Ke Aloha Aina, Volume V, Number 18, 6 May 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4        KE  ALOHA  AINA,  POAONO  MEI  6,  1899

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU . . . . MEI.   6,  1899.

 

UA  OLA  IO  KA  INOA  OIA

WOHI.

 

  Eia na nupepa a pau ke noike mai nei i ka inoa o ka halekula aupuni hou mauka o Keoneula, o Kaialani, ma o ka inoa la o ke Kama'liiwahine i niau a nalo loa aku nei kona mau helehelena mai o kakou aku nei, mamuli o ka manao hookelakela o na Luna Aupuni e noho nei ma ke poo o ko kakou aina i keia la, e lilo ai hoi he wahi maunu hoowalewale i ka manao o ka lahui Hawaii kupaa e noho nei malalo o ke apo o ke kuikahi o ke aloha Alii a me ka aina hanau.

  Ua noonoo nui makou i ke kumu i ulu mai ai na manao iloko o na poe nana i hoala ae nei a kapa iho ia i ka inoa makame o "Ka Lei o Hawaii," ma o kekahi halekuia la a lakou i kukulu ai, i wahi kia hoomanao pili Alii na ka lahui e mahalo aku ai no keia hana a lakou, me ka olelo pu ia ae paha, he hana hiwahiwa keia o ke aloha Alii, mamua o ko lakou lele loa ana aku mai ka punana a lakou i hoopumehana ai no keia mau makahiki eono.

  He mahalo nui ko makou i ke kapa ia aua oia wahi hooulu naauao o na keiki a kakou ma keia mua aku, malalo o kekahi Kama'liiwahine i hilinai piha ia e ka lahui, e ola ana ko lakou manao lana iloko ona, a e hoea mai ana hoi iloko o kona mau la e pii ae ai ma ke anuu kiekie o ka nohoalii o kona mau makua he hoolauiea ana mawaena o na aoao kue elua iloko nei o ka aina, ina ia he mea hiki ke hana ia, iloko o ke heohe malie me ke kue ole ia.

  He oiaio, ua hala ka uhane ola mai ke kino aku o ke alii opio, aka, na waiho iho nae oia mahope nei, he kiahoomanao na ka lehulenu e hoomaopopo ai, he alii opia opio oia i hiliuai ia he kulana kona o ka noeau a me ka ike kalaiaina maopopo ma o ke ana la o ko@a mau hana ma ka aina e, a pela no hoi i kona wa i huli hoi mai ai i ka aina nei, i ua la ma mua iho o kona pauaho ana mai i keia noho kino ana.

  A oia ka makou i puana ae la, ua ola io ka inoa oia Alii a kakou, ma o ko ke aupuni la lawe ana ae la i kona inoa a kapa iho la maluna oia home hoonui ike o na haumana like ole e noho ana ma keia ana, he mea hiki ole hoi ke hoopoina ole ia i na wa a pau o ko kakoa ola ana, a pela hoi me na hanauna mahope aku nei o kakou.

 

UA  HIKI  NO  NA  LAKOU  E

HANA  PELA.

 

  Ke puia mau nei ka lewa i na leo hooho o na nupepa, ma na anaina halawai, na anaina kuka, a pela aku, no ka nui o na pomaikai ke hookomo nui o ke dala iloko o na mahiko e hoala ia mai nei e na poe ulakolako nei oloko o ka aina, i huipu ia me ka poe ona milona o waho, me ka hoike pu ia ae hoi. eia keia hana ke holomoku nei me he waikahe la iwaena oia poe, a ke imai nei ia kakou i ka hoopalaleha i ka hookomo ana i ka kakou mau dala iloko o kalua gula a me ka pu, na wai dala e huahuai mai nei iwaena oia poe.

  E mahalo aku kakou no ko lakou ulakolako ana, no ka mea ke hoomaopopo nei kakou mai a kakou i loaa ai ko lakou leo nui ana, a o na mahelehele puka ana no ko lakou mau mahele nui a lakou i lawe ai, eia lakou ke piha nei me ka hauoli, no ka mea he hookahi wai o ka like, aole he mea nana e hoonioni i ko lakou mau manao maikai, a nolaila, mau ke kani ana o ka leo o ka Alae, no ka ike i ka wai, ina maloo ia wahi a panoa wai ole, ua maopopo ia kakou he wahi Alae ole ia wahi.

  E hookuu aku no kakou na kela a me keia e noonoo noua iho he hana maikai ke komo pu ana aku me keia poe ma na hana e hoolaupai ai i ko kakou noho aua, ke ku nae hoi i ka pone, oiai, ua ao iana kanaka Hawaii ponoi a ua lilo i mea maka'u@ mamuli o ka hana a kekahi poe naauao o kakau, ma ka hookonokono ana e komo iloko o na hana mahiko, o ka hopena i loaa i ka hapanui oia poe, oia ka pau ana o ko lakou mau wahi opala i ke kudala ia a ua lilo hoi na puu dala nui i mohai ia aku iloko oia hana, mea waiwai ole.

