Ke Aloha Aina, Volume V, Number 10, 11 March 1899 — Page 5

Page PDF (860.82 KB)

This text was transcribed by:  Punahele Todd
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 11, 1899

 

wehi ia e ke ala hunakai; a ia oe hoi e Molokai kui laau, ka aina hooheno o ke keiki a Hina, e pau ana kou lohe ana i kona inoa; aole hoi au e Oahu o Kakuhihewa he milimili a he hiialo oia nau, a maluna o kou lepo makamae i opuu ae ai oia iloko o ke kihapai o kona makuahine alii, aka, ua niau aku la nae oia i ke ala koiula a Kane, a nalo loa aku la; nou e Kauai o Manokalanipo keia ilihia, a kahoahoa aku ana ia oe, na pio, a ua naha aku la na ipukukui gula o ka hale kino o ka Hooilina Alii o Hawaii. Alo-ha ka hale a ka moe e kipa aku ai. Ha-o-E. Oia no e.

 

UA IKE O LUNA ME LALO

            Ae, he mea oiaio, ua hoike mai na ao kaalelewa o ka lani i ko lakou aloha me ka minamina no ka pua alii kiekie o Iwikauikaua ua naha mai la na maka-ha a ka makani Kona, a kuehu mai la i na huna lepo, elike me ka imu ahi enaena e ho-a ia ana e ka mea kui hao, a pahola mai la maluna o ka aina, a po ae la ko lakou nanaina me he ohu la, e hahi paa ana maluna o ke kulanakauhale o Honolulu, he mea hoi i ike ole ia mai kinohi mai, e hoike okoa mai ana no i ka minamina, ka wa lohia a me ka paumako luuluu no na Lani Alii Opio la.

            O-wa a kulu kele mai la hoi na pala ua o Kulanihakoi, kulepe pu ia ae la na e ka a ka manowai i kipapapa ia ai, a hooiho mai la i kona mau kulu waimaka o ka ehaeha, e i mai ana: Ua eha a luuluu ka holowaa a ka Moae. Pahola ae la ma na alanui o kakou, e hoopakikakika ana i ke alo o ke Kawelu, me he mea la, e i mai ana no, ua ike o luna a me lalo, i ka pua a me ka Wohi a Kapaakea. Ae. Aloha aluuluu. Nahe aku la ia hale kapu a ka moe e kipa mai ai. Minamina Wale.

 

KE KINO WAILUA O KE ALII OPIO.

            I ka wa i poha ae i na lono no ka make o ke Aliiwahine opio Kaiulani, ua nui a lehulehu na puuwai i hoopiha ia me ke kaumaha, a na komo like aku no hoi la ano iloko o na poai like ole ma na ano a pau, e @ ana me ka minamina iloko o ko lakou mau puuwai. Nana hoi i kono mai ia lakou e haalele iho i ko lakou mau home, ko lakou mau keena oihana, a e kamoe aku no waho o Ainahau, iloko o na paka ua lanipili o Kulanahakoi o ihomaka walu ana, no ke kiei hope loa ana aku maluna o ke kino wailua o ua Lani opio la, e moe kau a hooilo aku ai.

            Ua piha a haale ka home makamaka ole o na Lani la, oiai na leo kuwo o kona mau makaainana i hoea aku malaila e uwalo ana, me he haki kaikoo la, aohe he waimaka paa iho, i ka moe mai ua hala ka leo, ke kuleana o ke aloha. Walohia wale.

            Ua kipa aku malaila na hoa kekahi mau hui like ole o ke kulanakauhale nei, no ka haawi ana aku i ko lakou aloha nona, a oiai hoi na hora o ke kakahiaka e omamaka mai ana, ua ike ia aku la ka pii ana ae o ka hae Amerika maluna o ka pahu hae o Iolani Hale, a kaohi iho la i ka hapalua o ke kino o ka pahu hae, e hoike mai ana, o Kaiulani ua moe, a ua nalo loa aku la ma keia aoao.

            Ua kaana like ia ae hoi ia haawina like maluna o na pahu hae o na Kanikela o na e, a pela no hoi me ka home noho o ko Amerika Agena ma Hawaii nei.

            Ua waiho ia aku imua o ka luaui o ke alii opio, na manao o ka Aha Kuhina o ka Repubalika Hawaii a me Peresidena Dole, ma o ko lakou halawai ana ma ka home noho o ka Perasrdena, no ke noi ana aku i ka makuakane o ua Lani la, e hoihoi ia mai no loko o ka Pealii, a o ka pane i hoike ia mai ia makou, ua manao kona luaui, o ke alahele oi loa aku o ka pono, oia ka hoihoi ana mai i kona kino wailua maloko o luakini o Kawaiahao, kahi hoi i waiho hope loa ai ke kino o ka Moiwahine Emma a malaila aku e hoolewa loa ia aku ai no uka o ka ilina o Maunaala.

