Ke Aloha Aina, Volume V, Number 15, 15 April 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO APERILA 15, 1899

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU APR. 15, 1899

HEAHA KA KAKOU E HANA AI?

            Ua pili laula keia ninau maluna o na mea a pau, mai na poe e noho ana malalo o ka malumalu o na hoomana like ole, a hoea loa aku iloko o ka poai hana pili aupuni, na ohana, a pela aku. Aka aole nae keia o ka makemake o keia ninau e hookolo nei i ka nui manu o na poe naauao e noho ana maluna o ka lepo o Hawaii, ka aina nona ka umauma o kona lahuikauaka, i piha me na haawina nani o ke aloha maemae i ko lakou one kulaiwi.

            Ua ike ia, ua haawi pio ia aku ko kakou noho lanakila ana ma ke ano he lahui Hawaii oiaio, a i ke ano he kuewa Amerika, e noho hoomalu ia ana e ka Peresidena Amerika, ma ke kulanakauhale Poo Aupuni o Wasinetona ma Amerika Huipuia, kona Aha Kuhina, a me kona Ahaolelo Lahui, a o ka pahola ana mai o kona Mana Hooko, eia kakou ke ike nei, ma o ka hoonoho ia ana mai o na pualikoa Amerika, e hookue@e pono iho maluna o ka lepo aina a kakou e aloha nei, ka Luna Aupuni Amerika, oia hoi ka Agena Kuikawa, a he Kiaaina paha ka olelo ana mamuli o na alakai ana o ke Kumukanawai o Amerika Huipuia, e pili a@a i na Panalaau o kona mau Mokuaina hui ia.

            Ua oleloi, ua kau aku ka manao o ke aupuni kamehai o Hawaii i keia la, ma o ka Ahaolelo Lahui o Amerika i pau aku la ma ka la 4 o Maraki o keia makahiki, a e noho hou ana hoi iloko o kona kau mau, i ka malama o Dekemaba, no ka hana ia mai o na mau kanawai no keia Paualaa, elike me ke kuhikuhi o ka olelo hooholo hui o Iulai, 1898, a na hale ahaolelo elua oia aupuni i apono ai, na kona mau hale ahaolelo e hana i mau kanawa no keia Panalaau ona.

            Ua kana anei ka Ahaolelo i mau kanawai no kona Panalaau, mamua o ka hookuu ana i kona Ahaolelo Lahui e hoomaha no kona wa m@a maw@@na k@@k@hu mai anei oia i K@aai@a p@lia, elike me ka mea mau i kona mau Panalaau, elike hoi me ko Beritania, Geremania, a me kekahi mau aupuni ikaika, i mea ma ka @@@malu Panalaau ana? Alaila, aia ihea ka hemahema kahi i ku ai, aia anei maluna o na hooponopono kuloko o ka aina nei, a i ole, aia paha maluna o ko Amerika mana kau kanawai i hilinai piha ia, he poe loea wale no lakou no ka wai oopu?

            O ke kaana a me ka wae ana i na haina kupono no keia mau ninau, he hana kupono ia na ka puniu o na kanaka Hawaii naauao o ka aina, a i makee hoi, e loaa na hooponopono akahele ia maluna o kela a me keia mea e noho ana me ka naau hoomanawanui o ka makee maluhia. A oia nae kakou e kali na, heaha la na mea e hana ia mai ana; ua hoea aku la kakou ma ka pahu hopu o ka ikemaka, he neo, a he neo loa ka mea i hana ia mai no kakou, aole i na kanawai, aole hoi i ka hookohu ana i Kiaaina.

            Ina pela, alaila, eia makou ke hoopau nei i ko makou nana ana  aku ma kela aoao o ka Moana Pakipika, a hoea aku i ka lihikai hikina Atelanika, a ke hoihoi mai nei makou i na hookuene ana a ko makou noonoo, a hookahua iho ma na hana pili aupuni kuloko o ka aina nei; kahi hoi e kikeke ia mai nei keia ninau ia kakou oiwi ponoi o ka aina nei, heaha ka kakou e hana ai, i loaa ai ia kakou ka maha? Ua olelo ia ua make ke kino Repubalika Hawaii, a ua lilo aku la he kino papai olulo, he nawaliwali a malulelule kona mau lala, a pela pu hoi me kona kino, a ua hoi aku la ke kino iwi oolea a noho mai la i Amerika, a na ia kino oolea a noho mai la i Amerika, a na ia kino oolea auanei e rula iho ia kakou ma keia hope aku.

