Ke Aloha Aina, Volume V, Number 3, 21 January 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 21, 1899

 

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU......IAN. 21, 1899

 

            Ua loaa mai ia makou he lono mai Wasinetona loa mai.  Aia na inoa o ke Senate ke paio ikaika la i ka hoike a na Komisina no ka manao ana e kau i ana waiwai no ka poe koho balota.

            Ke hooikaika la ka hapanui o kekahi poe ma ka hookuu akea loa ana ina poe Hawaii a pau i kupono i ke koho balota e koho me ke kau ole ia o kekahi ana waiwai elike me ka lakou ma e wahanui mai nei.  A olaila, na manaoia, e loaa ana ia pono kaulike i na poe a pau mai ka poe waiwai a ka poe ilihune.

            Ke ike ae la kakou aia ke poke ia mai la na pauku o na i'a ino nei a Umiamaka.

            Ina no hoi pela o Amerika e hooponopono liilii mai ai ia kakou a e hoomaemae ae no ka pono loa i na ekaeka a me ka lepo a lakou i hana ai.  A hoihoi hou mai no i ka waiwai ana e paa nei i ka poe nona ia kuleana.

            Aka hoi, ina paha o na lawelawe palanehe ana keia a ko ke Akua lima aloha ia kakou, keia lahui ilihune a nawaliwali i hoopea wale ia.  Alaila, e hiki mai no auanei ka wa ma keia hope aku, e hoihoi hou ia mai ai keia mau olelo.  O Hawaii no na Hawaii.

            O ka mea nui wale no a makou e ao aku ai i ka lahui me ka nana ole i na hoino ia mai, e hoomau i ko kakou kupaa mau ana me ka lokahi, i hookahi umauma, hookahi poohiwi, a i hookahi puuwai, a maluna ae o keia mau mea, e aloha i hou aina hanau, a e aloha pu i ke Akua ka mea nona kou ikaika a me ke ola.

           

"BE LARUI I MAHAE IA"

 

            O keia ke poomanao a ke Kuokoa o ka Poalima nei i hoike ae ai, e pili ana no ka noonoo ana ona poe e noho ana iloko o ka aina nei, e hoike mai ana hoi he elua pauku kino e paa ia nei e ke kulana aupuni o Hawaii i keia la malalo hoi o ka inoa Repubalika i pauaho mai i kona noho kino mana okoa ana a me ka Lahui @@@@ ha aina R@@@liti.

            He mea oiaio, ua paio, ua hoolaha a ua Leoikaika like hoi keia mau mahele lahui Hawaii no ka mea o laua e lanakila ana ma ke kaula hukihuki no ke kulana aupuni ana no Hawaii nei.  Aia io na Repubalika Hawaii i hiki ola ko lakou huina i ka hookahi hapaha o ka lahui Hawaii, e kamoe mau ana ko lakou mau manaolana, ma ke poo o ke kaula hukihuki, no ka hoohui ana ia Hawaii Aupuni me Amerika Huipuia, ka pula kaumaka hoi a ko lakou mau iini i h@akohi mau ai i na wa a pau e palekana ae mai na inea o keia noho ana, i hookau ia aku maluna o ko lakou mau hokua, he poe hookahuli aupuni.

            A eia hoi kekahi mahele o ka lahui Hawaii, ka mea hoi a makou e olelo nei, o ka ekolu hapaha ia, a i ole, o ka ehiku hapawalu o ka lahui, ka poe i kapa inoa ia mai e ko lakou mau enemi, he poe Romaliti, a i maa hoi ma ka kakou mau hoinainau kamailio ana, he poe aloha aina, he poe kue i ke kumakaiaana i ko lakou aina, ma ka hoolilo wale ana aku me ke kumu ole, a mamuli hoi o ka makemake o ka poe kakaikahi.

            Nolaila, ua ala ae nei ka hiamoe o ka makamaka, a me kona mau manao kaena, i hoolimalima ia e kona mau haku, a i mai nei he lahui i maheleia ka lahui Hawaii ma ke komo pu ole ana e kukulu a paa ka hale o ke aupuni i hiolo a weluwelu aku la i ka la 12 o Augate, 1898, ke kahua aupuni hoi i ake ia e ka poe puni wale i ka hanohano, a me ka maa hoi o na la i hala, na hai e hanai mai a he ai wale ae no.