            Mai ka hora 10 a.m. a hiki i ka hora 4 p.m. o ka Poakolu Maraki 8, i komo aku ai na makaainana e ike i kona kino wailua ma Ainahau, ka wa hoi a ka lehulehu a me na makaainana holookoa a ike pono iho ai i kona kino e moe oni ole ae ana, aohe leo, a ua nele pu hoi i ka hanu ola, ka ipukukui nui hoi o keia hale kino. Aloha wale! E hoihoi ia mai ana kona kino wailua ma keia mua iho maloko o ka luakini o Kawaiahao. A ma ia mau hora like no ma ka Poaono e ik hou kona mau makaainana iaia no ka wa hope loa aole nae o ko na helehelena maoli, aka, o kona holowaa wale no.

            Ma ka la Sabati ae nei, Maraki 12, e hoonohonohoia ai kona hukai hoolewa no ka ilina o Maemae, a me he mea la, e kaa ana na hooponopono ana o ka huakai hoolewa malalo o Mekia Porter ko Peresidena Dole ukali kiekie e komo pu ana na pualikoa, ka oihana makai a pela akul.

            Ma ka hora 2 o ka auina la, Poakahi nei ua hoouna ia aku ka mokuahi Helene, no ka lawe ana mai i na makamaka a me na hoaloha o ke Kama`lii Kaiulani. Ma Kawaihae, e kali ana ka Helene, no ka ohana Paka a me Woods, a me kekahi poe e ae, mahope iho oia wa, e kii loa aku ai i ke keikialii opio Kalanianaole, a me kana wahine ma Kailua.

 

KA PAINA LUAU NUI.

            Ma ka hora 12 o ke awakea o ka Poaono nei i malama ia ai ka paina luau nui a ka Hui Kokua Manawalea ma ka home hoohanau Kapiolani, a ua hoomau ia a hiki i ka hora 10 o ia po. Ua nui a lehulehu na poe i hiki ae malaila, a ua ai a lawa. Malaila pu ae ka hana aupuai kahi i hoonanea ai me ka leo kani o ka lakou mau hokeo.

            Ua hoohiwahiwa ia ae ka lanai a me na pakaukau me na lau nahele like ole, a ua hiki loa hoi ke hoomaopopoia ke pakaukau a kela a me keia lede, ma na wai hooluu like ole e kahiko ana maluna o ko lakou mau oiwi nani.

            A no na lede i komo ae e ko kua ma keia hana nui ko makou mau hoomaikai palena ole. O ka nui o na dala i hoomaopopoia i keia wa aia no ia maluna loa aku o ke tausani.

 

E HOI AKU ANA NO KA AINA HANAU.

            Maluna o ka mokukona Bessie E. Stevens e huli hoi aku ai no Guam o Joe Castino, kekahi o na Paniolo i noho loihi me ka Hui Telepona. O Guam kona one hanau, aka, mamuli o kona makemake ole i na hoomalu ana a na Sepania, ua haalele aku la oia i kona home a me ka ohana a holo mai la i Hawaii nei. E hoi aku ana oia e hoike i ka lamaku o ke ola i kona lahui e noho hupo la, me kona maopopo ole o kona hoi hou mai i na kaiaulu o Hawaii nei. Mahope o ke kipa ana akuo ka Bessie E. Stevens ma Guam e holo loa aku ai oia no Manila me kana ukana waina no ke kuai ana malaila.

 

UHI IA E KA WAI.

            Ua loaa he lepo telepona mai waho mai o Waikiki, ma kahi a na koa Eneginia e hoomoana nei, no ka uhi pu ia ana o ke alanui Kapahulu e ka wai ma ke ahiahi Poakahi nei. O kahi a na koa e noho nei ua hoolana ia e ka wai.

            Ma ke kahua heihei o Kapiolani, ua ike ia ua hiki ke kiekie o ka wai ma kahi o ka 3 kapuai. Ua hoihoi koke ia mai p lio maloko o laila no ke kulanakauhale nei, a o na mea ai a ka lio ua lawe hele ia aku e ka wai.

            O ke kumu i hoea mai ai o keia wai nui mamuli no ia o ka noho paa ana o ka ua ma na awawa o Palolo a me Manoa, a iho mai la ka wai me ka ikaika nui, ua nui na wahi i @hi ia e ka wai, aka, aole nae he ola @@@no. Kupanaha nohoi na h@@@ a ka Aina.

 

HOOMAU NA KIPI I

KA LELE KAUA ANA

-

HE NUI KO LAKOU MAKE

AOLE NAE I HOPO IHO.

-

Halawai na Pilipine me na Koa o

Kenerala McArthur – He Umi-

kumamaiwa Koa Amerika i

Hoehaia.

-

            Nu Ioka, Feb. 23. He lono telegarapa kai loaa ae nei i ka nupepa La mai Manila mai, no ka la 24 o Feberuari hora 10:10 a.m., e olelo ana: He nui na hoomaikai no na hana makaala a na makai, ua maluhia ke kulanahale ma ka po nei. He elima haneri kanaka i hopu ia ma ka auina la, mamuli o ka hoohuoiia. He lehulehu wale o na hale o na kanaka ma ka apana o Dulumbayan i puhi ia aku i ke ahi no ke kipaku ana aku i na poe ki pololei i pee maloko o laila.

