Ke Aloha Aina, Volume V, Number 10, 11 March 1899 — Page 4

Page PDF (760.84 KB)

This text was transcribed by:  Corey Hayes
This work is dedicated to:  Alyxandra Makana Lani Endres

KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 11, 1899

 

4

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.  Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.  Puuku o KE ALOHA AINA

HONOLULU…MAR. 11, 1899

 

KA HOOILINA ALII O HAWAII.

 

            Mai ka huli hoi ana mai o ke Kama’liiwuhine Kaiulani, mai ka Uhiwai mai o Mana mai ka mokupuni o Hawaii, he elua ae nei pule i hala a hiki mai la i ka hora hope loa o ko ke Kama’lii ola ana, aole i loaa iaia he wa i hoomaha mai ai o na kikoni ikaika ana a ka nawaliwali maluna o ko na kino, me ke ku kiai mau ia e kona mau kauka kiai pilikino, aka aole no nae ia he mea na ka nawaliwali e hoemi hope ae ai i kona hookau ikaika ana maluna ona, a hiki i kona hookuu ana mai la i kona ahe hope loa ma ka hora 2 ponoi o keia wanaao poniponi o ka Poakahi, Maraki 6, 1899 iloko o na paka-ua lanipili e haule ana i na hale na laau a peia aku, e hoike mai ana ua ike ko luna me ialo, he pua a he mamo hoi oia no ka kalaunu alii e Hawaii, ka pohaku hekau i hoopaa ia no ka nohoalii.

            Ua hoohikilele koke ia ko ke kulanakauhale nei mamuli o ka loaa ana mai o keia lono kaumaha, a ua Ilio hoi i mea nune nui ia iloko oia mau hora poniponi o ka wanaao, no ka oiaio oia lono hoopilihua i ka houpo, aka, i ka wehe ana mai o kaiao, ua puka mai la ka nupepa alaula haole o ke kakaiaka, a mamua o kona alo, e hii mai ana oia me ke kino wailua o ke Kama’liiwahine Kaiulani, e hooia mai ana, ua pio, a ua nalo aku la ka a ana o ka uha ne ola iloko o kona hale kino, a ua hookuu mai la hoi ia kakou koua mau makaainana e @ aku nona, ma keia aoao o ka muliwai eleele o ka make.

            Na keia mea i hoopau ae i na manao kanalua iloko o ka lehulehu, a ia wa pu no i haalele koke iho ai na makaainana mai ka poe kiekie a i ka haahaa, a kamoe aku ia no Ainahau, ka home e waiho ana o ke kino puanua@u o ke alii opio, me ka oni ole ae.  Aloha ke alii, ka pua hookahi i kui mua ia no ke kalaunu, wa hope o kona makuahine Alii Ai moku e hoomanawanui wahiue mai la no ko laua pono, a me ko laua lahui pu ana hoi i ike ole mai ai, ua hoomaha aku ia oia no ka wa mau loa.

 

O WA KA HALELANI A KA UA

Ne-i Nakolo ka Pohaku Hekau o ka i.

PIO A NALO KE KUKUI A O IWIKAUIKAUA

Ua Hala o Vitoria Kawekiu Kaiulani Lunalilo Kalaninuiahilapalapa.

            KA PUA HOOKAHI I KA NOHOALII KAPU O HAWAII NEI

E Hawaii Nui Kuauli, e U me ke Kaumaha Nona.

 

Naha ka manowai lani a ka ua,

Ke lawe mai la na pihaa moewai o uka,

Ke koia ae la i ke kahaone o Mahiki,

Hiki ke aloha aumeume me ka waimaka,

He makamaka ka ka moe i lawe mai i o makou,

Ha-o-e.  Ke aloha hoi a!

 

            I ko makou hoea ana aku imua o ko makou lahui aloha, e lawe pu aku ana makou he ukana nui a kaumaha, e hoonaueue ana i na manao aloha alii o ko makou lahui aloha, ma na wahi a pau i hoomomoa ia ai na manao makee alii iloko o ko lahou mau puuwai, a oiai hoi, ua paa a ua aai kela mau olelo kahiko iloko o ko makou mau lunaihehala, e kahoahoa mai ana me na kulu waimaka o ka ehaeha.

O ke Alii wale no ko makou makemake,

O ka luhi o makou me ia nei,

O ka makou lealea no ia,

Ua ike-a@  Ua ike-a!!

            Ua hoea mai ia imua o makou ma ka hora 2 ponoi o keia wanaao Poakahi, na hoike aouli, e hai mai ana ma ka leo o ka hanehane o ke Kama’liiwahine opio a Hooilina oiaio hoi o ke kanunu alii o Hawaii, i poni ia, no ka makia ana I ko Liliuokalani hakahaka Victoria Kawekiu Kaiulani Lunalilo Kalaninuiahilapalapa, ua pili iho la kona mau onohi alii, a ua hookuu mai la i kona hanu, no ka ilina hope loa o ko ke kanaka ola ana ma keia ao.

