Ke Aloha Aina, Volume V, Number 16, 22 April 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

2       KE ALOHA AINA, POAONO  APERILA 22, 1899

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU....APR. 22, 1899

 

MAIKAI KE OLA O KALANI AIMOKU.

 

         O na lono a ka mokuahi Nippon Maru i lawe mai nei ia makou, he maikai no ke ola o Kalani Aimoku e noho mai la ma Wasinetona me kona mau hoa. Aohe no hoi he maopopo o ko Kalani wa e huli hoi mai ai. I aloha mai nei no i ka lahui.

 

KA NEE NA O KEIA AU HOU.

 

         Ua oleloia, mai ka la 17 o Ianuari, 1893, a hiki i keia la, he au hou ia ma ka hoomaopopo ana a kekahi poe naauao o ka aina, i manaoio hoi. o na hooponopono ia ana o ko kakou aina, aia iloko o ke alahele o ka lako, ka waiwai, ke kuonoono a me ka maluhia o ka noho ana; a malalo oia ano, i puka ae ai na olelo kahoahoa a a poe i loaa na mahele hookuleana malalo o keia au hou e nee nei, ua pono kakou, no ka mea, he lani iluna, he honua ilalo, he hale hoi no ka oiwi ponoi.

         O keia na olelo i poha mau mai loko o na kumu pepeiao o na kanaka Hawaii oiaio o ka aina, me he mau nalu la e hapapa ana i kumupali, me ka manao o ka ikaika o kona ume kaumaha, oia ka mea nana e hoakoakoa aku ia kakou a pau malalo oia alahele hookahi, i wahi hoi e ko ai kela olelo kaulana, i hookahi wai o ka like. Aka, elike me ka like ole o ke alahele o ka wai-ula, a me ka wai-kea o Waimea, pela no i hele like ole ai ko kakou mau manao a me ka kakou mau hana no na mea e pili ana i ko kakou aina.

         E hiki no paha ia kakou ke kilo, ke halo a nana aku ihope, i ke kowa o keia mau makahiki i aui aku la, ka holomua a me ke ulakolako oia kowa i oleloia; he mahele no keia au hou e nee nei: ua ike ia a hoomaopopoia, o na poe ake oiahana no, i maa i ka noho ana mai ka wa mai o ke aupuni Ahi a hiki iho la i keia wa, o lakou no ia,  olelo mai nei, he pomaikai ko kakou mamuli o ka loli ana o ka aina, na kekahi mea i ike ole ia mamua, e lilo ana oia he poo ne ka Mana Hooko o kekahi lahai nawaliwali.

         E pono no e loaa i elua mahalo ano nui, a me kela i hala hop@ aku la, i hiki ai hoi ia kakou ke ike, o keia mau mahele a elua, he like ole ka mua i kona ukali, a o ko laua like ole oia auanei ka mea nana e hoao nei e hookomo mau ia kakou iloko o na pilikia he nui wale ma keia mua aku, a oia hoi ka makou e hoakaka nei me ka manao maikai, e hoea io mai ana no na hua like ole mailuna mai o ke kumu laau hookahi, a oia keia:

         1 -- Ke au o ka pilikia, ka luuluu, ke kaumaha a me ka haunaele. 2 -- Ke pohihihi a me ke pahaohao.

         O keia na mahele ano nui a makou i wae mai ai mailoko mai o ko makou hoohalikelike ana ma ka makou kaama ana, me ka maopopo pu no hoi i ka lehulehu oia mau huli ana, a hookaulike ae, aole ia he hana kamalii, aka, he hana na ke kanaka makua.  Ke olelo nei makou ma ka mahele mua o keia kukulu manao ana, oia hoi ka mahele aupuni Kuikawa i me Repubalika Hawaii, o keia ka mahele a makou i olelo ai he pilikia, he luuluu, kaumaha a me ka haunaele.

         O keia ka mahele mua nana i hookonokono ia kakou, e komo iloko o kekahi hana poina ole, i hookau ia mai maluna o ka lahui holookoa o Hawaii, ma o ke kanawai kuni lima la, i hoohalike ia me na poe pio o Siberia, ka mea hoi a ka nupepa Ke Aloha Aina hookahi i kuahaua aku ai imua o ka lahua holookoa, mai ae, mai uku i na dala hoopai he $50 no kela kanawai eleele ino loa maloko o ko kakou mau lunaikehala.

         O ka wiwo ole a me ka makau ole o ke alakai e ku ana i ka hoe o ka manao o ka lahui iloko oia mau la, nana i hoopuhlili aku ia mau hana ekaeka hilahila ole loa a ke aupuni a Dole i hana ai ia mau la, a e mau nei no hoi kona aai maluna o na poe nana i noonoo i kela kanawai ino, a o ka hulihia o ka honua, oia ka mea e nalo aku ai paha keia mau hana awaawa. Aole oia wale no, he nui ae no na hana lapuwale e ae aia a kakoo hoohiki aku i keia aupuni, alaila noho oe i mea lawelawe hana, ke ole no ku ka hope i ke peku.

