Ke Aloha Aina, Volume V, Number 3, 21 January 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

@        KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 21, 1899.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

@omaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa @ ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU...          IAN. 21, 1899

 

            HE maikai no ke ola o Kalani Aimoku e noho mai la ma Wasi netona, pela hoi na lono a ka mokuahi Auseteralia i lawe mai nei.

 

PUALI AUANEI PAHA KA HAU NUI I KA HAU IKI.

            Ke nana nei kakou i ka hooko ia o na olelo kahiko loa, mai kinohi mai, a i kulama hoi iwaena o keia lahui kanaka, i ka lilo ana o ke kino o ka hau nui i ka hau iki i mea puali, a o ka hope, ua lanakila ka hau iki maluna o ka hau nui.  Aole keia he olelo u@ hoohala ia ka oiaio, no ka mea, ua hoea mai no kona hopena i ka hooiaio maoli ana.

            Ke olelo nei keia kukulu manao ana, o Amerika ka hau nui, a o Hawaii uuku hoi, oia ka hau iki.  Ua hele palalu mai ka hau nui elike me kona kulana kilakila me ka nana ole iho i ka pono o ka mea liilii, e hookokoe ana kona mau maka makaleho maluna o na waiwai o keia aina, me kona manao ana e omo aku iloko o kona opu nui, elike me ka hiki iaia ke hana a hooko i ka makemake o kona mau lima lawelawe, e noho ana ma kekahi aina mamao.

            Aka, elike me ka loli ole o na olelo a kahiko i wanana ai, pela makou i ike io ai i ka puali ana o ka hau nui i ka hau iki.  Ua uneune aku nei na lala liilii o Hawaii Uuku, mawaena o ke kowa o ke kino nui o Amerika, a puliki ana i kana mau hana lima ikaika maluna o kakou, ma o ka kakou mau palapala hoopii e waiho kahela la imua o ko lakou mau maka, a na ia mea hoi i kaohi aku i ka hooko koke ia ana o ka makemake o ka poe i na'i iho nei e ka ia kakou i ka ula loa.

            O ko kakou noho malie, haahaa, a lawe i ke kulana naauao o na aupuni nui o ka h@, oia ka kela poe noonoo, e noho la iloko o ka Hale Senate o Amerika, @ u-i, a e ha@o ana i ka lakou @a na pono e haawi mai ai @a kakou e hana, a @e ike ae la kakou i k@ hooko io @a ana oia mau olelo, @ malia paha, o na lono e hoea m@ nei no ka p@io ikaika @ o @ poe mak@ i ka pono, he @u@ hoola@a i@ i ka m@ o @ k@u l@ui i hoopilihua ia, @ hooia aku nei @ hau nui, i @ uuku.

 

HE MEA KELA UA IKE IA.

            Oiai, o ka oihana limaha@ai@ oko o ka Hale Leta Nui, o ko kakou aupuni @ei, he oihana hiki loa ia i na kanaka Hawaii opio eleeleu a makaukau olelo haole.  A ma ia ano, ua nui ko makou mahalo i na Luna Leta mua i pau aku i ka make, a e koe kakaikahi nei hoi i keia la, i ko lakou wae ana i na poe Hawaii makaukau ma ka lawelawe ana i na ha@a o ka lehulehu, elike me Chas. Brickwood, David Nua, Kapena Anaru a me kekahi poe keiki Hawaii e ae i ike ia hana, e noho wale nei i keia la.

            1 ka wa i noho mai ai o J. M. Oat i Luna Leta Nui, ua nui na hoololiloii hana i ike ia, a ma o kekahi oia mau hoololioli a@a, e haawi no makou i ka mahalo mal@na ona, no ka mea, ua loaa no he pomaikai ma ko ke aupuni aoao, ma o kekahi oia mau mea, aka, ma kahi o na paahana lawelawe oloko ua hoomaopopoia, o na poe keiki haole malihini e hoaa ai i ka pahu inoa a ka mea leta, oia ka hapanui o na limahana oloko o ka Hale Leta.

            Ua ikeia aku ko lakou kupono ole, elike me ko lakou hoaa a@ka maaina ole i na pahu @a inoa a me kahi e noho ai o ke kanaka, a o ka hope oia hapuku ana elike pela, oia ka moe malie ana o na leta a ka poe i uku i ko lakou mau pahu, ma ka apana kahi a lakou i noho ai, me k@ kulike ole hoi me kou makemake au i haawi aku ai i na kauoha ana, e hookomo ia ma ka pahu ponoi, aole @a kekahi wahi e ae.

