Ke Aloha Aina, Volume V, Number 18, 6 May 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO MEI 6, 1899

2

Ke – Aloha  - Aina

Hookumia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE AHOHA AINA.

HONOLULU     MEI  6,  1899

 

KA  LA  11  O  IUNE.

  He hookahi mahina a oi mai keia la aku, a hoea i ka la 11 o Iune, ka la hanau hoi o ka Na’i Aupuni o ka Moana Pakipika nei, Kamehameha ka Nui, ka mea hoi nana i hoohuihui mua ia kakou iloko o ka noho ana o ke apo o ke kuikahi, mamua o ka hoea ana mai o ka malamalama o ka naauao Karistiano i Hawaii nei, ma o na makua la o ka pono, ka poe na lakou na mamo e ai nei i ka waiwai o ka luhi a lakou i waiho iho ai mahope nei.

  O keakhi keia o na la kupono loa i ka lahui Hawaii ke hoomanao ka mea hoi nana kela olelo kaulana e o mau nei iloko o ko kakou mau waihona noonoo a hiki i keia la, “e na’i wale no oukoa i ka pono a’u i imi ai aole e pau.”  Eia keia olelo a kela Moi kaulana ke moe malie nei me he ko’e la, a ka la no e ala mai ai, hoi no a kona wahi mau ku, i mea hana hoeueu no ka manao kupaa o na Hawaii Aloha Aina a oiai hoi, he hana kupono no na kakou ka makee ana i ka la nui a kaulana oia Moi, pela makou i manao ai e hoala e aku i na manao e hiki ai i kela a me keia ke hoomanao he la nui ia no na oiwi ponoi e hoomanao ai.

  Eia hoi ka hui heihei lio o Kapiolani Paka, ke liuliu e mai nei i ka lakou papa hoonohonoho no na lealea e pili ana ia la, elike no me ko lakou ano mau, iluna no ka ua, waele e no ka lakou la mau pulu no ka hiki aku ia manawa, ua makaukau na lau e kamu aku ai, ke haule no na kuaua mua i ku i ka lakou la papa hoonohonoho, o ko lakou la ulele iho la no ia, a ai no i ka malalo mua a kau.

  Nolaila, e aho hoi ko kakou malama ana i na la nui o ko kakou aina oiwi nei, na la hoi i maa @ kakou i ka malama, mai ka wa mai o ke aupuni Alii a hiki i keia wa, mamua hoi o ko kakou komo pu ana aku i na la nui o kekahi mau lahui e, a ua kaa iho la o kakou kekahi mau pilikana no ia mau a, elike me ka la 4 o Iulai, ka la Konohi, a pela aku, he mau la hoi i kuleana ole na kakou e malama, @a kakou e noonoo pono iho mamuli o ko kakou komo pu ana aku, a na kakou e ona, a uhauha me ka nana ole aku i ka poe no lakou ka la nui a lakou e ai hoonuu ana.

  O ko makou ikemaka keia no na makahiki i kaahope ae nei, a pela hoi makou i hoala mai ai i keia manao, oia hoi, e pono kakou e ike mua iho i ko kakou ponoi mamua o ka lalama ana i ko hai la nui.  Aole keia he mau olelo i ulu ae malalo o ka manao hoino aku, aka, mamuli o ka manao ana, e ike mua kakou i ko kakou kuleana ponoi, mamua o ka nana ana aku i ko hai.

 

MA’U  NO  KA  NELE.

  Mai ka wa mai o ka noho ana o ka Papa Nana Koho Balota a hiki i keia la, ua hiki aku la huina nui i ka 130, o ka poe i hele aku e hoopaa i ko lakou mau inoa, no ke koho ana i ka Lunamakaainana a kakou e hoouna aku ai paha i Amerika, a i ole, na kakou iho no paha.

  He mea nui no keia, no ka mea, aole o na kanaka wale no kai hookananuha i ka hele ana e hoopaa i ko lakou mau inoa, aka, o na haole pu no kekahi, no ka mea, aia no he manao kanalua iloko oia poe, mamuli o ka hoihoi ole, mamuli o ka loli ana ae nei o ke au o ka hooponopono ia ana o na hana aupuni iloko nei o ka aina.

  A oia hoi ka makou e olelo ae nei, ma’u no hoi ka nele, a ua hiki no hoi ia kakou ke ike, mamuli o ko kakou ike ana he mea makehewa wale no ka hele ana aku e hoopaa i ko kakou mau inoa malalo o ka lawe ana i ka hoohiki kakoo i ke aupuni Repubalika Hawaii a me Amerika, ka mea hoi a kakou i olelo mau ai, he akua lapu ia no ko kakou mau manao aloha aina.