  O ko makou manao keia, a mai lilo hoi ia i mea e hookuee ai i ko kakou noho like aha, oiai, ua olelo ae la makou, na kela a me keia e koho nona iho i ka mea kupono ana e hana ae, ina io paha he hana kupono keia a na hoaloha nupepa e kahea mai nei, ua akea ka puka no kela a me keia e komo aku ai iloko oia haua, me ke keakea ole ia.

 

  Ma ka Moana o ka po Poalima nei, i hala aku ai o Mr. Keoni Ena me ka ohana no ko lakou home ma mokiko.

 

AOLE  ANEI  KELA  HE

PILIWAIWAI.

 

  Ua lilo i mea kamailo nui ia kela heihei lio i malamaia ma ka Kapiolani Paka i ka Poaono nei, $400, he makana hoi na ka mea, o laua e kaili ana i ke eo, no ka ekolu o ka manawa holo.

  Ua lilo keia i mea na makou e hoohuoi ai, oiai, o ka heihei lio oia no kekahi laia o ka piliwaiwai, a ina he lala ia no ka piliwaiwai, heaha hoi ka mea e hiki ole ai i ka oihana makai ke hopu i na ona o keia mau lio heihei, a lawe ae imua o ke kanawai, a na ke kahu hoi o ke kanawai e olelo mai, aole keia he piliwaiwai, aka, he panai makana a ina pela, ua like no hoi ha ia me ka poe e hana banako cifa mai nei, he makana ka lakou e haawi ai i ka mea pololei o ke koho ana, a kuike me ka hua i hookomo ia iloko o kekahi pahu me ka ike ole o ka lehulehu.

  A ina hoi he kanawai ko ka cifa ana, pepa, iulu, a pela aku aole anei ua pili no keia hana heihei lio a kekahi poe haole kuonoonoe lawelawe mai nei i keia mau la i ke kanawai, ano like loa me keia poe ilihune e hana mai nei, ka poe hoi aole lakou i hana no ka pakela aku o ka waiwai aka. I loaa ia lakou ka ai, ka ia a me ka pono o ka noho ana.

  Ina ua hopu ka oihana makai i kela mau hana liilii ano ole, pehea hoi e hiki ole ai ke hopu i keia, no ka mea, he puu dala maopopo keia aia imua o ke alo kahi i kaakaa ai, a no ka menemene anei no ke keokeo ana o ka ili o na mea nana e hoeueu ana ia hana ke kumu hiki ole ke poi aku ka loihana makai i ko lakou paani ana, a aia he poe haahaa ka poe nana e hoala ae i kekahi hana oia ano like, e pupu auanei ke kai o ke alalaua.

  I lawe mai la makou i keia a kamailio, no ko makou ikemaka i ka hopuhopu ia o ka poe cifa, hana hia, lulu, a pela aku, a o ka hapanui o na poe i laweia aku no ia mau hihia liilii, ua pau wale no lakou a pau i ka hoopai ia, a he kakaikahi i hoopanee la ka hoopai a mahope aku, a pela hoi me ka poe i ao ia mai. A oiai nae o ka hapanui ola poe, he poe Hawaii wale no lakou a pau. A o keia ano piliwaiwai hoi; na malule iho la ka lima o ka Ilamuku a me na makai pu, a nookuu aku, la i keia poe e lealea lakou elike me ko lakou makemake, me ka hiki ole ke hopu ia, a oia hoi ka makou i ninau ai, aole anei keia he hana piliwaiwai, e hiki ai ke hopu ia keia poe e hoala mai nei i keia ano haua.

  Ke manao nei makou, he hana kue kauawai keia, a ua pili no hoi ia lakou ke kanawai e hiki ai ke hopu ia, koe wale no na manao hoopilimeaai, a pela e lilo ai keia hana i mea kanawai ole, ka mea hoi a makou e olelo nei, he hana haihai kanawai maopopo keia, a ua pono hoi e hopu ia na ona o keia mau lio heihei e manao nei, e kaili ae i kela huina dala a laua i hoahu ai mamua o ka holo ana o ko laua mau lio, me kekahi poe e pili kakalalo ana me ka mea a lakou i koho ai nana ke eo. Oia poe, ua kupono loa i ka oihana makai ke hopu, aole o ka hoaa maka wale aku no, he puahiohio ka mea loaa.

 

PELA  IO  NO  PAHA  HOI.

 

    Ke olelo mai nei ke Kuokoa o ka Poalima nei, o ke kaua i poha ae mawaena o na kanaka aloha aina o Pilipine a me na Amerika he hana hoolaupai ka ia i ka hoomahuahua ana aku i na manao o ka poe Amerika ma ia wahi, e hoomau ai i ka lakou mau hana luku hoomaewaewa a na poka pahu o luna o na mokukaua e ku ana ma ka ilikai me ko lakou mau waha e hamama ana i ka aina.