            Ua oleloia, e koho balota ana na kanaka Hawaii i lilo ae la i Amerika, iloko ae nei o ka malama o Sepatmaba, o keia makahiki, i Lunamakaainana no kakou, no ka hoouna ana aku iloko o ka Hale Ahaolelo Lahui o Amerika, no ke kau kanawai ana no ko kakou Panalaau nei, alaila, malalo an@ o na kanawai hea kakou e koho ai i keia Lumakaainana a kakou e hoouna aku ai i ka Ahaolelo o Amerika, oiai, aia aku la iloko o Dekemaba, e noho ai ka Ahaolelo mau, aia wa paha e noonoo ia mai ai i mau kanawai no kakou, e pili ana no ke koho a wae ana i ua Lunamakaainana nei a kakou e hoouna e aku nei mamua o ka hana i@ ana o ke kanawai, aole anei e ulu mai ana @a hoopaapaa ikaika ana iloko o ka Hale Ahaolelo, me ka hoike pu ia mai, aole loa i ma@a ia koho ana?

            A @@a hoi kakou e elele ana, ua hiki no ia kakou ke koho Lunamakaainana, no ka hoouna ana i Amerika, alaila, ma ko wai mau kanawai k@@@ balota kakou e k@ho ai, malalo no anei o na kanawai o ka Repubalika Hawaii, a i ole ma ko Amerika? Ma na kanawai koho balota o ka Repubalika Hawaii, e lawe ana kakou i ka hoohiki, alaila loaa ia kakou ka mana koho balota, me ke kau pu ia o ke ana waiwai maluna o kakou. A o ko Amerika hoi, aole he ana waiwai maluna o na poe koho, (ke ole nae makou e koho hewa.)

            Ina pela, alaila, ma ko makou manao ana, e hoea aku ana kakou iluna o kekahi oioina o na manao pili aupuni k@hohonu, ka mea hoi a makou e olelo nei, o ka wa kupono loa ia a kakou e hakoko ai no ka pahu balota, aole no ka hoohiki ana ia ae, e lilo i Repubalike Hawaii, ka mea a ko kakou naau i hoowahawaha ai, oiai ua make kanu aku la ka Repubalika Hawaii, a heaha iho la ko kakou kuleana e hooki ai malalo o kona mau kanawai kupapau, elike me kiloi ia ana o ka Hae Hawaii ilalo, he hoailona ia e hoike mai ana ua lilo kakou he Amerika, ma o ka welo ana o ka hae Amerika @ hiki i keia la a ua maopopo iho la, he mau makaainana Amerika ko kakou olelo ia ana iloko o keia mau la. A ina pela, ke olelo nei makou, o na kanawai koho balota o Amerika, oia na kanawai kupono no kakou e koho balota ai i keia Kau koho balota ae iloko ae nei o ka malama o Sepatemaba, me ko kakou lawe ole i ka hoohiki.

            I mea aha ia a kakou e lawe ai oiai kakou e noho ana he poe makaainana Amerika, mamuli o kela olelo hooholo hoohui? Na ka poe i lihi kuleana ole iaia, mawaho ae o ka lahui Hawaii ponoi i Amerika ae la, a no lakou ke kuleana e hana pela, na ka poe Pelekane ia, Geremania, Pukiki, Pake, Iapana, a pela aku, a no ia poe ke kupono e hoohiki, aole no kakou.

            Ua ole o ia, aia he haawina hoomana ma na hana maa mau i na Luna Aupuni Hawaii o kakou @ noho nei i keia la, elike me na hana pili kalepa kuloko a mawaho, a me na hooponopono aupuni kuloko ana elike me na wa e ku ana ke kino maoli o ke aupuni Repubalika, a e paholo ana hoi kona mana me he moo kiko la, me kona mau hopena awahia, na kanawai hoi a makou e olelo nei, aole a makou na@a nui ana aku maluna oia mea, o na ka@awai i hoomana ia oia ka lakou e hooponopono ai a hiki i ka wa e loaa mai ai o n k@awai ponoi o ka aina nei mai ka Ahaolelo nui mai o Amerika, ua hana mai nei anei o Amerika? Aole! Ua hoakaka hei ko kakou mau kanawai koho bal@ta, no ke koho Senate ana, (alii ahaolelo) a m@ Lana makaainana, no ko kakou wa ia e noho aupuni maoli ana, me ke komo ole mai o kekahi mana ikaika e ae, e kaili i ua kuleana koho la, e ku ai ka hana ana malalo oia mau hooponopono a kuhikuhi ana o na kanawai ponoi o ka aina, a pehea i keia wa? Ua hiki no ia kakou ke olelo ae, aole loa e hiki iaia ke lawe ae i na keehina mua o ka haihai kanawai maopopo, me ko Amerika apono ole mai ia mau hana ana, ma o ka mana la o kona Ahaolelo Lahui, ka puuhonua hoi a lakou nei i kaunui aku ai ka manao e hana ia mai ana na hooko ana o ko lakou mau iini, a oiai hoi, elike me ko lakou nei nele ana ia kuleana, pela makou e olelo nei, ua kuleana ia kako ke hele e koho balota no ka hoouna Lunamakaainana ana i Amerika i na ia he mea hiki, aole hoi i ko kakou Ahaolelo ae nei, elike me kona ano mau.