            Aka, o ka makou nae i ike mai kinohi mai a hiki i keia la, ua ulu ae keia mau mahele elua, mamuli o ka eha o na maka o na Luna Aupuni haole ma ke poo o ka mana hooponopono aupuni o ke aupuni Hawaii, i ka wa i noho mai ai ka Moiwahine Liliuokalani e rula maluna o ka lanuikanaka, ua ike e iho la na punua peepoli a ka makamaka, e lele ana lakou mai ka hoopumehana ana i ka punana, a e pani ia ae ana ma ko lakou wahi he poe Hawaii i hiki ke lawelawe i ka lakou mau hana, me ka hoemi pu ia iho o na uku bara, e koe ai he mau dala nunui iloko o ka waihona o ke aupuni, a e loaa pu ai no hoi i ua makamaka nei o ka makapeni, he kulana Luna Aupuni kiekie iloko o okona @@@a ponoi iho, ma o ke ano he Hawaii i hoonaauao piha ia, a i lawa a i hiki ke kamailio ma na olelo lehulehu o ke ao nei a makou hoi e olelo ae nei, @@ aole manao @luku o na hanai @@ ma ka la 17 o Ianuari, 1893, i keia la, he kanaka hanohano loa @@ iloko o ka aina, a makou hoi e puana ae nei, ua kau oe i ka hino haweo.

            O ka mahae ana a lilo i elua mahele lahui iluna o ka lepo Hawaii i keia la, nawai ia i hana, na ka hapanui anei o ka lahui Hawaii i hoomahae ae, a heihei aku la he pahuku okoa, a i ole, na ka hookahi hapawalu anei o ka lahui i keha iho ia lakou ka lahui Hawaii Repubalika, ana hoi e olelo mau nei, lilo ka eo me ka lanakila i ka lahui Hawaii Repubalika, aaki a pipili a ma mau na pono a ua poe kakaikahi la, i hooikaika ai, a o ka ai wale aku no koe o ua makamaka la i ka hua o kona luhi ana.

            O ka hoea ana mai o ka malae ana o keia mau mahele elua aole ia na ka lahui oiwi i hana, aole hoi na ko lakou makemake ponoi iho, aka, ua ka makemake ou mau haku i pii ole ae ma ke anuu o na hana a lakou e paa nei i keia la a e noho mau no kakou ma ke ano, he poe ua hookuapapanui ia malalo o ko lakou malu, me he poe kuewa la, a o ka meheu ana, a mahele ia ana o ka lahui an@ e kamailio nei, aole ia mailoko ae o ka hapanui o ka lahui, aka, mai na poe ae no ia au e pailani nei, a pela iho la kakou e hoea mai ai i ka hopena o na olelo wanana kahiko loa, o ke aupuni i mokua hana iaia iho, aole ia e mau."  O keia ka oiaio, a o ko makou manao hoakaka keia, a ole hoi ma ke ano hoino wale aku, aka, ma ka oiaio maoli no.

 

HEAHA KO MAKOU PILIKA NA IA MEA.

 

            Eia ka mea kakau o ka Loea Kalaiaina, ke hoohuikau mai nei i na hana a ka Ahahui Aloha Aina i hana ai, na o kona Peresidena la, a me kona Papa Hooko e pili ana no ke kuahana ole ana o ka Peresidena o ke Aloha Aina a me kona Papa Hooko, no ka holo hou mai o na Elele e koho Peresidena hou, ma ka la 28 aku nei o Novemaba, 1898, nona hoi na manao wehewehe e ike ia nei maloko o ka Loea, no ko makou hoolaha ole ana aku no ke kokua ana mai ia hana.

            O ka hookauhihi a a mai a ka makamaka i keia hana, a makou i kuleana ole ai e lawe ae i ko hai mana, oia kekahi hana kuhihewa loa a ka makamaka i manao ai e hookau mai maluna o makou oiai nae makou e ku ana he wahaolelo no ka lehulehu, e hoike ana i ko makou mau manao ahewa ma kahi a makou i ike ai, aole he kupono oia mea a oiai hoi, o ka @a nupepa hana he mea ia i kulike ole kona ano n@@ na hana lima e ae, a malalo oia @umu, ua hoike makou i ua @@@ a makou i ike ai oia ka pen@ ma oli.

            A oiai hoi, o ka hoolaha i lawe ia mai e ka Ahahui Aloha Aina o na kane ma o kona mau Luna N@i la, oia ka ka nupepa KE ALOHA AINA i hana ai, oiai, mailoko mai o laila, e loaa mai ai he uku no ia mea, a pela noi, ina i lawe mai na Luna Nui o ke Aloha Aina, e e kuahaua aku makou e holo mai na Elele e koho hou i Peresidena hou no ia Ahahui, ina ua kukala mua aku makou i ka mea kakau o Ka Loea Kalaiaina, e kii mai oia i ka noho Peresidena e noho ia nei e Jas. K. Kaulia ma kona holo baloia no ia wahi.

            A i wahi hoi e hoopau ia ai na manao kuhihewa o kekahi poe, no ke kumu nui i kahea ole ia ai ka Aha Elele, a oiai hoi o makou pu kekahi e hailuku ia mai nei no ia hana, nolaila, ua hele aku makou e huli a e imi pu hoi i ka oiaio, a penei na mea i loaa mai ia makou, i hiki ai i na makamaka heluhelu ke ike iho, maluna owai ka hewa i kahea ole ia ai ka Aha Elele.

