Ke Aloha Aina, Volume V, Number 6, 11 February 1899 — Page 3

Page PDF (835.74 KB)

This text was transcribed by:  Kate Motoyama
This work is dedicated to:  auntie genoa keawe

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 11, 1899.   5

--

KA HAKU BERESORD.

A I KAPAIA O

Uhai Kaniai Aeto.

--

Hoohenoia no KE ALOHA AINA.

--

            Ua minamina nui makou i ka loaa pono ole ana he manawa no ka lahui Hawaii, e hoomaopopo ai i ka moolelo piha o keia kanaka kaulana, i pae hou mai nei ma na kapakai o Hawaii aloha, ka aina mua loa hoi nana hoau i kona wiwo ole ana he Pukonakona oia no na la e hoea mai ana, nana i lawe ae i na hoohanohano ana he nui, me na medala a me na inoa hoohanohano ana e lei la e hiki i keia la.

            A oia hoi, he nui a lehulehu o na kanaka Hawaii i ike pono i kona ano a me kana mau hana mua loa i hoau ai ma keia kulanakauhale nui o Honolulu, kahi ana i hoomaopopo ai he elima wale no alanui o ke kulanakauhale o Honolulu nei ia wa, oia hoi ke Alanui Moiwahine, Papu, Moi, Beritania a me Nuuanu, ana hoi i puana ae ai ma kona alahale e hoea aku ai i ka Pali o Nuuanu, "eia o Honolulu, ua hoopowehiwehi mai i ko'u ike a kamaaina o ko'u mau la opio o 18 makahiki a oi.

            O ka Haku Kale Berefoda, a i kapaia e na kanaka Hawaii a me na haole kamaaina o keia kulanakauhale, i kona mau la opio o ka hoea ana mai i Honolulu nei, "o Uhai Aeto."  Ua hoike ia mai ia makou, o ka M. H. 1865 kona wa mua i hoea mai ai i keia mau Paeaina, a ma ke ano, he Alii Pikimana no luna o kekahi manuwa Pelekane, a o kona kulana hoi ia e paa ana iloko oia mau la opio o ka pii ana ae o kona kino.

            I kekahi po, ua hele aku ua Haku Berefoda nei a me kona mau hoaloha elua i ka hulahula, i ka Buffum's Hall, oia kela wahi e ku ia nei e na halepohaku o na Pake, ma Ewa iki aku o ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me Hotele, ma ka aoao mauka o ke alanui, a i kapaia hoi o Kapake'a

            I ka pau ana o ka lakou hulahua ana, ua hele aku la lakou i ka holoholo, e pii ana ana ma ke Alanui Nuuanu, a kamoe ae la ma ke Alanui Beritania, a i ko lakou hoea ana aku mamua iho o ke alo o ka pukapa o ke Kanikela Amerika, ua ike aku la lakou i ke kau kehakeha mai o kekahi kii Aeto nui, me na maka ooi, e a-a mai pono mai ana imua o ko lakou mau maka, na ia mea i hookomo mai i na manao lili-li o ke koko Pelekane oiaio iloko on a, a aia mai la na manao wiwo ole iloko on a, e hooko ana oia i kona manao, e uhai i ke kauiai o kela Aeto, e kau kehakeha ana mamua o ka pukapa o kona haku Kanikela, me kona mau eheu e hookikakaha ana.

            Ua haawi koke ia ae la he mau kuka ana mawaena on a a me kona mau hoa elua, no ka lakou hana pono e hanai ai no keia Aeto, a ua hooholo, iho la lakou, e uhaki mai, mailuna mai o kona wahi e kau ana, a hoihoi aku no luna o ko lakou mokukaua, me ka ike ole ia, a oiai, he kiekie kahi a ka Aeto e kau ana, nolaila, ua pii ae la oia maluna o ka poohiwi o kona mau hoaloha, a wehe ma, ia i ka Aeto mai kona kau ana iluna o ka haka i hanaia nona.