  Ua olelo makou ma kekahi mau hoakaka manao ana, eia kakou ke noho nei malalo o na hoomalu ana a Amerika, a ina aia kakou malalo o na hoomalu ana a ia mana, aole anei pela i hoea mai ai ua manao kanalua iloko o kekahi poe kuonoono o ka aiua nei, elike no hoi me ko kakou kanalua ana no ka hiki i keia poe ke rula hou mai i ko kakou noho ana.  O ko makou manao hoakaka wale no keia, mamuli o ka ikemaka i na hana o keia mau la.

 

KA  MOKULAWEKOA  MORGAN  CITY.

   I ka hora 8 o ke kakahiaka Poaha i hoea mai ai ka mokuahi  Morgan City mai Kapalakiko mai me 600 koa maluna ona ho Manila.  E haalele koke iho ana oia ianei mahope o ka hoopiha nanahu ana.  I kona wa i haalele aku ai ia Kapalakiko aia na moku lawekoa Ohio, a me Senatoa ke kali la no ka hoea mai o na pualikoa mai ka hikina mai.

 

KO  KAKOU  MAU  AINA  AUPUNI.

  Ua lilo i mea hoonaluea no ko makou noono, ka ike mau ana i na hoolaha, e pili ana i ke kudala ana i na aina aupuni, ma ke kuai akea ana imua o ka lehulehu, a ua komo mai ka manao iloko o makou, mamuli o keia alahele i hoomaa ia mai ke au mai o ke aupuni Alii a hiki i keia la, e na poe no e noho mana nei ma na poo o na oihana ano nui o keia la, hakahaka nui ai na aina aupuni mai ka poholima aku o ka lahui Hawaii e olelo ia ai hoi e kekahi poe, “aohe o oukou aina, ua pau loa i ka haole.”

  I ko makou hoomaopopo ana iho ma ka nee ana o ke au o ka manawa, ua hiki io ke loaa ka meheu oiaio oia mau olelo hoonaikola, mamuli o keia alahele e ike mau ia nei i kela a me keia mahina, ma o ka Agena la o na aina aupuni, i kokua pu ia e ka mana o ke Kuhia Kalaiaina, a i ka hookuikui ana ae a pau ka makahiki, aia maluna o ke tausani mau eka aina i pau i ke poholo iloko o ke eke talena a ka poe waiwai, a oiai he mau makahiki loihi ae nei i hala, o ka noke ia ana o keia hana me  he mea la, eia ka huina nui o na eka a pau i ka lilo ma kahi o ka haneri tausani a oi a emi mai paha, no lakou na kumukuai haahaa loa mai ka hapalua dala aku no ka eka a pii aku.

  O keia kumukuai, aole e ae ia no ka hookaa liilii ana i ka poe ilihune (ke ole nae makou e kuhihewa), aka, he kuehu pau no i ka wa hookahi, a ina na ka poe waiwai e koho ua hoolono ia mai ko lakou leo, me ka nana ole ia ae o na kue ia ana mai e hai, a ma ia ano haupeepee oia mau la i aui aku la, a pela no paha i kemau la e nee nei, he mea hiki ole nae hoi ia ke hoomaopopo ia, oiai, ua paa ko lakou la mau waha, a ua hamau hoi.

  He mea hoehaeha keia i ka noonoo maoli ana iho o ke kana Hawaii i kuleana i ka lepo o kona aina mamuli o keia puka liu a na loea kalai aupuni o na la i hala a me ko keia mau la e hele nei, nana i hookikiua aku i ka manao o ko kakou mau Alii Aimoku, he hana maikai keia e hoowalea ai iloko o ka aina nei, i wahi e loaa like ai na aina i ka poe ilihune a me ka poe waiwai, noho ana maluna o keia mau Paemoku.

  He hana maikai io no paha keia, ina i papani ia ke ipuka o ka hoakea ana aku i ko waho poe, ka poe hoi nana i naliuali i ko kakou mau apana aina a paiole, ke kumu nui hoi i hoea mai ai o ka pilikia iloko nei o ka aina.  Ina paha i kaupalena ia na ana o na aina aupuni me na poe a pau mai na malihini a na kamaaina i ka wa e haalele iho ai o kekahi malihini mai na aina e mai, mai i hookupa iaia no ka manawa o kona noho ana maanei, a ke pau kona noho ana, a hoi aku oia no kona wahi i hele mai ai, e hoi hou no ua aina la ana i kuai ai me ke aupuni, me ka hiki ole iaia ke hoolimalima a kuai aku me hai.

  O na kuai i hanaia me na poe Hawaii maoli o ka aina, e lilo no ia i mea mana, no kana wahine, kana mau keiki, a me kona mau pilikoko, me ka hiki ole ia lakou ke kuai aku me hai.  Ke hoomanao nei makou ia na olelo a James Keau, kekahi o na kanaka Hawaii ponoi i noho ma Tonga, kekahi o na Paemoku ma ka Hema aku nei o kakou.  Ua hoike mai oia i ka naauao o na hooponopono aupunai ana a ka moi oia aina ana i noho ai, ua haawi ia mai ka aina kupono ia oe no ka mahi ana i kau mau mea kanu, a pela pu hoi me kau mau holoholona, me ka hiki ole ia oe ke hookuu wale i kau mau holoholona maluna o ko hai aina, he uku ko ia mea, a ke pau kou noho ana ma ia aina, e hoi hou ho ka aina me ke aupuni.