            I na la mua o ka malama o Novemaba, 1898, ua kahea ae la ka Peresidena Nui o ke Aloha Aina i kona Aha Hooko e malama ia aa he halawai ma kona rumi lo io ma ke kihi o ke alanui Nuuanu me Moiwahine, no kona waiho ana aku i ka hana iloko o ko lakou lima, no ka hoolaha ana aku i ke koho hou ana i pani ma kahi o ka Peresidena, elike me ke kuhikuhi o ke Kumukanawai o ka Ahahui, e hooponopono ana i ka lakou hana.

            Aka, ma ia mau halawai ana a ka Papa Hooko, ua noonoo lakou i ka mea kupono e hana ai, a ua ike lakou, o ka hana koho Peresidena hou ana he hana hoonaueue ia i ke kulana o ka Ahahui Aloha Aina, a oiai hoi, o ka iini o na mea a pau, ua kau aku ko lakou mau maka maluna o ka huakai na'i pomaikai a Kalani i au hou aku la i ke kai, a e noho mai la hoi e hana i ka pono o ka lahui ana i aloha ai, me ka manao, ma na onina hana a pau ana e paio ai, malaila kakou e nana ai.

            No ia mea, ua lawe ae ka Papa Hooko o ke Ahahui Aloha Aina Nui o ko Hawaii Paenina, i ka mana no ka hoopanee ana ia hana koho, a hiki i ka wa e ike ia ai oia ka wa kupono a oia ka wa e ku aia hou ia aku ai no ia hana ka hana hoi he hiki no ia ke hana ia i ua wa a pau, a ke maalo ae hoi ua keakea e alai ana ma ia hana.

            O keia na mea i loaa mai ia makou mai kekahi mau lala mai o ua Papa la, a makou hoi i kuleana ole ai i ka lakou hana o ka manao nui a me ka manaoio h@na oia poe, oia no ke kau ana o ka iini maluna o ka Kalani Aina @@ hana, e noho ma@@@@ i Amerika, a ina aole kakou i hilinai i kana hana, aleila, o ka hoomahae ana, oia ka hookauliilii ana, he mea hoi na keia Elele o ka Ahahui Kalaiaina i kuleana ole ai i na hana a kekahi Ahahui, i makemake ai e hoalaala i na manao kuee iloko o ua Ahahui Aloha Aina a puni ka Paeaina.

            Nolaila, o na hoino ana mai maluna o makou, me ko makou lihi launa ola aku ilaila, ke lawe mai nei no makou a anamo iho me ke kunukunu ole, a na ka lehulehu no e kaana no lakou iho, ina paha ua hana hewa aku makou i na mea kakau la, e noke hala ole mai nei i ka hailuku a i ole, oia paha kai hewa i ka lele mua ana i kinohi.  Aka, he nui no na halau o ka poe i ao ia a he like ole no ko lakou manao ma na hana.

 

KE KULANA O KA AINA I KEIA LA.

 

            He mea maa mau aia no he ani ena, a he mau hoololi ana i kela a me keia makahiki, a pela no hoi me na Keneturia, o ka nee ana o na mea e hoowaiwai ai i ka aina a me ka lahuikanaka.  Ua ike kakou maloko o na buke moolelo Hawaii, e hoike ana, o na hana waiwai nui o ka aina i na la i hoea mai ai ka pono i Hawaii nei, a mamua iki aku paha, oia ka hana kua laau ala, a lawe i na aina e, e kuai ai, i wahi e loaa a na pono o ka noho ana iloko oia mau la.

            Ua lilo nui na 'lii a me na makaainana ma i hana a me he mea la, ua loaa no ka pomaikai i na poe i hoomau, a o na poe hoopalaleha no, ua nele a ilihune no ko lakou noho, elike no me ka nele i kekahi poe o keia wa.  Aka, aole nae he mau hana hui a kaulana iloko oia mau la, oiai, aole he mau uwea telepona ia wa e hoike aku ana i ka hana mana a ka uwila iloko o ka imo ana o ka maka, ua kukui uwila, na mokuahi, a pela aku.

            I keia la, ke ike nei kakou i ka loli mau ana o ke au o ka manawa, na nui a lehulehu na hana hoowaiwai i hoohana ia i keia la maluna o ka lepo o ko kakou aina, ke ike aku nei kakou i ka pua mai o ka uahi o na ka@ahi, e holo ana mai kekahi kihi o ka aina i kekahi kihi, me ka lawe pu ana mai i na waiwai maluna o kona kino me ka maalahi a me ka hikiwawe pu hoi, ka mea hoi i loaa ole i ko kakou mau kupuna o na au i hala.

            Eia na poe i loaa keia pono o ka holo ana maluna o ke ka@ahi i ka loaa ana ia lakou ka palekana mai na luhi mai o ke kau ana ma ke holoholona, a holo mai no Honolulu nei.  O na po@ mai Kahuku, Waialua, Waianae a me Ewa, eia lakou ke hauoli nei, i ka nui o ka naauao o ka loli hou.