            E kamailio mau aku ana makou maluna o keia kumuhana, aole nae ma ka hookonokono ana aku i ka lahui e lawe ae i ka hoohiki, elike me na hana eepa a kahi Repubalika Hawaii, ka mea a kakou i makawelaweal loa ai. E kala mai ka lahui no keia mea, oiai, he mau manao hoakaka wale no keia, i wahi e maopopo ai i ko makou lahui ke kahua e kuleana ai kakou i ko Amerika mau pono elike me ko kakou lilo ana he mau makaainana nona, me ko kakou haihai ole a hiki i ka wa e hana ia ai ka pono me ke kaulike O kekia iho la na mea a makou i manao ai e hoakaka wale no no ko kakou ku@ana o keia mau la e nee nei.

 

KA HOOHIKI HOU.

            Ma ka halawai ana a ka Mana Hooko i ke kakahiaka Poakolu nei, na aponoia keia hoohiki malalo iho nei no na poe koho balota a pau. He hoohiki keia i hoakaka ia ma ke Kumukanawai o ka Repubalika Hawaii, aka, ua pakui hou ia iho he mau olelo e hookomo pu ana i ka inoa o Amerika Huipuia mawaena o na laina i kahaia, penei:

            "Ke hoohiki nei au me ka oiaio loa (a i ole manaoio) imua o ke Akua Kiekie Loa, e malama no au i ke Kumukana @@ o Amerika Huipuia a me ke Kumukanawai, na Kanawai a  me ke Aupuni o ka Repubalika Hawaii, aole loa hoi e hoao, a i ole, e kokua i ka hoihoi ana, a i ole, i ke kukulu ana i ke ano Aupuni Moi maloko o na Paemoku o Hawaii."

            O keia hoohiki ae la maluna oia ka @a poe koho balota e lawe hou ai ma keia mua aku, i loaa ai ia lakou ka pono koho i kulike me ke kanawai, no ka mea, ua olelo ae o Loio Kuhina Kupa i ka wa i heluhelu ia ai o ke Kuahaua a Makinile, ma ka la 12 o Augate, ua haawi ia aku la ka mana o keia mau paemoku ia Amerika Huipuia.

            Nolaila, o na poe a pau i lawe ole i ka hoohiki ia Amerika Huipuia, e koi hou ia aku ana lakou e lawe hou i ka hoohiki. A o na kope o keia hoohiki i hooponopono hou ia, ua pai ia ae me ka hoouna ia aku ma na wahi o na papa kakauinoa a pau o ko Hawaii Paeaina nei.

 

HE WAHINE HANAU KUPAIANAHA.

            Mauka o Kalihi ma ka Poakahi nei, ua hanau iho la o Mrs. Keao Kekino, he eha keiki i ka wa hookahi, no lakou ka loihi he 16 iniha. He ekolu mau keiki i make koke no i ka wa i hanau mai ai, a he hookahi hoi i kamau iki kahi hanu no kekahi mau hora a make aku la no. Ua hoolewa ia aku ko lakou mau kino make ma ka auina la Poalua nei. Eia keia makuahine Hawaii maluna o kahi moe e waiho nei, aka, ke pii mau ae la nae kona oluolu. Kupaianaha no hoi na hana a ke Akua.

 

HAALELE KA BIHOPA WILISI I KONA KULANA.

            Imua o na hoahanau o ka luakini o Sana Anaru ma ke anaina pule ma ke kakahikaka Sabati nei, i hoike mai ai o Bihopa Wilisi i kona manao haalele i ka noho kahu hou ana aku no ia ekalesia. Ua waiho aku oia i ka akibihopa o Canterbury, he noi no ka hoihoi ana aku i ka halepule Enelani ma keia Paeaina no ka Episicopala Amerika, he lala oia hana hookahi no. O ka wa e haalele ai o ka Bihopa Wilisi i kana oihana laaia i malama loihi ai ma keia mau paeomoku, i ka wa no ia @ holopono ai na hoololi ana a me ke koho ia ana i bihopa Amerika. Oiai, ma ka hoohui ia ana o Hawaii nei me Amerika, @a pau iho la ko Enelani kuleana lawelawe hoomana maanei.

            Ua hoea mai nei maluna o ka Dorika he haele mahuka, he koa oia no ka Puali Pukaa Eono, i hoopau ia aku mai ka oihana koa e hoao ana oia e holo no Manila. E hoihoi hou ia aku ana oia no Kapalakiko.

            Ua hoopaneeia aku ka manawa holo o ka Auseteralia a hiki i keia Poaha aku, he hookahi la mahope iho o ka hoea ana mai i anei o ka mokuahi Nippon Maru me na koa pukaa no ke paui ana i ka hakahaka o na koa Enegi@ia e huli hoi aku ana maluna o ka mokuahi Auseteralia.