            O kekahi no hoi, ua houlolohi loa ia ka holomua o ka loaa ana mai o na leta i ka wa kupono.  Aole keia he manao hoino a imihala wal@ aku i keia poe keiki ilikeokeo, ina he poe eleu ma ka hooko ana i ko ka lehulehu pono a ua like lakou nei, me ke kula wae o ka poe kuli, i ka @amumu ka huli ana i ka pahu o ka leta, a i ka hamumu no hoi i ka h@li aua i ka inoa, a pela i@o la e ike maka ia nei ke ano o na hana oloko o ka Hale Leta i keia mau la.

            Ina no paha i hoopau maoli aku ka Luna Leta i na keiki Hawaii, alaila, hookomo aku hoi na keiki haole, e aho no hoi ia, no ka mea, he hoike maoli no ia i kou manao hoowahawahawaha n@ ke kanaka Hawaii p@noi a makemake no hoi i ka ili o kou lal@ @kahi.  Aka, ua @ihi malie i@ nei ke h@le an@, me ka man@, @a Hawaii e ao aku a ike, alaila, @ kou w@ ia e @ ia mai ai @ho ana malalo o kou @ p@noi, a na ke@a lap@w@l@ aku la e pau@ i ko'u waki.

            O keia @ kumu nui loa o ka loaa k@ke ol@ mai o na leta ma na la Sabati, a hiki i ka hora 9 a me 10, mamuli o ke olalau o keia poe hou nana e hookomo na leta iloko o na pahu, he oi loa aku, ina he lehulehu loa na mokuahi ku mai ia kakahiaka la Saba@i, pomaikai ka loaa mai o ka leta a hiki i ke kakahiaka Poakahi.

            Nolaila, he makemake makou e hoopau loa ia kela poe limahana hemahema, a i kupono ole hoi ma ia kulana, a e wae koke ia i poe keiki Hawaii eleu, a e ike koke no auanei na maka o ua Luna Leta nei, he pololei ka makou e hoike nei, aole hoi he hookonokono aku, aole he manao pilikino, aka, he ikemaka, oiai, o makou kekahi mea pahu leta, aole no i loaa mai i ka wa i makemake ia no ka pane koke aku, ma o ka mokuahi holo piliaina nana i lawe mai a he eha la ka waiho ana iloko o ka Hale Leta, alaila loaa mai la, ua hala aku la ka wa kupono loa i manaoia ai no ia leta waiwai nui a o ke kumu i loaa mai ai o keia kuia, ma o keia mau hookomokomo limahana ike ole, a i ole he poe hanaiahuhu paha na na Luna Aupuni, ma o ka Luna Leta Nui la.

            He mau mea keia na makou i hoowahawaha ai, ina e hoomau aku ana no ka Luna Leta i kona paakiki ma kona ano maa mau, aka hoi, ina e hoololi ia ae a@a, he i-a hoi ia no Kahoolawe.

 

NA LUNA NUI O 1899.

            Ua noho ka halawai makahiki o ka Hui Kokua Manawalea Hawaii, ma ka hora 10 a.m. o ka Poalua, Jan. 17, ma ka home noho o Mrs. S. C. Allen, no ke koho hou ana i na Luna no keia makahiki, he heluna nui o na lala oia A@ahui i akoak@a ae @a ia halawai.  Ua k@ho hou ia @a poe no lakou na inoa malalo iho i o ka hoomau ana elike me ka makahiki i hala.

Peresidena       Mrs. S C. Allen

Hope Peresidena  " Jas. Campbell

   "           "              "   R@bt. Lewers

Puuku             "   J. F. Bowler

Kakauolelo        "   G. C. B@ckley

            Papa Hoohana

Mrs. @. W. Macfarlane,

  "    E. S. C@b@,

  "    Jos. Nawahi,

Miss A. McIntyre,

  "     L. Peabody.

            @ o ka l@aa o@e ana o k@ na@a e k@o ke kumuku @ ke aupuni i @wi @ no ka @Colum@bia, @ia @oi, mai ke $2@2.65 @ p@i ak@, @olaila, ua @ ia a@u la kona @ dala ia a@a a kela Poakahi a @, a ina aole he poe e k@ho ana i@ ma@aoia e lawe loa @ia no Kap@la@ e kuai ia ai @a@ia o lilo a @ ke@a @na dala

 

HE ULIA POINO MA KUWILI.

 

HOOKUI NA KAAAHI KALIHI A ME KAUILA.

 

He Elua mau Ola i Hoopoino ia.

            Mamua ae o ke kani ana o ka hora 7 o keia kakahiaka Poakahi ua ikeia iho la he ulia poino ma kahi kokoke i ka hale hoolulu kaaahi ma Kuwili ae nei, ma o ka hookui ana o na kaaahi Kauila a me Kalihi.

