Ke Aloha Aina, Volume V, Number 10, 11 March 1899 — Page 3

Page PDF (825.97 KB)

This text was transcribed by:  Cheryl Tanaka
This work is dedicated to:  Mahalo to NLHIKW Hoi'ke class 2009, Dom, Sally, Sue, & halau for kokua & inspiration!

KE ALOHA AINA

POAONO, MARAKI 11 1@@@.

 

PIOO KE KULANA MA MANILA

 

KAUOHA AWIWI NA ALIHIKAUA AMERIKA HOOUNA KOKE IA AKU NA KOKUA.

 

            Hoihoiia na Wahine Amerika Iluna o na Moku Lawekoa—Aia na Pilipine ke Hoopuni la ma ka Akua o Manila.

 

            Colombo, Mokupuni o Ceylon, Feb. 26, hora 6:30a.m. O ka moku lawekoa Grant, i haalele aku ai ia Nu Ioka no Manila ma ka la 16 o Ianuari me na koa, malalo o ke alakai ana a Mekia Kenerala Henry W. Lawton maluna ona, ua hoea mai nei ianei ikeia la. Ua loaa mai nei ia Kenerala Lawton he telegarapa mai ia Mekia Kenerala Otis e olelo ana:

            “He kupilikii ke kulana. Ua makemake ia kou hiki koke mai.” Ua loaa pu mai@aia mai ia Kenerala Corbin, ka Aukukana Kenerala o Amerika Huipuia, he lono telegarapa e koi mai ana iaia e awiwi. No laila, ua kauoha o Kenerala Lawton i kona mau alii e kuai koke aku i na lako ai me ka nana ole i ka nui o na hoolilo, aia oia ke hoopiha wai la me ka nanahu me ka puahi nui. E hoao aku ana oia e holo pololei no Manila me ke ku hou ole aku ma kekahi awa.

            Manila, Feb. 24. I ke Kuhina Kaua Moana. No kekahi mau ku mu kalaiaina e hoouna koke ia mai ka Oregona me ka hakalia o’e.

DIUWE.

 

AIA NA KIPI MA KA AKAU O MANILA.

 

            Manila, Feb. 26. Aia na kipi ke hoakoakoa la ma ka akau o Manila. Ua hiki ke ike ia aku he mau tausani o lakou. Ua kue ikaika loa mai lakou ma kahi kokoke i Caloocan ma ka po nei. Ua hoomau mai lakou i ke kipu ana ma ka po holookoa, oiai, aole he nui o na poino i ike ia, aka, ua pololei mai nae ka lakou ki ana. He maluhia ke kulanakauhale.

            O ka mokuahi Newtra Sonora del Carmen i hoea mai nei ianei, ua lawe mai la oia i ka lono no ka huki ia ana o ka hae Amerika ma ka mokupuni Cebu, ma ka hikina aku o ka mokupuni Negros.

 

HOPOHOPO O DIUWE IA GEREMANIA.

 

            Nu Ioka, Feb. 25. Ua telegarapa mai nei ka mea kakau o ka nupepa Herald ma Wasinetona:  Ma ka hoea ana mai nei o ka mokuahi Kaiserin Augusta ma Manila i keia la, a me na hoike no kekahi huakai kipi mai Iapana mai no ke kokua ana ia Aguinaldo, ua hoohuoi ia oia “na kumu kalaiaina” a Adimarala Diuwe i makemake ai ia ka Oregona no ke kue ana i na lahui e i ke ko mo ana mai e keakea a no ka hoopau koke ana i ka hakaka ana o na poe kipi.

 

HOIHOI IA NA WAHINE ILUNA O NA MOKU LAWEKOA.

 

            Manila, Feb. 24. O ka moku lawekoa Scandia i hoea mai nei ma ka po nei, ua hoea aku o Kenerala Wheaton ia po no ka hoike ana aku ia Kenerala Otis. Ua hoolele ia na pualikoa Iwakalua i keia la.

