Ke Aloha Aina, Volume V, Number 8, 25 February 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 25, 1899

Hookumuia no ka

Eomaikai o ka Lehulehu, a he Nu Pepa no ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU. . . . . FEB 25, 1899

 

            Iloko o keia mau la a kakou e nee aku nei, ua lilo na kukai palapala ana mawaena o ka Moiwahike Liliuoklanai a me Wilimana i mea e kamailio nui ia ai maloko o na nupepa e kakoo nei i kei ku ana mai o ko Amerika mana maloko o na ipuka hale o ke kanaka Hawaii, ka mea  hoi a ka hapanui holookoa i kue ai mai kinohi mai o ko kakou hookahuli ia ana a hiki loa mai no i keia la a kakou e noho nei me ka uumi malie ana i na manao hanalana iloko o ko kakou mau puuwai.

            He mea oiaio no paha, ina o keia koi ia ana mai o ka lahui mai kinohi mai a hiki i keia la, ina ma ke ano pololei kona hana ia ana, a i kulike hoi me ka ka lehulehu e olelo nei, “o ka pono ke hanaia a haule mau na lani;’ i keia la, aole he mau hoopapapaa ana, aole he mau Ahahui Aloha Aina i kukulu ia, a aole loa no hoi he mau manao hoopupu ana iho o ka lahui no na mea pili i ke aloha ana i ko lakou aina, a ua hiki hoi ia kakou ke puana like ae, “he hookahi wai o ka like,” ma ka hana ma ka manao a pela aku.

            Aka, nawai i kaohi iho i na manao o ka lahui Hawaii mai ko lakou huli ana aku a kakoo i ka makemake o ka poe haawi aina a haawi hoi i ko kakou noho ana kuokoa?   Aole anei no ka kakou ikemaka ana i na mea i hanaia, ua kue ae ia mai ka mea pololei maoli a ko kakou mau lunaike hala i apono ai.   O keia na hoike nui nana i kaohi i ko ka lahui mau manao, a lilo ai i mea hookahi a oia hookahi ana, oia ka na makamaka nupepa e kapa nei i ka lahui he hana hupo ia a me ka hawawa.  

            Ua nui ua manawa a ka poe hoohulihuli manao, i ake a@e lilo kakou mahope o ka lakou mau ao ana, aka, heaha ka mea i ike ia ua nele anei kakou i na manao pale e kue ai i ko lakou mau kahua hana, a ae aku, e hoopau ana i ko kakou mau manao, a e huli aku hei mahope oia mau olelo.   Aole, aole loa no.

            Eia no manao makee, me he mea la, he waipuna ia e poiliili ae ana mai ka hohonu lipolipo ae o ke kanaka waihona noonoo a ua lilo hoi na manao hoopilikia a pau i ku ai i ko kakou pono, i mea no e hauoli mau ai ko lakou noonoo, me he mea la, eia no ke kuokoa o ka lakou aina ke paa ia nei, eia no lakou ke hana ponoi nei no lakou, a pela aku.

            No keia mau mea, ua hoao mau a hooikaika maoli na poe alakai o ka aoao i makemake maoli e hoolilo ia kakou i poe kuewa, ma ka hoohui ana, aka, ua nele no nae, a no ia nele mau ua huli mau mai lakou i hope, a nonoi mai la ia kakou e lokahi pu aku me lakou, aka, na ku mahe aku no kakou me ka manao ole no ia mau mea.  A i ka wa hoi i poha ae nei o ka palapala kukai mawaena o ka Moiwahine a me Wilimana, ua lilo ia he mea nui i ka manao o ua poe nei, i haule pahu ko lakou mau manaolana, a kau kai mai nei, o keia palapala pane ke kumu e konini ae ai ko lakou aoao nawaliwali.  

            No makou iho, ma ka aoao o ka lahui aloha aina o Hawaii, ua haawi aku makou i na kaulona ana maluna o na hana a ka Ahaolelo lahui o Amerika, ka pahu hopu a makou e na’i nei no ka pono o ko kakou aina aloha, aohe a makou nana ana no keia mau palapala a Wilimana na ko makou mau hoa kakele ia o ka makapeni, i loaa ka lakou mau wahi kumu hookanaaho no keia mau la o ka nee ana o ko kakou aina.   Oiai ua nele maopopo maoli no lakou ma ka ikaika hana e kue aku ai i ko na aloha aina kupaa ana, ka mea hoi a ko makou naau i hauoli ai iloko o ka pono a me ke pomaikai.   Ana ke Akua o ka oiaio, e kokua ia Hawaii i hoopilikia wale ia.