  He oiaio io no paha keia mau olelo a ka makamaka, no ka mea, mai ka hoomaka ana mai o ke kaua me na kanaka ponoi oia mau Paemoku a hiki i keia la, me he mea la, eia ka huina o na kanaka Amerika i hoea aku malaila, ke aneane aku nei e piha paha ke 50,000. a ina no pela mau iho la ke ano oolokou mau o ka noho ana o na kamaaina me na malihini, e houna mau ia aku nei me he mea la, e mau aku ana no keia kaua hoomaewaewa mawaena o na aoao a elua, a hoea i ka makakihi 1900, ka hopena hoi o ke ao, a kekahi poe kanaka kaulana, loa o ka wa kahiko iwanaua ai.

  Ua maopopo io no paha i ko makou hoaloha o ka makapeni, ina aole i aia ae he hakaka mawaena o Amerika me Sepania, aia no kela poe ke noho la me ka nui ole o ka poino o na ola a me na waiwai o na kamaina a me na malihini e noho ana ma ia mau heluna mokupuni lehulehu, aka, mamuli o ka manao haakei o na kanaka e noho ana ma ka oihana hooko mana o na mokuaina hui la o Amerika Huipuia, ua lilo na kuka maikai ana o @a la i ke au o Kaliwalana, i mea inaina ia iloko o na la o ka hoau ana ae o Makinile i ke kulana o ka mana hooko, a hehi ia iho la na hooponopono aupuni noeau ana o ke aloha kanaka malalo o ua mauao haakei o ka puni hanohano a me ke ake kaulana, me ka manao ana, he ahan kaulaua ia, ina e lilo, pio mai kela a me keia wahi a lakou i hoolaupai aku ai maluna o ke kakua kaua, elike me ka lil@ pio ana mai o kekahi mau awa kumoku, na papu a me kekahi mau kulanakauhale ma ka aina o Cuba, pela i ulu mai ai na manao ulumahiehie iloko o na Poo Aupuni e noho ana ma Wasinetona, e pono lakou e hoohalike aku pela.

  Aka, ke hoomaoe ae nei makou he hana hoolaupai kupono anei keia na kekahi aupuni nui i lako me na mokukaua nui, na pualikoa lehulehu, na lako kaua ano hou i maopopo loa iaia he mau mea pepehi kanaka ia i nele ole, me kona mau hopena awahia, e hele aku maluna o ka aina o kekahi lahuikanaka ilihune a hemahema i na pono kaua no ke pale ana mai i ko lakou mau enemi, me ka pahikaua oi ina o ka manao kupaa o ke aloha aina, e hoike mai ana i ko ke ao holookoa ua lilo ko lakou hemahema a makaukau ole, i hana pookela loa e hiki ai ia lakou ke haaheo, me ka nana ole i ka luku ia o ko lakou mau kino lepo mai na kane, na wahine, a me lakou mau ohana keiki, i mea ole wale no i ko lakou manao, mamuli o na lono i hoike ia ae maloko o na nupepa, e haawi ana o Amerika i ka noho ana kuokoa no lakou, ke kue lakou i na poe koa Sepania a me kona mana kaua moana i ko laua wa e hakaka ana.

  Ua mopopo a, ua ike io kakou, oia mau olelo oia mau la i piha i ka maalea, elike me ko kakou hana ia ana e na mamo Amerika, me ke ao pu ana mai i ko kakou Moiwahine e haawi pio aku oia i ka aina, ka lahui a me kona nohoalii pu, me ke ke kakau kua ia o ka inoa o ke poo o ka Mana Hooko o keia mau la, ma kekahi aoao ae o ua palapala kue ia, no ka waiho ana aku imua o na Poo Aupuni e noho ana ma Wasinetona, Amerika Huipuia, A pehea-ua hana atei o Amerika i ka mea a kona ohana Amerika i lolelua ai, aole, no ka mea, mai ia wa mai a hiki i keia la, he neo ka mea i loaa, a pela no hoi kakou e ike aku la i ka Lana ia ana mai la oia mau hoa kanaka ma kela mau mokupuni, i oleloia ae nei hoi, he hana hoolaupai ke kana no na mamo Amerika, a he hana hiki hoi ke olelo ia ae, he hana haahaa loa o ke ano Karistiano ole ke hoohana ia nei e kakahi aupuni malamalama o ka honuai a makou hoi e olelo nei, aole ia ne hana hoolaupai kupono i ku malalo o na kanawai o ka aloha a me ka maluhia.

 

  O Ala Moana ka inoa o @e alanui heu i oki ia iho nei ma Kaha a ka A@a Kuhina i kapa aku ai nona.

  Ua hoopiha kui ia ae ka Hotele Hawaii me na poe makaikai no ka hoolohe ana i ka hana aupuni a me ka hana o ka pualii Pukaa Kouo i  heawi he analoa pahi oha malaila i hela po Poa l@ma aku nei.