            Ua lawe ia ae ke kiai makaala ana e na Amerika no ka hoopau ana aku i ke puhi hou ia ana o na kauhale i keahi. He elua wale no ahi uuku i oili ma Santa Cruz a me Pend@can. Ua hooneoneo ia na alanui i na hora ahiahi.

            Ua hoopuehu loa ia aku na kipi mai Tondo aku. He nui na kanaka i hopu ia mamuli o ka hoohuoi ia ana. O na poe ki pololei i hoomau mai i ke ki ana i ke kulanakauhale ua hoopau ia, aka, aia no nae lakou ke hoomau la i ka lele kaua ana i na pualikoa o Kenerala Otis. He hookahi Amerika i make a me eha i hoeha ia i keia kakahiaka. O ka luakini o San Francisco del Monte, i hoolilo ia ae o na poe kipi i mau papu a malaila hoi i lele kaua mai ai maluna o na Puali o Dakota Hema, ua kipoka ia aku ia e ka puali pukaa Uta i keia kakahiaka.

            O na wahine Amerika maloko o ke kulanakauhale, ua hoihoi ia aku lakou maluna o na moku lawekoa i keia la no ka malama ana i ko lakou mau ola.

 

PUHI HOU NA PILIPINE I KE AHI.

 

            Ladana, Feb. 24. Ua hoouna mai nei ka agena Pilipine i keia mau lono malalo iho:

            Manila, Feb. 24. Ua kuai ae na Amerika i na hale nui, hotele a me na hale hoahu ma ke alanui Escolta ua puhi ia aku lakou i ke ahi e na kipi ma ke ahiahi nei. Ua hoomaka ke ahi mai ka uwapo o Santa Cruz. Escolta a me na hale ma ke alanui pololei e hiki aku ai i ka luakini Binonds. I ka wa i hoea aku ai na poe kinaiahi, ua pau na iliwai i ke oki ia e na Pilipine me ka hakaka pu aku me na pualikoa. Ua hoouna aku na Pilipine me ka manao ana e komo aku ma ka puka kahiko me ka pii ana aku maluna o na paia po haku.

            No ka hopohopo ana o na Amerika i ka pahola hou ae o ke ahi, ua haawi aku la lakou i na hoailona i na mokukaua no ke kipoka ana mai he umikumamalua mokukaua i kipoka mai ma Dulumbayan a me Bi@bit. Aia na kanaka ke hakaka la ma na wahi a pau, a ua nui na manawa i hakaka lima ai. Ua emi hope aku na Amerika maluna o ka uwapo no Pasco, Magallense a me Bil@adas no ka malama ana i ke kulanakauhale. O na Europa i loaa aku aole lakou i hoopoino ia i ka wa a ka lakaou mau kauwai hoike mai ai aole lakou he mau Amerika.

 

HALAWAI NA KANIKELA MA MANILA.

 

            Manila, Feb. 25 hora 10:15a.m. Ua halawai ae na Kanikela o na aina e, no ka noonoo ana i na mea e pili ana i ka oihana kalepa, aka, o ka hopena o ka lakou mau kuka ana aole i h@ikeia mai i na Amerika. Aole i hoea ae ke kanikela Beritania ma keia halawai ana.

            Ua l@lo i mea hookaumaha ke ki ia ana o elua haole Pelekane a me Mr. Agentine, ka lunanui o ka hale hana pulupulu ma Tondo, ma ka Poakolu nei, aka, ua olelo ia ae he mea hiki ole ia ke kue ia aku. A oiai aole lakou i noho aku mahope o na paia pohaku i ka wa e hoomaka ana o ka hakaka ma kahi kokoke ilaila, aka, ua kalele mai lakou maluna o ka puka aniani. Mamuli o ke kuhihewa ana o na koa Amerika ia lakou he poe kipi e ki mai ana ia lakou, ua ki aku na koa ia lakou a pau. Ua make o Mr. Agentine, he ku konukonu loa na palapu i loaa ia Mr. Simpson, a o Mr. Hasalm aole i nui na palapu i loaa iaia.