            O Kalihi mailalo mai oia o Ewa me ka piha ukana a me ka ohua, a o Kauila hoi ma kahi kokoke no ia i ka hale hoolulu.  I ka manawa i hoikeia ae la e lawe ana o Kauila i kekahi mau kaa ukana a ohua no kekahi alahao no ka hookaawale ana ae ia wahi no Kalihi e holo mai, a nolaila, @a holo aku ia oia no ke kuiki no ka hoololi ana ae i kona alahao, aka, aole nae i hooko ia keia manao, no ka mea, ua hiki koke ole iaia ke emi aku mamuli o ka pakika o ke alahao i ka ua, a no ka pakika no hoi o ke alahao i hiki ole ai ia Kalihi ke kaohi mai i kona holo, a iloko o na sekona pokole wale no, ua hookui ae la lana i kahi hookahi, oia no hoi ka wa i pahu ai o ka mahu o Kauila me ka hamu pu ae o na aielo ana ole o ke ahi i ke keena a ka wiliki a me ka paoahi e noho ai.

            O na kaa ukana a me ohua a Kauila, ua pau kekahi mau kaa o lakou i ka poino me ka okaoka liilii a@a o na puka aniani.  O kona wiliki a me ke paoaohi na mea i hoeha kukonukonu loa ia a ua hoihoi ia aku laua no ka haukipila.  Aole he ohua maluna ona ia wa.

            No Kalihi aole i nui kona mau poino, o kona mau kaa ukana, ua pepee ka huila, a o kahi i laki ai @a ohua mai ka halawai ana me ka poino weliweli, mamuli no ia o ka haule ana o ke kaa ohua mahope loa.  He lehulehu wale o na ohua i kiola ia mailuna aku o ko lakou mau noho, a ua loaa he mau palapu uuku i kekahi poe o lakou, aka, aole nae i mahuahua loa.

            Ua hoea koke ae na limahana o ka hui kaaahi ma kahi o ka pono, a haawi aku la i na kokua no i ka hookaawale ana @e @a Kauila mai kona kulan@ poino ae, i wahi no Kalihi e holo mai ai no kahi hoolulu.

 

            O ka wahine a Mr. @ K@lama, ka me@ e malama @ makua @ aku ai.  K@ h@ kou i @a m@halo ana i ke@a wahine Hawaii no ka haawi ana i wahi @ keia ola makamae e hoau@ a poo mai ka @a k@ na ma@ lokoino, pela @a lo@o i loaa @oa mai ia mako@.

 

KA NUI O NA POINO MA AMERIKA HUIPUIA.

            Kikako, - Eia iho kekahi mau mea ano nui i hoakoakoa ia ae e ke Tribune e hoike ana i ka nui o na ola i make ma na ulia poino ma Amerika Huipuia, ka heluna o na poe i lawe ae i ko lakou mau @la; na pepehi kanaka, na hana a na poe hoohaunaele, @a pauahi a pela aku, mai ka la 1 o Ianuari a hiki i ke kakahiaka o ka la 31 o Dekemaba, 1898, penei:

MAKE MA NA ULIA POINO LIKE OLE.

Pauahi 1,670

Piholo  3,110

Pahu    629

Lua Maina       580

Na Hale Hanee            599

Makani a me ka ino     502

Uwila  255

ULIA KAAAHI.

Make ma na ulia kaaahi                       3,540

Na poe i eha kukonukonu       2,616

MAKE MA NA KARAIMA LIKE OLE.

Na poe i lawe i ko lakou ola    5,920

Pepehikanaka  7,840

Liia e na poe hoohaunaele       127

Na poe i hoopai kanawai ia     109

POINO MA KA MOANA.

Make ma ka moana     3,655

Make ma na lokowai   75

MAKE I KE KAUA, MA'I A ME KA WI.

Make o ke ao nei ma ke kaua  65,000

Make no ka wi ma Kina          10,000

Make no ka ma'i ma Kina       13,000

NA LILO LIKE OLE.

Na l@lo ma ka pauahi $133,139,469

Ma ke apukaia ana o na banako          5,851,263

Makana i na halekula, halepule a pela aku      23,984,900

 

KA UPENA TOPIDO ANO HOU.

            O ka upena topido ano hou a Berita@ia i huli mai nei no kona mau mokuka@a, ua olelo ia ae oia keh@hi upena pale wikani loa, a ua manaoia aole e hiki i ke topido ke puka aku ma kekahi aoao no ka hook@i ana i ke kino o ka mokukaua, i@a no lakou na hoo@ ia me @a pahi oki.  O keia mau upena he oi loa @e ko lakou kaumaha i kona upena kahiko, aka, ua like no nae ka mama o ka hana @u@ ia lakou.  O ka la@la, o ka upena hookahi he 2@ kapuai me 2@ kapuai hohonu, a nona @ ke kaumaha o 1,7@0 p@ona a ua hoopaa ia kela a me keia maka upena me na li@a poep@ ka liilii pa o @ maka upena ua lilo ia i mea wikaui l@a a @iki @le i ke topido a me ka pahi oki ke hoopoino aku.