         Pela iho la na hana ano e i ulu ae, e hookuene pono ana i ka mahele mua o keia manao, a iloko no hoi o keia onina mahele i ulu ai he haunaele kuloko iloko nei o ka aina, aka, ua kaomi ia no nae mamuli o na manao makee maluhia o ka lehulehu, a pe la i ku ai ka olelo ia, he lahai makee no o Hawaii i ka maluhia.

         Aka, o keia mau hana nae a pau, noloko wale no ia o ka mahele mua o keia huli ana mai o  ke au o ka aina oia hoi o Kuikawa, ke kaikuaana a me Repubalika kona pokii, o ko laua ano maoli no ia ma ko kakou nana pono ana, he mau keiki laua na ke ino, a o kakou no a pau kai ike like i na hooiaio ana, aole o makou wale, a makou no hoi e manao nei, he mea oiaio keia a makou e hoike nei, aole ma ka manao, i huli makou i mau mea hoonaukiuki aku i ka manao o ka poe e noho alii nei i ka momona o ka aina. Aka, mamuli o ka ike pono o kela a me keia.

         Ua hala aku la ka nee ana o ko laua mau huila popopo ihope, a ua komo mai la kakou he anuu hou, kahi hoi a makou i olelo ai, “ua komo pono kakou i ka ai a ka lua-a i ke alapii a ka opae,” ina nae hoi ua komo, a ina no aole, ke hele la no kakou i ke ahe malie, aole hoi i ke kupikipikio, elike me ko kekahi poe e ae.

         Ua hiki mai la kakou ma ka la 12 o Augate, 1898. ka la hoi a makou i olelo ai, ua puka hou mai la kakou mawaho o na Kuaau nalu o kela noho ana anoninoni, a ke komo hou aku nei no hoi iloko o na au uluahewa o keia mau la e hele aku nei, oiai, ke komo mai nei ko waho me ka huikau, a ke puka aku nei hoi ko loko nei me ka maalahi

         Ua olelo makou, he mahele keia o na hana pohihihi, ke pahaohao, ke eepa a me ke kupanaha, e hiki ole ai ke hoohewahewa ia, a nona makou e pahola aku nei i ko makou mau manaO hoakaka kuio, e ike io iho ai no na mea a pau, aole he mau manao haku wale, aka, he ma mea oiaio wale no, ke kuleana a makou i ku ai e hookele aku i na manao pioo o kekahi poe, a e hoopau ai i ke kanalua o kekahi poe.

         Ua oleloia, i ka wa i lilo ai kakou malalo o ka mana o ke aupuni Amerika, na pau iho la ka oni ana o na lima o ka Mana Hooko o ke aupuni Repubalika Hawaii, a na kaa aku na hooke ana o na hana a pau i ko waho Mana Hooko, aia mai iaia ka pono o na hana maanei, a me ka ole a oia no hoi ka Mana Hooko oiaie i hoomaopopoia e kakou a pau, mai ko kakou la i lilo ai he aina Panalaau malalo o Amerika.

         Aka, o ko kupanaha nae a me ke pohihihi, oia ka kakou e nuu nei i keia mau la, ka mea hoi a makou e ake aku nei, o hoea mai ke alahele malaelae o kekahi mau hana pohihihi e ike ia nei. Aole no o makou nana nui ma ua mea e ae, aia wale no ko makou kaulona pono ana maluna o n@ kanawai koho balota, ka hana hoi e loaa ai i ke kanaka Hawaii @  o@i ana o ka noho lanakila @ elike me ke kanawai lahui o Amerika, ka mea a kakou e noho pu nei iloko o ka hale hookahi, me ka hiki ole ke kue ia.

         A oia wahi pono o keia au a ka hewahewa, oia ka makou e kaukolo aku nei, aole mamuli o na manao o kekahi poe e hoohiki kupa Amerika kakou alaila loaa mai ka mana koho. He lapuwale ia mau olelo, oiai kakou e Amerika ana i keia la. He lapuwale ka olelo mai a kekahi mea, aole ia he Amerika i keia la, oiai, ua haawi o Dole ke poo o ka Repubalika ia Amerika me ko kakou hoihoi ole, a iloko no oia hoole, aole nae i nana ia mai a welo ana ka hae Amerika a haule pa-hu aku la ka Hae Hawaii ilalo. A malaia paha hoi o loaa ia kakou kona mau kanawai koho balota o ko kakou palekana no ia.

 

HE ELIMA I AHEWA IA.

