Ke Aloha Aina, Volume V, Number 5, 4 February 1899 — Page 2
| This text was transcribed by: | Keala Parker |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu a he Nupepa no ka Lahui Hawaii.
-----
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI
Puuku o KE ALOHA AINA.
----
HONOLULU…… FEB. 4 1899
----
KA NINAU O HAWAII
O na lono e pili ana no ka bila Hawaii, aia no ia ke wahi la me ka noonoo olo ia ana iloko o ka ahaolelo, a ke manaoio ia la no oi, aole ia e lawe ia mai ana a hiki i ka pau ana o keia kau.
Ua manaoia e lawe koke mai ana o Senatoa Cullom i keia kumuhana noonoo e kokeia ma keia mua iho, aka, aia nae he poe e kue ana i keia bila, a he nui hoi na Senatoa hou i kaualua no ka lawe ana mai e noonoo i keia kaumahana me ka pau ole o na hooponopono ana no Cuba, Porto Rico a me Pilipine.
---
KE AUPUNI KAULIKE
---
Ua lilo i mea noonoo nui iloko o makou ka nana ana i na moolelo like ole o na aupuni nui o ka honua, e hoike ana i ke ano o kela a me keia aupuni i hoomalu ia e na Moi, na Emepera a me na Peresidena a puni ka honua nei, a ua hakilo ia hoi e makou ko lakou mau ano pakahi, a me ka lakou mau hookele aupuni ana, i piha i ka noeau ma kekahi mau wahi e hiki ai ke haawi aku i na mahalo ana maluna o lakou a pau.
Ua oleloia, o ke aupuni i hooponopono ia e ka lehulehu, he aupuni i noho ia e kekahi Emepera Moi, a Peresidena paha, aia iloko ona ka nue paa o ka lokahi, a e hiki ole auanei i kona mau enemi ke hoohiolo i ko lakou kauhua aupuni i ku ai me ka maalahi, a i ka wa e hoala ia ae ai na manao kupikipikio, e ala mai no auanei ka lahui me ka naau lokahi a kue koke aku ia mau auo k@ana me ka awiwi nui.
Ke olelo nei ua nupepa i kapa ia la@ea @@le alakai no ka lahui Hawaii. @@a hoi o kinai make @@@ ke aupaui Repubalika, eia he ke aupaui i oi aku ka po@@ ue na kanaka Hawaii mamua o ka hoihoi hou ana ae i aupuni Mei, wahi a ka poe kamailio, no ka mea, na ka lehulehu e hoopo nopono, a na lakou e rula malua o na oihana o ko lakou aina, ka mea hoi e lakou i olelo ai, he aupuni kulike ia.
Aka, no makou iho, mai hikiwawe loa ke makou apono ana aku, ina he oiaio io keia mau olelo e kukala mau ia nei e pono ana kakou, a e lilo ana o kakou na haku maluna o ko kakou aina, a na kakou io ana e rula ma na mea a pau. O keia io ke kahua ano nui a kekahi poe e kamailio nei, aka, no makou aole loa i komo mai iloko o makou na manao ana, he aupuni kaulike ia, a e pono ana kakou ke kakoo aku, me ka hooia pu ana, au pololei io keia mau olelo.
E nana ia, i ka la 17 o Ianuari 1893, a Ianuari 17,1899 o ka piha ana ia o na makahiki eono o ka hookuene ana o ke aupuni kamehai o ka Repubalika Hawaii iloko nei o ka aina heaha na hana aupuni ano nui a ka Repubalika Hawaii i haawi mai ai na ka lahui Hawaii, ua noonoo kupono anei na poe nana i lawe ae i ka mana iloko o ko lakou lima, a olelo iho, e kaana puu ae makou me ka lahui Hawaii, i na waiwai pio a makou i kaili mai ai mailoko mai o ka lima o ka Moiwahine Liliuokalani, a e hoopomaikai aku hoi i na kanaka oiwio ka aina nei, ma na hana ponoi o ko lakou aina?
Ua ike a ua kaakaa ua maka o ka lahui, o ka hana mua loa a na poe nana i hao ae i ka nohoalii a me ka maluhia o ka aina, oia ka hookonokono ana i na poe kakau nupepa, e kukala aku imua o ke akea e kakoo aku i ke ku ana o ke aupuni, a e hoohiki malalo o kona Kumukanawai, a o ka poe e hana ole ana pela, ina he wahi hana aupuni kana e paa ana, elike paha me ka pulumi alanui makai ku huina. Elele no na hale aupuni, e pau koke no lakou iloko o ka wa pokole. O ka mea mua loa nana i lawe ae kela nooko kauoha, o na nupepa e ola nei i keia la, oia no ka nupepa Kuokoa, e noho hooponopono ia nei e ko makou hoaloha J. M. Poepoe i keia la.