            He oiaio, ua haule mai la oia i ka honua me ka halulu nui, a i loaa pono iho maluna o ua poe keiki kolohe nei, in a aohe nao a i ka papaa, a in a la paha ua hoi kino wailua mua ua Haku Berefoda nei i Pelekane, me kona mau hoa o ka hele pu ana me ia.  Aka, aole nae pela ka makemake o ka Mea Nana i hana, no ka mea, ua ike mua oia, aia iloko o keia kanaka e hoea mai ana he mau hana kaulana kana e pili ana no ka pono o kona lahui-kanaka.

            Mauli o ko lakou kuka ana i ka lakou hana pono e hana ai, i wahi e nalo ai keia manu Aeto a lakou i aihue ai, ua hooholo iho la lakou, e kahi mea uuku o lakou, oia ke kau iluna o ka Aeto, e huna ana i na pepekeu a me ka nuku o ka manu, i ole e ike ia mai e ka poe e hele ana ma ke alanui, i keia wa a lakou o hoi nei no ka moku.

            Eia lakou ke hele hiakaka nei i o a ia nei me he poe ona rama la, aka, aia no nae na manao o ka hoomanawanui iloko on a a me kona kokoolua, e hapai nei hoi i ko laua hoa e noho kikepa nei maluna o ke kii Aeto a lakou i lawe malu mai la, mai kahi mai o ke Kanikela Amerika, i maopopo mua ole iaia, eia he eu nui iloko o ka aina, nana e uhai ke kaniai o kana Aeto punahele.

            I ko lakou hoea ana i ka uwapo hoopili waapa oia no paha kahi ma Ewa iho o ka halepohaku o Burua ma, aia hoi, aole i holo mai ko lakou waapa mai ka moku mai, a me he mea la, o na hora aui ia o ka po, a ma ia wa no, ua hele aku la lakou a hui pu me kekahi keiki hoehoe waapa, a nana hoi i hoihoi aku ia laou no luna o ka manuwa, me ka lakou ukana makamae e hoihoi nei no luna o ko lakou halelana au i ke kai.

            He palanehe keia hoe ia ana o lakou no luna o ka moku me ka maopopo @ e hoi i ka mea nana e hoe nei, aia he manu kupua ua paa pio mai la i kela poe eu, a oiai, aohe ona kuleana ninau o kela ukana nui ana e lawe nei.

            Nolaila, o kana hana pono wale no, ma kona ano, he mea ua hoolimalima ia, oia kona hoihoi pololei ia lakou elike me ko lakou makemake, a o ka hehi o ko lakou mau kapuai iluna o ka eneki o ko lakou home moana, alaila, o ka pau ana ia o kona kuleana.

            He mea oiaio, ua pae maalahi aku ua poe keiki kolohe nei me keia puolo nui hookalakupua, a nalo aku la no ko lakou mau rumi, me ka manao ia ua nalo, a uhi kapa eleele maluna o ua manu Aeto nei, me ka ike ole o ko lakou poe, a pela hoi me ka on a nana ka manu punahele.

            I ka wehe ana mai o kai ao o ke ao ana ae oia la, a i ka wa hoi i puka mai ai na kauwa lawelawe a ke Kanikela, a pela pu no hoi me ke Kanikela a me kona ohana, aia hoi, ua hoohikilele ia ae la ko lakou manao, mamuli o ka ike ana mai, aole ka Aeto ma kona haka e kau mau ai.

            Ua ulu koke mai la na manao pioo o ka inaina o ka houpo o ke Kanikela, a hoike koke ia aku la ka lohe i ka oihana makai, no ka huli a me ka imi pono ana i ka mea nana i hana keia hana hoohaahaa i ke aupuni o Amerika Huipuia.

            O ke kauoha i haawi ia ae e keia Luna Aupuni, he leo mana ia a me ka ikaika, a in a io e loaa pono aku ana, aia he kukala kaua ua makaukau i na minute a pau, a i hakalia io no hoi i ka loaa pono aku.