            Ua malama ia ae he kaua ha hana ma ka po a me ke kakahiaka ma ka aoao hema o Kenerala McArthur kahi hoi a na poe kipi i hoao ai e wawahi aku i ka laina. He 12 o ka regimana Montana a me 7 o ka regimana Kansas i hoehaia. Aole i hohana hou ia aku na pualikoa o Keneral Kini mai ka Poaha mai mahope o ka lakou luku ana he 33 o na enemi. Ua waiho wale hou ae ke lanui o Caloocan mai na kipi ae, i hoakaka ae malaila ma ka la i nehiei.

            He lono telegarapa kai loaa mai nei i ka nupepa La, Manila, Feb. 23, hora 4:42, e olelo ana: He puulu nui o na kipi mai Malabon, kai kaalo ae ma na lepo nenelu ma ka hema aku o Kenerala McArthur a komo aku la iloko o ke kulanakauhale ma ka akau o Tondo ma ka po nei. He lehulehu wale ona puali oka regimana Minesota, Oregona a me Montana i nee mai ke kulanakauhale aku o hoopuhee liilii akula ia lakou, me ka nui o na make mahope o kekahi hoouka kana hahana. He nui no na poino ma ko makou aoao.

            I keia manawa a na puali kipi e emi nei no waho o ke kulanakauhale ua lele kaua aku lakou maluna o na pualikoa o Kenerala McArthur me na pukuniahi, aka, ua hoohamau koke ia nae lakou, ua kipoka mai ka mokukaua Monaducck me ka puali pukee o Uta. O Lutanela Eugene S. French o ka puali Montana Ekahi a me Oscar L. Filker o ka puali Dakota Ekahi na mea i make a me elua kanaka o ke Dakota Hema i hoehaia.

            O na ahi i hoomaka ia ae ma Santa Cruz, San Nicolas a me Tondo ma ka po nei me ka manao moakaka loa o ka hoopoino a me ka haowale ana i ke kulanakauhale he mau hana ia i hoomaopopo ia na na kanaka koa. I ka wa i hoomaka ai o ke ahi, ua loheia ka leo o na o-le kahea me na pane me ka hoolele ia o na ahi kao hoailona mai na wahi a na ahi i a ai. O ka nui o kahi a ke ahi i a ai ma kahi ia o hookahi mila kuea, a o kahi kauhale o Tondo kai nui loa na poino, he kanaka ka hapanui e noho ana malaila maloko o na hale liilii Nipa. E pa ana ka makani me ka ikaika a na ia mea i hoohikiwawe i ka pahola ana o ke ahi.

            Mamuli o ka hikiwawe loa o ka pahola ana o ke ahi ua hiki ole i ke oihana kinaiahi ke hoopio aku i ke ahi, aka, ua hoohiolo aku nae lakou i na hale e ku ana ma ke alahele o ke ahi, a na ia mea i hoopakele ae i ke kulanakauhale o San Nicolas mai ka poino nui ae.

            I ka wa a ke ahi e nee mua nei, ua ki mai na poe ki pololei mawaho aku o Tondo maluna o na Amerika e paio ana me ke ahi. He lehulehu wale na kanaka imake ina Amerika,a he lehlulehu pu hoi i make iloko o ke ahi mamuli o ko lakou paniku ia ana aku e kekhi laina o na kiai Amerika. Oke koena o na wahi keakea o Tondo, ua puhi ia aku e na pualikoa i ke ahi i keia la, a ua hopoino ia iho la kekahi wahi ikaika o na poe kipi o ke kulanakauhale. He mau haneri pio i hopu ia e ko makou mau kanaka.

            Ua hoea mai la ka moku lawe koa Scandia i keia la me ka puali Iwakalua maluna ona.

 

UA HALA AKU LA O KAPIOMANU.

            He mea ehaeha no ka manao, ke kipa mau ana mai o ka Anela o ka make ma ko kakou mau hale kino ia me ka weliweli nui, e luku ana mai na elemakule a hki kuina poe opio, me ka olelo ole ana mai o na a-na a lawa kona makemake.

            Ma ka Poakahi nei, Feberuari 27, 1899, ua kipa ae la ka Anela o ka lukuma ka hale kino o Kapiomanu, ma kona home noho ma Kaelepulu, Kailua, Oahu nei, iloko o nala pokole o ke kau a ma`i ana.

            He kanaka opio oia i maa ma ka oihana lawaia e hooikaika ana i pono no kona noho ana me kana @@@@@ a me ka lehulehu i pili iaia.

            Ua mare oia ia Kapela (w) ma ka la 8 o Maraki, 1888, a ua piha hoi ia laua na makahiki he 10 o ko laua noho mare ana, me 11 mahina me 0 la, a hoi akula oia i ka lepo, ka hale koou o keia kino palaho. I ka 9 makahiki o ko laua noho mare ana ua hua mai he opuu keiki mailoko mai o ko laua puhaka, aka, ua kii koke ia mai no e ka mea nana i haawi mai.

            He pilikana oia no ko makou Hope Lunahooponopono ma ke kino, a ke komo pu aku nei maku iloko o na @@ walohia ana me kana wahine, kona mau makua a me na lehulehu no a pau i pili iaia. Wa@@hia no.