 

KA HOIKE POINO O NA KOA AMERIKA.

 

            Manila, Feb. 27. O keia na poino a hiki mai la i keia la o na koa Amerika ma na hakaka ana me na Pilipine.

 

REGIMANA

MAKE

EHA.

Kaleponi Ekahi

6

28

Wasinetona Ekahi

14

59

Idaho

6

29

Puali Kaulio Ekahi

0

2

Puali Umikumamaha

14

35

Dakota Akau

0

2

Wyoming

1

2

Puali Pukaa Eono

0

2

Puali Pukaa Ekolu

6

35

Kansas Iwakalua

6

36

Montana Ekahi

5

44

Peneselevania Umi

2

7

Colorado Ekahi

3

7

Neberaska Ekahi

8

24

Dakota Hema Ekahi

5

9

Puali Pukaa Uta

3

6

Puali Iwakaluakumakolu

1

1

Minesota Umikumakolu

0

13

Oregona Elua

1

1

Puali Umikumawalu

1

5

Keena Kauka

1

1

 

NA LAKO AI A KA MOKUAHI CELTIC.

 

            Aole paha ha mea e hiki ke hilinai mai, o na lako ai a ka mokuahi Celtic i lawe aku la no Manila, ua lawe ia no kekahi pu@likoa o 5000 e ai ai no hookahi makakiki. A penei ka nui o kekahi mau lako ai ana i lawe aku la; 300,000 paona io bipi, 50,000 paona io hipa, pelehu, moa, a pela aku. He heluna nui o na hua ai, 230 tona lako kaua a me $200,000 waiwai io ma ka lele no na koa Amerika ma Manila.

            Na ka mikini hoohuihui ea a me 600 tona hau, i lawe ia mai. Nu Ioka mai, e malama maikai i na mea ai mai ke ino ana.

 

HE MANAWA HOLO LOA.

 

            Ua hoopuka ae ka nupepa Karonikala, ua holo ia mai nei e ka mokupea S. C. Alani he 60 mile iloko @ eha hora. Ua ikeia keia holo i kona wa e hookokoke aku ana i ka Ipuka Gula. A ua like loa keia manawa h@l@ me k@ @a mokuahi.

 

AOLE I PAUAHO NA PILIPINE I KA HAKAKA ANA.

 

HAAWI O SEPANIA HE $500,000 NO KA HOOKUU ANA I NA PIO SEPANIA.

 

            Ke Hele pu la na Wahine a me na Keiki ma ke Kahua Kaua – Kuai o Iapana i na Lako Kaua i na Kipi – Hoolele ia na Koa o na Aina E.

 

            Manila, Feb. 28. Ua hoikeia maanei, ua kauoha aku o Sepania ia Kenerala Rios no ka haawi ana aku i ka Repubalika Pilipine he $500,000, no ka hookuu ana mai i na lawehala Sepania. Ua ho@le ia aku keia noi, a ua koi aku na kipi e haawi ia mai i $7,000,000.

            Ua hooweliweli aku o Kenerala Rios e koi i na alakai o ka Repubalika Pilipine ma ke ano he poe haihai kanawai, no lakou na manao e hoopoino i ke ola a me na waiwai, i na lakou e hoole ana i ka hookuu ana mai i na pio. Ua lawe ia aku e Senor Flores a me Senor Terres keia lono i ke aupuni o Aguinaldo.

            O na hoike e olelo ana ua makaukau na kipi e ae aku i ka maluhia, aole he oiaio.

            Ma kahi o iwakalua mau kupa Enelani, e hui pu ana me kekahi mau wahine a me na keiki, aia lakou maloko o na laina o na poe kipi ma ka akau aku o Manila. Aole he mea i lohe ia no lakou mai ka la 5 mai o Feberuari.