            Nani ka walohia a me ka ehaeha i hookau ia iho, maluna o kona lahui oiwi, e hoike mai ana hoi, aole i mawehe ia ae na maoao pilipaa iloko o na houpo ma kee alii iloko o ko laua mau mahaainana ponoi, ka mea hoi i kuluma iloko o keia lahui mai kinohi mai a hiki i keia la, a no ia mea hoi, ua haalele awiwi iho kekahi poe ia loko nei o ke kulanakauhale no waho o Waikiki, ma ka home noho o ua opio la i luakaha ai me kona Inaui makukane, ka Mea Hanohano A. S. Cleghorn no ka haawi ana aku ia lakou iloko o na puili pu ana me ia no @@ manewanewa pu ana no ka Webi Alu opio o Hawaii Nui a Keaweuuiaumi.

            @@ mea walohia a ehaeha ka ili ana mai o keia haawina maluna o ko kakou mau alii hanau o ka aina, aka, ua olelo ia nae, o ka make, aohe ona palena, a o ka luakupapau hoi, aole oia i hoole mai, ua ana oia.  O keia na pali nui elua i ko ke kanaka wa e ola ana, a pela iho la i omuo koke ia ae ai na la o ko ke Alii opio ola ana, oiai e hekau ana maluna o kona oiwi, he manaolana, aia he mau hana ano nui iloko ona kahi i milolii ia ai, i hoaho ia i ke koko a ha a Makalii, a i oki pu ia ae la hoi a nale loa aku la ma kela aoao o ka pohinahina o na hoomanao ia, iloko o ke aloha i hili palaha ia iloko o na mea a pau no ka wa mau loa.

            Ua hoea mai ke Kama’liiwahihine opio i keia ao malamalama ma ka la 16 o Okatoba, 1875, mailoko mai o ka puhaka alii o kona makuahine alii Mrs. Miria ma Likelike Cleghorn, a me ko na luaui makuakane e ola hookahi nei e u aku nona, A. S. Cleghorn, a ua piha hoi, iaia na makahiki he 23, 4 mahina a me na la keu.

            Ua hoonaauao nui ia oia ma ike ano hou o keia au holomua e nee nei, a i ka piha ana o kona mau makahiki i ka 14, ua hooune ia aku la oia i Enelani e hoonaauao ia ai i na ike hoonaauao oi aku mamua o kona aina hanau.

            Ua olelo ia, aia he talena kie kie i loaa i ke alii opio ma na palapala a pau ana i ao ai, e la@ ka ike pena kii, ka ike himeni, ka’hookani orana, a pela aku, a ke minami@a nui nei kona lahui ponoi no kona pauaho e ana mai la i ka a ana o na kukui kapu o Imakaikaua iloko o kona hale @iuo.  Ua kakoo mau ia kona noho ana ma ka aina malihini oiai eia e noho ana e hooikaika i makua ponoi nona iho, e kona makua hookama ma ka hana, T. H. Davies, a pela hoi i hooloihi loa ia ai kona mau la ma Enelani a hiki i kona haalele ana aku a huli hoi wai la u@ ke one kanau uei, i Okatoba 9, 1897, a ua piha hoi ka makahiki a oi e kona noho ana i kona aina Paredaiso, i hooheno ia he aina e kahe mau ana o ka waiu keokeo o ke dala, a me ka meli ulaula o ke gula.

            I ka wa i hookahuli ia ai o ke aupuni moi o Hawaii, e noho ana no oia i Enelani, aka mamuli o kona ike a me kona manao, ua kupono oia ke hoohalahala no kona kuleana i ka nohoalii, ua hoea kino aku la oia imua o Peresidena Kalivalana o Amerika Huipuia, ma kona kulanakauhale alii ma Wasinetona, no ka waiho ana aku i kana mau keakea no ka nohoalii o kona makuahine i kaili ia, a ua apo ia mai hoi oia me ka pulama ia e kela kanaka hoopono a hoaloha oiaio o Hawaii.

            Ua hoi nou aku oia no Enelani malalo o ka hookele ana a T. H. Davies, a hiki i ka wa i holo ki no maoli aku nei o kona makuakane e ike iaia ma Enelani, oiai no oia e hoopapau ana ma ka imi naauao ana, a me ia ano no oia i hoomau aku ai a hiki i kona huli hoi ana mai i ka aina nei, mamuli o na hoomanao ana i ulu ae iloko ona, e hoi e ike i ka aina, ka mea hoi i hoopaa ia iloko o kona houpo alii, ua aloha au i ka aina hanau mamua o na wahi @ ae.

