia kona mau mahele, ma ke Kumukana wai a me na kanawai i humu buke ia i keia la, a kakou hoi e ike nei, he Ahaolelo ko kakou i ano like me ko na lahui naauao o Amerika a me Europa?  Ua oleloia, o Kauikeaoli Kamehameha III, oia ka mea nana i hoau mua i ka Ahaololo Lahui, ma Luaehu Lahaina Maui, kahi hoi i kukala mua ia ai o ke Kumukanawai o keia lahua, a i hookahuli ia e ka Moi Kamehameha V, i ka 1864, a i pakaha ia e na kolea kauahua i ka 1887, a hoopau loa ia ia ka 1893 e lima nui ma.

            O ka Ahaolelo i ka wa ia Kamehameha III, oia na'lii a me na lunamakaainana, a e noho kaawale ana hoi laua kekahi me kekahi, elike me ko keia la e hele nei.  Aka, i ko Kamehameha V., au, ua noho like na'lii me na lunamakaainana, a pela no a hiki ia Liliuokalani, aka, i ka loli ana i ke aupuni Kuikawa, ua kaawale ae la na'lii, oia hoi he Senate, a kaawale no hoi na Lunamakaainana elike me ko lakou ano mau.

            A oiai hoi, iloko o keia mau la, eia ke houpuupu ia mai nei ko kakou noho ana Paualaauaku, ua like no ke ano o ko kakou Ahaolelo me ko keia mau la e nee nei, oiai, kulana aupuni Repubalika ka makuahine nana e kukulu @a ia ano aupuni.  A oia @@@ Ahaolelo, aia i Amerika ke poo o na wawae kai Hawaii nei, a he mea no hoi no kakau e olelo iho ai, aohe ke kohu o ke pine me ke o, aka nae, he mea ike ole ia aku ia mau la, oiai, aole ia kakau ka mana ike i ka hopena nia mau la.

           

E HOOKO IA ANA ANEI KA OLELO?

 

            He mea nui ka noonoo ana iho i ke ano o na olelo o keia mau la e nee nei, a oiai hoi, he makahiki hou keia a kakou e kakele aku nei, no ka nee ana aku no mua, nolaila, o na olelo wanana i hooko ia maluna o na lahuikanaka o keia ilihonua, he mea nui ia, ina paha oia mau olelo, he wanana ia no ka pomaikai, aia he hauoli, a he mau hoonani ana i ko ke Akua ahonui ma ka ninini ana mai ia mau pomaikai maluna o ka lahui a mau lahui paha.

            Aka hoi, ina ia he mau olelo e hookaumaha ai i ka noho ana oia lahui, aia he ehaeha ana, he mihi ana a me ka hookeai ana no ka pono oia lahui i hookaumaha ia elike me ka mea maa mau i ka noho ana o na lahui like ole ma keia ilihonua, ka mea hoi i ike mau ia, pela iho la e loaa ai ka noho ana hauoli mailoko mai o na pilikia he lehulehu wale, a e maalo ae ana hoi na aka o ke kaumaha mai na hoopilihua ana i na manao i hoehaeha ia.

            O ke kumu nui o ko makou lawe ana i keia ninau a waiho aku imua o ko makou lahui aloha oia no ko makou ike ana iho maloko o na nupepa o ko na Aina E, e hoike mai ana, ua komo ae la ka manao hoopono iloko o kela kanaka hoopono a noonoo kuhohonu e noho la iloko o ka Hale Ahaolelo Senate, nona ka inoa i poina ole i ka lehulehu o ka lahui Hawaii, nona ka inoa o Senatoa Hoar, ka mea hoi nana i waiho aku i na palapala hoopii a ka lahui iloko o ka papahele o ke Keena Ahaolelo oloko o ka Aha Senate, a na Elele Hawaii hoi i nonoi aku ai i kona oluolu, e lawe aku oia ia hana iloko o o kona lima, a i ae koke ia mai no hoi e ia, e lawe aku ana oia ia hana me ka hoolauwili ole.

            I keia noho hou ana mai la o na Hale Ahaolelo alue o ua aina la i kehakeha ia me ka haaheo, "ka aina o ka lanakila a me ka home o ka maluhia," na hota hou mai la na hana kaulana a keia kanaka, a makou nei e olelo ae nei, he moho oia no ka hoopono a me ka hoopololei, ma o kona waiho maoli ana aku i kona mau manao kue ma o na Komisina Hawaii la, na lakou i waiho aku i ka hoike iloko o na Hale Ahaolelo alue, he Aupuna Pana