Aole oia ka mea nana i hooko ia mau hana awaawa, ua hala ia aia mao, ka mea nana i poni mua mai i na Hawaii aloha aina, me keia mau olelo poina ole: "He anee alii, be Roialiti," a pela aku, nona ka inoa e o nei a hiki i keia la, J. U. Kawainui. He awaawa kaua mau huaolelo i hookikaua a@ i ka lahui, a o ka hua oia hana ana i manawalea mai ai i kona lahui ponoi, oia ka pau ana kekahi heluna nui o na paahana Hawaii i ka waiho aku i ka hana ke aupuni, mamuli o ka hoowahawaha o ko lakou naau i kela ano hana.
Nolaila, ke ku nei ka lahui o Hawaii 5 keia la e kaana no lakou iho, o ke ano aup@ui hea la ka lakou e lawe ai, i malumalu no ko lakou noho ana, o ke ano aupuni paha nana i kipaku mai he heluna nui o na paahana Hawaii mai ko lakou noho hana ana malalo o ko lakou malu? Ua hiki ke koho ia, o ke aupuni e hooko ana i ka makemake o ka lahui, ma o kona mau Luna Aupuni la, e hooko ana i ka iini a me ka leo o ka lehulehu, oia ka makou e kapa aku ai, he aupuni kaulike ia, a e kakoo ikaika aku ana makou ia ano aupuni, ua like no ia me ke aupuni a kakou e lia mau nei, e hoi hou ae a ma kona kulana mua i kulai ia ai. O keia ka makou e upu nei, a na ke au o ka manawa ma keia mua aku, e hookuene pono ae i ko kakou mau noonoo maika, aole hoi o ke aupuni i kumakaia mai ia kakou, oia ka kakou e kakoo aku ai, e hoole mau loa kakou a haule mai na lani.
----
E HOLO ANA NO HOLANI
---
Ua loaa mai nei he lono mai Iapana, e lilo aku ana o Kuhina Shimamura i noho kuhina iho nei ma Hawaii nei, i kuhina noho no Iapana ma Holani, no ke ana aku ma kahi o Akabane Shiro. Ua haalele iho o Shimamura ia Hawaii nei mahope koke no o ka hooholo ia ana o ka hoehui aina.
---
KOI PHO I KE AUPUNI REPUBALIKA
---
Ua hoopuka ae ka hui W. C. peacock he koi poho i ke aupuni Repubalika Hawaii no ka hoihoi ana mai i na dala i hoolilo ia eia hui no na uku dute @ i ohi ia e ka hale dute mahope iho o ka la i huki ia ai o ka hae Amerika.
O ka nui o na dala a keia hui e koi nei ma kahi no ia $30,315.57. O ka manawa o keia koi mai ka la 15 mai o Augate 1898, a hiki i Ianuari 26, 1899. A mana uka ana a pau i ke dute ua waiho aku keia hui he kue. O ke kumu o keia hoopii, no ka mea, ke kue kei na kanawai dute o Hawaii nei i ke kumukanawai o Amerika Huipuia.
E hoea mai ana keia hinia imua o ka Aha Kiekie ma ke kau o ka mahina ae nei o Maraki.
---
HOOKUI MA KEALANUI
---
Ua hookui ae ma ke alanui Moi ma ka po Poakahi nei, ke kaa o Kauaka Shaw a me ke kaa pio o George Harrison, ua kioia ia aku o Kauka Sha mailuna aku o kona kaa no lalo @ ka lepo, @ ua @aki kekahi wawae. Aole i maopopo loa ka mea o laua i hewa, aka, ua olelo @e nae o Kauka Shaw, e George Harrison kai hewa, mamua o kona haalele ana i kona aoao akau a holo ma ka aoao hema o ke alanui.
---
LONO NO KA MOKU POINO
---
O NOMAD KA INOA O KEIA MOKUPEA.
---
He Umi Mahina Kona Nalowale Ana- Aole he Mea i Loheia no Kona mau Kanaka.
---
Maluna mai nei o ka Mauna Loa i loaa mai nei na lono hope loa e pili ana no kela mokukuna hoo ahaohao i ili ae kona iwi haele ma na kapakai o Kohala. O ka inoa o keia makukuna oia no ka mokukuna kiaha Nomad.
O ka nui o ka poe i make o ka Nomad, aole ia i maopopo loa, aka, ua hoomaopopoia nae, ua hoi aku kona kapena, kana mau keiki kane ekolu a me hookahi kaikamahine a me na luina ewalu no lalo o ka opu ana ole o ka moana. He hookahi wale no hoi kino make i pae mai i uka o ka aina he mau pule i hala ae nei.