 

         He elima o na Iapana hoohaunaele o Kahuku e hoolohe ia nei ko lakou hihia e Lunakanawai Wilikoki i hoahewaia no ka pepehi ana a make o Choo Fung Wing, he pake. O ka inoa o keia mau Iapana, oia o Ihara, Yamane, Mankichi, Danj ro a me Fujimoto. O lakou a me Manzabaro, e hoolohe hou ia aku ana lakou no ka pepehi ana ia Yee Ling Ching. Ua manaoia ma keia pule aku e pau loa ai na hihia o ka haunaele o Kahuku i ka hooloheia, a ia wa pu hoi e ikeia ai ka nui o na Iapana e ahewa ia ana no ka pepehi kanaka a me ka hoohaunaele.

        

UA LA WEIA MAI LA NO HONOLULU NEI.

 

         Ua hoea mai la maluna o ka mokuahi Upolu ma ke kakahiaka Poakolu malalo o ka malama ana a makai Kaimana o Napuupahee, ke kanaka i pepehi ai i kona makuahonowai, nona ka inoa o Moemoe, ma ke kakahiaka poniponi o ka la 11 o Aperila nei. Ua laweia mai la oia no ka malama ia ana ma kai o Kawa a hiki i ka wa e noho hou ai o ke kau kiure o ka Aha Kaapuni ekolu, a ia wa e hooloheia ai o kona hihia o Thos. Wright, ka lunakanawai apana o Kona Hema.

         ua hopu ia oia no ka pepehi kanaka ma ke degere ekahi, a na manaoia ua pupule oia i kona wa i lawelawe ai i keia hana manaonao. I kona wa e hoomakaukau ia ana e hookau iluna o ka waapa, ua hoea ae kekahi piha kanaka nui makai o ka uwapo o Kailua no ka ike ana iaia.

 

         Ua hopuia he pake puhi rama mawaho o Pawaa e Hope Ilamuku Chillinworth, ma ka Poakolu nei.

 

KE KULANA KAUA O BERITANIA.

 

         O kekahi mau mea e pili ana i ka oihana kaua moana o Beritania i keia makahiki 1899, aole wale no ia o ka hiki ana aku o na kanaka i ka 110,640, he papalua ana iho ia heluna i kona makahiki i hala ae nei, aka, aole e emi malalo iho o kanalima mau mokukaua like ole e komo ana iloko o ka oihana kaua moana a lawe ae i ka hae o ka hana. E komo ana ma keia huina na mokukaua hakaka nunui loa Albion, Canopus, Glory, Goliath a me Ocean, no lakou ka nui o na tona ke hui ia he 54,650, a no lakou hoi na lilo e hiki aku ana i ka £5,000,000, e kapili pu ia ana he 14 mau mokukaua palekila, a me 31 mau mokukaua. E hoomaka hou ia aku ana ke kukulu ana i eono mau mokukaua hao paa loa a e hiki aku ana ka huina o na mokukaua paa loa i ke 32. He 17 mau moku palekila a me 49 mau mokukaua e paa ana, kapili ia ana, a i  ole, e hoomaka ia ana, nolaila, e ike ia maloko o keia makahiki 1899, he 98 mau mokukaua o Beritania e kapili ia ana, a no lakou hoi na lilo i koho wale ia ma kahi o £175,000,000.

 

NA PUALI PUKAA.

 

         Ma ke kakahiaka Poalua nei i hoea mai ai he aha batari o ka regimana Pukaa Eono, no ke pani ana i ka hakahaka o na koa Enegini, maluna o ka mokuahi Nippon Maru. Ua hooluhiehu ia ae na kia o ua mokuahi la me na hae like ole no ka hanohano o na koa malihini ana i lawe mai nei, i kona wa e hookomo mai ana no loko nei o ke awa.

         I ka wa i pili mai ai o ka moku i ka uwapo ua hoolele kokeia mai la na koa no lakou ka huina o 465, a hoomakaukau aku la no ka huli hoi ana aku no waho o Kapahulu. I ka makaukau ana o na mea a pau, oia no ko lakou wa i haalele iho ai no waho o na halekoa, malaila lakou e nohe ai a hiki i ka wa e loaa ai o kahi kupono no ke kukulu ana i na kahua paa. Eia lakou malalo o ka hoomalu ana a Konela Mills.

         Ma ka hora 9 o ke kakahiaka la apopo e haalele ai na koa Eneginia waho o Waikiki, a ma Pa@a ae nei a halawai ai lakou me ka puali puhiohe aupuni, a na lakou hoi e alakai mai i na puulikoa no ka mokuahi Ausetralia.

         Eia kekahi poe Hawaii oiwi ke hoala nei he hui imi waiwai i kapaia ka Hui Kaa Basa o Kalihi, o hooholo ia aku ana e keia hui he laiua kaa basa ma keia mua iho, ina aole he mau keakea e hoea mai ana mamua o ko lakou alahele. E alawa ae i ka lakou hoolaha e puka aku nei.