            O keia mau lono a me ka ikemaka maoli ana i ka nele ana o ke kino o ka manu Aeto ma kona wahi e kau mau ai, ua holo mama ae la ia maloko nei o ke kulanakauhale, me ke ake nui ia e ike a e loaa pono aku ke kolohe, e haawi koke ia no na hoopai oolea loa maluna on a, a i ole o kekahi poai paha nana i hana keia mau hana kolohe.

            Ua puni ke kulanakauhale nei i ka huli ia, aole nae he mea hookahi i ike i kona wahi i nalo aku ai, a ua lilo hoi ia he mea e hooi loa ia aku ai ka inaina iloko o ke Kanikela.

            O ka hele ia o ka huli a hiki i ka hoea ana i ka uwapo, kahi hoi o ke keiki nana i hoihoi ua poe eu nei o luna o ka mauwa, akahi no a ulu ae ka manao iloko on a, he Aeto ka, ka ukana nui a keia poe keiki ana i hoihoi ai iluna o ka moku.

            No keia mea, ua hoike koke aku la oia i ka lohe, aia iluna o ka manuwa Pelekane, ua lawe ia mai e kekahi poe Ahikoa Pilimana opiopio o luna o ka manuwa Pelekane.

            Ua hoike koke ia aku ka lohe i ke Kapena, a nana hoi i huli aku malalo o na kuhikuhi ana a na alii ku wati o ka po a lakou i hoi aku ai a hiki i ka loaa ana aku ma kekahi wahi a kela poe keiki i huna ai me ka manao e nalo loa ana.

            He mea oiaio, he hana hoohaahaa keia i ke kulana o kekahi aupuni e noho hoaloha ana me Amerika, a o ka mea e loaa ana malalo o keia hana kolohe, oia no ko komo ana o na aupuni elua iloko o ka hookahe koko weliweli, no kuia wahi kumu ano ole.

            Elike me ka mana i loaa i ke Kapena, ma o kona ano, he Aliimoku kiekie, ua hookolokolo koke iho la oia i ua poe keiki kolohe nei, a haawi aku la i ka hoopai maluna o lakou e hoihoi hou lakou i ua kii Aeto la, elike me ke ano o ko lakou lawe malu ana mai i ka po.

            Malalo o ke kauoha a ke Kapena, a i wahi e kala ia ai o kona aupuni mai keia hana ano ole a keia poe eu ua hooili koke ia aku la ka Aeto iluna o ka waapa, me ua poe keiki nei ekolu, a me kekahi mau koa kakaikahi, e nana pono ana i ko lakou hooko pololei ana i ko lakou hoopai i haawi ia no lakou.

            I ka pili ana iuka o ka uwapo, ua hoolele koke ia aku ka Aeto no luna o ka uwapo, a o ka wa no hoi ia i ele pu aku ai me ua poe keiki nei, a me ka hookaulua ole, ua hapai like ae la lakou i ua Aeto nei me ka hikaka hele ana io a ia nei, elike me ko lakou wa i hana ai i kinohi.

            Oiai ka hou e kakahe ana ma ko lakou mau papalina, aia no na manao koa ke lapalapa la iloko o ka houpo o ua Haku opio nei me ka nana ole i ka loa oia wahi i hapai lima ia mai la, a hiki i kahi o ke Kahikela Amerika.

            A ma kahi a lakou i lawe malu mai ai, i hookau hou aku ai lakou i ke kino kil o ka manu Aeto, a me ka hamare e paa ana ma ka lima o ua opio nei, i makia hou aku ai oia me ke kui hao a hiki i kona paa ana.

            O keia iho la ka moolelo piha no keia Haku Beresford, o kona mau la mua loa o ka pae ana mai i keia aina, a ua kaulana loa hoi kona inoa iloko o ka waha o na kanaka a me na haole o keia kulanakauhale o "Aihue Aeto," o "Uhai Kaniai Aeto," a pela aku.

            A eia no hoi ke ola nei kekahi oia poe i ike pono i kana mau hana kolohe, a ua Haku Beresford la hoi i anoi nui ai e ikemaka ia lakou, mamua o kona hoi ana aku ia.