_______________

 

O KO KA LAHUI LEO KO MAKOU PUUHONUA

            I puana ae la makou i kela mau mamalaolelo maluna, no ko makou ike a hoomaopopo ana iho ma na manao alakai o ko makou mau makamaka ma kela aoao mai ka poe Hawaii ponoi hoi, i kapa inoa iho ia lakou, o ka lahui Hawaii Repubalika, e noi mai ana, e alu ka pule ia Hakalau, ma ka lokahi ana e hele a kakoo 1 poe Amerika kakou, ma ke ano he poe hea kanaka iloko o ka Panalaau, a pela aku.

            Oia nei a na makamaka kakau nupepa, ke ku mai nei ka lahui me ko lakou mau leo o ka lokahi mai puni a ae wale aku oukou, i ka minute mua loa a oukou e hana aku ai pela, aohe ka lahui Hawaii mahope o ko oukou mehea, a e huli aki auanei makou a e kue aku ia oukou ma na ano a pau, ina ia he mea no lakou e hoowahawaha ia aku ai.

            Ma keia wahi makou i olelo ae la, o ko ka lahui leo, oia ko makou puuhonua, oia ka paleuma paa a makou e paio nei me ko makou mau enemi, ka mea hoi i oleloia, “o ka leo o ka lahui o ka leo no ia o ke Akua.”

            Nolaila, ke hoike aku nei makou i ko makou mau manao mahalo, mamuli o ka hoea mau ana mai o na manao hoonaauao mai ko makou lahui mai, a pela auanei makou e hoomau loa aku ai i ka makou hana no ka pono o na poe i aloha io i ko lakou aina, a o ke Akua Kahikolu ko kakou alakai ma ka kakou mau hana a pau.

_________________

 

E HOOHALAHALA ANA OI I KE AHA?

            Ae, i hoomahui ae la makou i keia mau wahi mamalaolelo, no ko makou ike ana maloko o ka “Lahui Repubalika Hawaii,” e olelo ana, “i ka lilo o ko kakou mau alanui o ke kulanakauhale nei, i kahua heihei kaa hehi wawae no na luna manuwa, no ka lilo ana ae nei paha o ke au kokoia o ka manawa ia lakou”

            He ike no ka, ka makamaka i ka hoohalahala, eia nae o lakou no ia i painuu iho nei i ka hinuhinu a me ka lilelile o ka poe Amerika, a i ka wa ka o ke aiai loa o ko lakou maikai elike me ka hau oia iho la ka wa o ka hoohalahala, me ka olelo ana ae no ka lilo ana paha o ka aina ia lakou ke kumu o ka nana ole ia ana o ka pono o ka lehulehu, me ka nana ole ae he mau pilikia kekahi e ula mai ana.

            Aole i loihi na la i @ala ae nei, ua hookui iho la kekahi kaapio me kakahi koa m luna o  ke kaa baikikala, a ua loaa iaia na palapu kuhohonu, a malalo oi o kumu ua make aku la oia.   No ia kumu ke huli ia nei ka mea o lana i hewa, o ke kalaiwa kaa paha e holo ana me ka malama i na rula oia oihana, a i ole o ke koa paha e kuupau ana i ka ikaika pauma o kona mau wawae, a e moe ana hoi ke poo imua me he kahua heihei la kahi ana e holo ana.

            Ma ko makou manao ana, o ka hoea ana mai o na ulia o ka pilikia elike iho la me keia koa i ku ai ka opu i ke kolo o ke kaa, a loaa ua palapu kukouukenu, mamuli no ia o na ike a ka maka maka e olelo nei, me kona manao ole, i ko ka lehulehu pono, a o kona hookui ana me kela kaapio, manao no makou, ua hala ole ke kalaiwa kaa.

            O kekahi hoohalahala a la makamaia, no ua puka wai ole a ke aupuni i hana ai ma ke alanui.   Muliwai, i ka wa mua loa o ka hana ia ana oia alanui.   O kekahi kumu paha o ka makamaka ike ana i keia hemahema o ke aupuni ana i pailani ai, oia kona hoi ana aku nei a ka waha o ka loko, kiai i ka makaha.   He mau la wale no nae ke kiai ana, hoea aku nei ka Aukuu nui o Keopilopilo, kihe ka ihu o ke kiai loko, a ke noke nei i ke noi i ka haku aina i $250 olohu, i nalo iho ka maea oia wahi.

            Hewa ka i’a la e Umiamaka, he okea oloko, oia nae hoi, o ka mea i makemake ia, aohe i ae e he hewa ia, aia no a poha ae la ke au awaawa ma ke alo, ke nui nei ka waha o kamalii i ka alala.   Aohe makou e kala i hoike aku ai, he hoomaemae maka, noho no ka ino iloko, a malia no pela no paha ko hanai, nani hoi ke maliu mai ko hanai, aohe hoi he olelo ana malaila, he U-ku hoi ia, he i’a no Kahoolawe.

 

INA OIA IO KE KUMU?