            I ka hiki io ana mai i ka aina hanau nei, ua hoike mai la kona oiwi ponoi, i na la mua o kona hui ana mai me kona mau makaainana, he aloha oia i kona mau makaainana, ma ke ano o kana mau hana, e hooia mai ana, o ko’u kahua ke aloha, na ia mea i hooulu ae i na manao hauoli iloko o na makaainana i hui a launa pu me ia ma na kukai kamailio aua, @ ninauinau ana iaia ma na mea e pili ana i kona aina.

            Aole oia he alii opio i hoopapau nui ma na aha lealea a ka poe kiekie, aka, ua hoomamao mai oia iaia iho mai ia wahi mai, @ ua hoopapau oia ma ke komo ana maloko o na ahahui kokua @o ka poe i hoopilikia ia, e hiki @le ai ke hoopoina ia kona inoa iloko o na lehelehe o na mea a pau i ikemaka i kana mau hana.

            O ka hoea ana mai o keia haawina luuluu a kaumaha, mamuli no ia o ko ke Alii opio manao ana e holo i ka Uhiwai o Manawa ka Ua Kipuupuu o Waimea @a home noho kuahiwi hoi o ke keiki lalawai Samuela Paka, ka ilina no hoi o na ‘lii a pau e hookanaaho aku ai i ko lakou mau la hooluolu, me ua home leo ole la, oia kauaka puuwai hamam@.

            A mamuli hoi e ka maa ole o ke Alii opio i ka noho ana oia aina anu, ua hookau mai la ka ma’i maluna o kona kiue, a na ia mea hoi i hookaumaha aku i ka manao o na kamaaina, a no ia me@ na kaueha koke ia mai kona lua ui no ke kii ana aku iaia a hoihoi mai no ke Kapitala Alii o Honolulu nei, aka, aole nae i loaa mai ke akakuu ana, a hiki wale i kona waiho ana mai la i kona kino lani, e hoomaha iloko o ka maluhia, mai na auwe ana aku o na ehaeha o keia ao.

            Mamua ae o ka hookokoke ana mai o kona mau minute hope loa aia kona luaui’a makuakane ponoi ma ka rumi ana e umeume ana me na sekona hope ioa o kon ola ana, e kiola ana i na omaka waimaka mai kona mau lihilihi aku, iloko o na ehaeha, ka luuluu a me ka walohia palena ole, e puili aku ana me kon mau lima ma ke ano o ko ka makua aloha i ke keiki, malaila pu no hoi o Mr. a me Mrs. Jas. W. Robertson; (Kimo Robikana me ka wahine) Jas. H. Boyd me kana wahine, Miss Helen Parker, Miss Kate Vida, Sam’l Parker, Lumaheihei, Miss Elsie Robertson a me ko Kaiulani kauwa lawelawe ma’ kauka o ke Alii opio, G. D. St. Walters a me F. L. Miner.

            Ua hoike ae kekahi o keia mau Kauka i ke ahiahi la Sabati nei, me keia mau olelo:  Ma ka po Poanono nei, ua loaa iki he wahi maha i ke aliiwahine opio, a ua loaa hoi he wahi manawa uuku nona e moe ai, aka, ma ke kakahiaka la Sabati nei, ua loli hou ae ke ano o ke kulana o ka ma’i e kau ana maluna ona, aka, aia no nae he hoomahuahua ana o ke kulana e loaa ai o ka palekaua ana.  I keia ahiahi, (oia hoi ka la Sabati nei,) ua loaa hou he manawa nona e hiamoe ai, a ma hoomaha hoi ke koni  ana a ka eha iloko ona.

            Aka, o ka pilikia wale no, oia ka rumatika e koni ana, nana hoi i hoonawaliwali aku i na mea paahana o kona puuwai a hiki i kona pauaho ana mai la, iloko o na lawelawe a hooikaika nui ana a kona mau Kauka, aka, ua oi loa aku no ka nawaliwali mamua o ka hiki ke hoopakele ia.

            He pilikana ke Kama’liiwahine Kaiulani no na Keiki Kawananakoa a me Kalaniauaole, a oiai hoi, i kona mau hora hope loa, aia no ke Keikialii Kawananakoa e ku kiai aua nona, me ka haawi ana aku i kaua mau kokua pau aoua, elike me ka hiki iaia ko haua, aka, ua nele no lakou a pau i na haawina o ka manaolana, a pela oia i hookuu mai la e @ aku oia nona ma keia ao.

            E Hawaii moku o Keawe, ua hala aku la ia pohaku hekau @, ka Mahi, ka Palena, a ua hooko-o mai la i ka olua pili ana, a ia oe hoi e Maui o Kamalalawalu, ka aina i keha ia ma ka oioi o Maui Hikina, ua hoopale mai la o Kaiulani i kona kipa ana ak@ ma kou m@u home @ekai, i kili-