            Eia no ke hoomau ia nei ke kipu ana ma na wahi a pau o ka laina, aka, o ka poino wale no i ike ia oia ka hoeha kukonukonu loa ia ana o Kapena David S. Elliott o ka puali G., regimana Iwakalua Kansas a me hookahi @oa o ka regimana. Ua ki ia laua e na enemi kipu pololei ma kahi kokoke i Caloocan.

 

KE HELE PU LA NA WAHINE A ME NA KEIKI MALUNA O NA KAHUA KAUA.

 

            Manila, Feb. 27. He elua Komisina Sepania Senores Rosario me Ohogado, i ae ia aku a hele ma ka laina o na Amerika no ka launa ana me Aguinaldo no ka mea e pili ana i na poe Sepania ma Malolo, ua huli hoi mai nei laua i keia kakahiaka ma kahi kokoke i Caloocan me ka leta i sila ia no na Sepania.

            Ua olelo ae ua mau Komisina la aia no o Aguinaldo a me San @i@@ ma Malolo a ke h@ole laua i ka hoolohe ana i na manao kuikahi. Oiai, aole na Pilipine i makaukau no ka haawi ana mai i na Sepania, aka, na hookuu mai nae lakou he elua mau Amerika i paa ia no eono pule ma ka uku ia ana aku he $30, no ka lilo o ka ai a me ka lole i hoolako ia aku no laua.

            Mahope koke iho o ko na elele hoea ana mai, ua hoouna ia mai la e na kipi he hae o ka maluhia. O Borneli, ke alakai ma Fernando la Cruz, me na enemi he mau haneri, ua haalele aku lakou i na laina Pilipine me ka hooho ana:  Aole he makemake e hakaka hou, he naa@ao loa na Amerika.

            Ua halawai aku lakou me na laina o na Amerika, a ua hoike aku ke alakai he 8000 i makemake e haawi pio aku.

            Mawaena o na enemi i ike ia aku iloko o na nahelehele he lehulehu wale o na wahine a me na keiki. Ua waiho iho he wahine i kaua pu raifela me ka hoao ana e hele mai imua me ka hae o ka maluhia, aka, ua kipaku hou ia aku i hope.

            Mahope iho o ko lakou hoi ana aku no ka laina o na Amerika, ua ki mai la na kipi ma ka aoao akau a haule iho la na poka ma ko lakou mau wawae.

 

KUAI O IAPANA I NA LAKO KAUA I NA KIPI.

 

            Madarida, Feb. 28. Ua olelo ae ka nupepa Reform, ua loaa mai nei he leta mai Manila mai e olelo ana, he kanakolu pukuni@hi, 30,000 pu raifela a he mau miliona poka mai Iapana mai i hoolele ia ma Sual, ma ke kaikuono o Lingayen, ma ke komohana o ka mokupuni o Luzon, a ma kahi he 100 mile mai Manila aku, a mailaila i lawe ia aku ai no Malolo, ke kahua o ke aupuni kipi.

            Ua hoopuka hou ae ka Reform:  O ko Iapana manao mao@i no oia ka hana ana aku i na Amerika ma Pilipine elike me na Amerika i hana aku ai i na Sepania ma Cuba.

 

HOOLELE IA NA KOA O NA AINA E.

 

            Madarida, Feb. 26. He lono pili aupuni kai loaa mai nei mai Manila mai e olelo ana:  he kupilikii loa ke kulana maanei. Eia @@ koa o na mokukaua o na aina @ k@ hoolele mai nei i na lako kaua. E haalele iho ana o Kenerala Rios ia Manila a hele aku no Zamboango, mokupuni o Mindanao.

            Ua loaa mai nei he hoike loihi i ke aupuni mai ia Kenerala Rios ma Manila, aka, ua hoole ia ae nae ka hoike ana ae i ke akea.

            He umi mau Hawaii e holo pu aku ana me Ernest Cooke maluna aku o ka mokuahi Kina no ka huipu ana aku me ka puali keaka Batalo Bila ma Nu Ioka, a mawaena oia poe o Mr. Kulia, a ekolu mau wahine Hawaii e holo pu ana me lakou.