Mamua koke iho o ka haalele ana aku o ka Mauna Loa ia Kailua ma ka wanaao Poalua nei, ua loaa mai la he lono telepona ia Kupakako M. M. Tuft mai ka oihana makai mai o Hilo. E hoike mai ana ma ka noii pono ia ana o ka moku poino, ua loaa iho la kona inoa, oia no ka Nomad. Ua loaa pu aku he have Amerika a me kekahi kake mahu maluna ona.
Ma ka huli ia ana iwaena o na mea pili no na moku, ua hoikeia he umi mahina i hala ae nei, ua nalowale ka mokukuna Nomad me kapena McAllep.
Ua haalele aku oia ia Sanahai Kina, he 15 mahina i hala ae nei uo Puget Sound, aole he ukana maluna ona, aka, ua hookaumaha ia nae oia me ka pohaku.
O ka nui o na ola uhane a keia moku e lawe ana i kei wa i poino iho la he 13, oia hoi, ke kapena, kana mau keiki kaue ekolu, kana kaikamahine hookahi a me ewalu luina. Aka, aole nae he hookahi o lakou i pae mai i uka o ka aina koe wale no kela kino poo ole.
O ka nanaina o keia moku i poino iho la, ua like no ia me na moku kiaha Alice Cook a me Aloha, a maloko o elua makahiki i lawe ae ai o Kapena McAllep ke kulana hookele maluna ona. He kapena oia no ka mokukuna Carona e holoholo ana ma au kapalai o Kaleponi.
A i ka loaa ana iaia o keia moku hou au lono aku la oia i kona ohana, no a @kali u ana ma kana huakai mua loa o kana mua keikikane ekolu, a me kana kaikamahine kai ukali iaia ma keia kuakai a o kaua wahine hoi ua no@o no eia i Kapalakiko a oia wale u@ o ko lakou ohana @a@ palekana mai, mai ka iho pu ana aku no lalo o ka papaku o ka moana. Nolaila, ua hoea mai la ka hope no o keia moku hoopahaohao e maopopo ai kona inoa aole hoi ka Emma Claudina e like me na mea i kuhihewa wale ia.
---
KE KULANA MA SAMOA
---
Ma ke ku ana mai nei o ka mokuahi Moana mai na Panalaau mai o ka Hema, i loaa hou mai ai na lona e pili i kela haunaele kuloko i ulu ae iwaena o ka lahui Samoa. Ua kipa ae ka mokuahi Moana ma ka la 25 aku nei o Ianuari ma Apia, Samoa, he maluhia na aoao a elua, a me he la, no ke kali ana no paha ia i ka manao o na mana nui.
Ma kela hakaka i malama ia ai ma kahi o 70 i make he 70 mau alii i kaualako ia mai ko lakou mau home mai me ke kipaku ia aku, he mau haneri o na hale i ppau i ke ahi, me ka hoopoino ia o na mahiko, a ma kahi o 1,000 poe kanaka o Malietoa Tanuma fili i hopua hoopaahao ia ma ke kahua hoolulu o Mataafa.
E hoomanaoia, ua kukala ae ka Lunakanawai Kiekie u@ kohoia a Malietoa i moi no Samoa. Ua hoopuka ia keia manao me ka la 31 o Dekemaba. Ua malama ia ae he halawai mawaena o na Kanikela o Beritania Nui, Amerika Huipuia a me Germania, a malaila, i hoole aku ai ka mea hope i ke kokoua ana aku i keia manao. A au ikeia, eia oia ke kokua nei ia Mataafa.
I ka wa i hoomaopopoia ai, ua hoole aku ke Kanikela Geremania i ke kakauinoa ana aku i keia manao o ka Lunakanawai Kiekie ua hoomaka mai la na kanaka o Mataafa e hookoakoa a maki mai la no Apia. Ua nee aku na koa o Malietoa no lakou ka huina o 2,000 no ka halawai ana aku me lakou. Ma ka hoomaka ana o ke kaua au paa pio he elima haneri, a o ke koena o na koa aupuni, ua auhee liilii aku.
Ua holo mua aku o Malietoa no ka Hotele Tivoli, aka, ua hoopuni ia ae ia e na poe kipi, nolaila ua hoomaopopo ia he mea pono nona e imi aku i kahi e pakele ai kaua ola malalo o ka hoomaiu a@a a ke Kanikela Beritania.
Ua hoi aku oia no luna o ka mokukaua Beritania Porpoise me ka Lunakauawai Kiekie a me kakahi heluna o na Amerika a me Beritania. Ma la po na holo aku ma kahi o 1,200 poe Samoa no kahi o ka mokukaua no ka malama ana mai i ko lakou mau ola.
Ma kekahi la e ua ike aku ia kanikela ekolu ia Mataafa ma ke ano he moi kuikawa a hiki i ka..