  Ina pela i hanaia ai ko kakou mau aina aupuni mai kinohi mai aole e ku keia mau olelo makaia o keia mau la, aohe, o kakou aina, a pela hoi i ulu mai ai iloko o makou na manao makee, ina ia he hana hiki i ke aupuni ke hooki iho, aka, ua maopopo no ia mea ia kakou, nolaila, o ka hoike ka makou i ka mea a ko makou lunaikehala i ike ai he hana pono ia.

 

KE  KAI  HUAKAI  NUI  O  NA  KULA  SABATI.

  I ka hora 4:30 o ka auina la Poalima i malamaia ai he halawai maloko o ka Y.M.C.A. no ka hoolala ana i na mea e pili ana i ka huakai hookahakaha nui a na puali Kula Sabati o na lahui like oie o ka Hoomana Kalwina e malamaia ana ma ka Poaono, Mei 13.  O keia malalo iho na hoonohonoho ana o ka huakai i hooholoia.

  Ka bana Kamehameha i ukali ia e na haumana oia kula, mahope aku o lakou ke kula Hoomaamaa Kamehameha, na Papa kula Sabati Methodist, Episcopal, Kawaiahao, Chistiau, Iapaua, Palama, Pukiki, Pake , Kaumakapili, Kaukeauo, Kula Kaikamahine Kamehameha, Moanalua, Waikane.

  O kahi o na kahunapule o na lahui like ole o makaikai ai i keia hookahakaha aole ia i maopopo loa, aka, he noonooia nei nae ma kahi kokoke no ia i ka Hale Mele Hou.

  Ua halawai ae ke Komite Hoohiwaiwa ma ka Poaha nei, a ke hoolala nei hoi lakou i na mea a pau e ulumahiehie ai ia la.  Ua manaoia e kukuluia aku ana he elua mau pio ma na alanui a na Puali Kula Sabati e hele ai, ekolu mau hae nunui e moe ana mai kekahi a kekani aoao o ke alanui me na hae liilii hoi o kela a me keia ano e kilepalepa ana maluna o na pou a pau e ku ana ma na alanui.  A ma ka halawai o keia aina la e maopopo loa ai na hoolala ana.

 

KA  MOKUAHI  NERO.

  Ma ka hora 6 o ke ahiahi Poakahi nei i hoea mai ai ka mokuahi Nero, he umi la holo mai Kapalakiko mai.  E holo ana oia ma ka huakai ana moana mai Honolulu aku nei a hiki i ka mokupuni Midway, a mailaila aku no Guam, no ka hikina o ka mokupuni Luzona, a mailaila loa aku no Iokohama.  E hookaulua ana oia he mau la maanei no ka hooili nanahu mamua o kona holo loa ana aku.  Aole oia i komo mai iloko o ke awa.  Ua hoea mau mai no ka mokuahi Nero, he mau mahina loihi i hala ae nei, ma ke ano he moku lawe nanahu no ka mokukaua monita Monadnock.

 

KAU  KIURE  O MEI.

  I ke kakahiaka Poakahi nei i weheia ai ke kau kiure o ka mahina o Mei ma Honolulu nei.  He uuku loa na hihia o keia kau, a mamuli oia kumu aole i kahea ia na Kiure Hawaii, aka, he mau kiure haole wale no keia e noho mai nei.  O ka hihia lapaau laikini ole o Alapaki kai lawe mua ia mai, aka, ua hoopanee ia aku ia a hiki i ke kau o Mei o keia makahiki ae.  O Kealoha no ka malama opiuma, a ua hoopanee ia aku kona hihia a keia Poakahi aku, a mawaho ae o laua he mau hiula wale no o na lahui e kai lawe ia mai e hoolohe.

 

HE  NUPEPA  MISIONARI.

  E oili mai ana ma keia mua koke iho he nupepa uamu Misionari malalo o ka hooponopono ana ka Kahunapule H.Y. Morgan, a o na manao e hoopuka ia ana maloko o ka nupepa he mau manao pili hoomana wale no.  He nui na kahunapule haole e hoolala nei no ka holomua o keia wahaolelo o ka pono.  O ka inoa o keia pepa e hoopuka ia aku ana “Pulpit and People” (Awai a me na Kanaka).  Maloko o elua pule e puka mai ai kona helu mua.

 

  He hookahi o ua koa o ka Puali Pukaa Eono i hookuu ia no ka hoomaha ana hookahi mahina e hana nei maka o ka Hale Hana Hao Honolulu.  Eleu no ka hoi