            He nui ae no paha na olelo like ole e pili ana nona, aka, o ka mea iho la nae ia i loaa ia makou ma ka lokomaikai o kekahi mau makamaka Hawaii, a makou hoi i hilinai ai he mea oiaio ia, a pela makou i lawe mai ai a hoike aku, mamua ae o kona holo elua ana mai me ke Duke o Edinaboro, ma ke ano he Ukali no ke Keikialii, i ka 1869, a he eha hoi makahiki ke kowa mahope iho o kona hiki mua aua mai, a i ka 22 hoi o kona mau makahiki.

--

            O ka mokuahi Helene kai pani aku la ma kahi o ke Kalaudina i haule iho la no ka hooponopono ana i kahi poino o kona wahi huki ukana.

            Ua loaa mai ia makou ka lohe eia na mahele o ka Heia o na Paikini ke lawe nui ia nei, a ua man@o ia e pau loa ana ua mahele mamua o ka la 1 o Maraki.

 

HAULE ILOKO O KE KAI.

--

            Ma ke kakahiaka o ka Poalua nei ua halawai iho la kekahi lede ili keokeo me kekahi ulia pakalaki, a pakele mahunehune hoi kona ola mai hoi ilalo o ka opu ana ole o ka moana.

            O ka inoa o keia wahine haole o Miss Munson, he ohua hoi na ka waapa mokuahi Oregona e lawe ana no luna o ka mokukaua, a i kona wa e hoao ana e pii aku no luna o ka moku, ua hehi hewa aku la kona wawae a haule ana iloko o ke kai, a he hookahi ona manawa i nalowale ai iloko o ke kai mamua o ka loaa ana aku i na kokua.

--

HE KAHUHIPA OPIO LOA.

--

            Ua ike ia mai nei ma ke kulanakauhale nui o Nu Ioka, kekahi kamaiki uuku nona na makahiki he elima wale no, e ku ana iluna o ke kuahu a hoike mai la i ka euanelio me ke noi ana i na kanaka e huli i ka hoola, a i ka pau ana o kana haniolelo ana e koi mai ana oia i ka lehulehu e kuai aku i kona kii.

            O ka inoa o keia kahuhipa opio o Lonnie Dennis a no elua mahina i hala ae nei, ua hoomaka mua iho ia oia e haiolelo ma ka aoao akau o kona aina hanau ma Atlanta, ua olelo ae kona makuahine, ua haiolelo aku oia imua o kekahi anaina nui o 200,000 kanaka.  Ua waihoia aku na ninau like ole iaia, a ua pane ia mai elike ka hikiwawe me ka waiho ia ana aku o ka ninau.

--

HE HANA HOOKA.

--

            Ua hoohoka ia ae kekahi lutanela makai e kekahi koa Amerika ma ke kakahiaka Poalua nei, a e uku ana paha oia i na koina o ka aha, a e uku ana paha oia i na koina o ka aha, mamuli o kana hana hemahema ana.  Imua o ka aha apana me ke kakahiaka Poalua nei, ua hoopai ia o W. Butler, he koa Amerika no ka on a, he $3 00, ua ae aku ua koa la i kona hewa, me ke noi aku i kekahi makai no ka hele pu ana me ia e kii i ke dala i kai o ka Morgan City, ua ukali aku he lutanela makai iaia no kai o ka moku, aka, i ko Butler hiki ana nae iluna o ka moku oia ka hopena o ka ike ana aku a ka lutanela makai iaia a hiki i ka haalele ana mai o ka moku i ka uwapo.  Nui no ke kolohe o keia haole.

--

KA NUI O NA MAKE O KE KU-

LANAKAUHALE O NU

IOKA.

--

            O ka nui o na make o ke kualanakauhale o Nu Ioka i ka makahiki 1898 iho nei, ma kahi no ia o 66,073 he hookahi hoi i kela a me keia eiwa minute.  O ka nui o ua make a i ole he 36,294, mailoko mai no ia o na hale ohana, a he 23,325 mailoko mai o keia huina he mau keiki liilii malalo 5 makahiki.