            Ua lilo i mea na ko makou mau puuwai e hakilo pono ai i ke ano o kela lahuikanaka e olelo ia nei e ka poe Amerika, he poe hupo a kupono ole ke haawi ia aku ia lakou ka noho ana kuokoa, oia hoi ka poe e kapa ia nei ka lahui Manila, ka poe hoi i komo pu me na pualikoa Amerika e kue aku i na poe Sepania, no ko lakou noho hoomalu ana mai maluna o lakou, me ka hookaumaha ana.

            A mamuli hoi o na ao ana, a me na hookonokono ana a ka poe Amerika i lokahi io ai kela poe a lakou e kapa nei i keia la, he poe hupo, he poe hiki ole ia lakou ke hooponopono i ko lakou noho ana, nolaila, ua oi loa aku ka pono, e noho no lakou ma ke ano Panalaau no ka mea ana i kokua ai, me ka hooia aku e loaa ana ke kuokoa, a i ka wa nae o ka lanakila, aole iho la ka e loaa ua kuokoa la i ua poe la.

            Malalo o keia mau olelo hooia kuokoa a ka Amerika, i ala mai Ia he kukala kaua ana mawaena o ka lahui Pilipine me na Amerika a o ka hopena, oia no ka pau ana o kekahi poe Amerika i ka pepehi ia, a pela no hoi me ka poe Manila.   A aia hoi ke hoala ia la ma kela wahi keia wahi o na mau Paeaina la o Pilipine, ke liuliu ana ma ka hoomau ana aku i ke kue i na poe Amerika, ka poe i hooia aku, eloaa ana ia lakou ka noho lanakila ana, a ia ko lakou mau alii ponei no e hoomalu i ko lakou aina.

            Ua hana anei ka poe Amerika mahope iho o ko lakou lanakila ana mai na Sepania mai, ua haawi aku nei lakou i na heeia ana kinohi, e noho kuokoa lakou.   Aole, no ka mea, ua lawe ae lakou i na keehina oolea o ko lakou i na keehina oolea o ko lakou lako a makaukau i na pualikoa a me no mokukaua, a kukala aku la ia Keneralta Otis, i mea nui maluna o ua Paeaina la o Pilipine, a ua liho hoi ia hana i mea hoowela i ka puuwai o na poe aloha aina oiaio o keia lahui naaupo, ma ko lakou poo alakai la, oia ho o Aguinaldo, a o ka mea i ike ia, oia no ka poha ana ae la o ke kukala kaua mai kela lahui mai, me ka nana ole i ko Amerika ulakolako me na aumoku kaua hao a me na pualikoa hele wawae.

            No ke aha mai ke kumu o ko lakou aa ana e hana pela, aole anei, aia iloko o ko lakou puuwai kela mea makamae, oia ke aloha i ko lakou aina, ka lahui, a na ia kumu hoi i kono aku ia lakou, e ala ae me ka hopo ole, a e lalau aku na lima i na mea kaua no ke kue ana aku i ko lakou mau enemi, me he mea la, oia no ke kumu nui o keia ala ka a ana mai la me kela aina a ina paha he lahui nui ka lahui Hawaii, a he nui kona mau palena aina elike me ko kela poe Pilipine, me he mea la, o Hawaii nei ka hikimua o ke o ke kue ia Amerika mamuli o kana mau hana poholalo.

 

NA UKU MAKANA E HAAWI LA NEI.

            Ua komo mai iloko o makou ka hoohuoi no na uku makana e haawi ia nei e ka Ilamuku no na poe pepehi kanaka, na mahuka, a me na ano hewa e ae a ka Ilamuku i manao ai no lakou na uku makana kiekie e haawi ia ai, elike me ko lakou luhi o ka hoomanawanui ana ma ka huli ana, e alo ana i na inea a me na pilikia me ka hoomaha ole.

            Ma keia ano hana, ke hoomaka ke aupuni e haawi i uku makana kiekie, ina he mea pepehi kanaka ia a mahuka paha, o ka hikimua loa o na poe e lawelawe ana i keia hana, oia no na makai, mai na poe kau lio, na kau kaa baikikala, a me na poe ku huina, ua lilo na poopoo, na aluaina, a me na pali kuhoho kanaka ole i mea ole i ka hanu ia e keia poe, a ua like lakou me ka ihu o Nero e auku ana i ka makani, e noi ana i na mehea wawae, na kulu koko, a pela aku.  

            A ma ia ano, ua haawi nui makou i ka mahalo i ka oihana makai ma ia mea, aka, ina aole he mau uku makana hooheihei, ua ike ia aku la ko lakou lula ana ma ko lakou mau wahi i kukulu ia ai no ka hana, no ka mea, aola i komo kau ka uwea uwila iloko o ko lakou mau kino e hiki ai ka @ io paahana.

             O ke kumu o ko makou kamailio ana i keia, oia no ka hooana