Ke Aloha Aina, Volume V, Number 21, 27 May 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

POAONO, MEI 27, 1899.

 

KE  ALOHA AINA

Hookumuia no ka

Po maikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lumahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

PUUKU O ke aloha aina.

HONOLULU....MEI 27, 1899

 

HE OIAIO ANE HOI.

            Eia ke wawa mai nei na lono a manuunuu wale, e hoike mai ana, eia iho a hoonee hou ia aku ke ku ana o ka Makeke o ka lehulehu mai kona kahua e ku nei ma Kuaokala, a i Kapuukolo paha, mamuli o ka lawe pau loa ana ae la o  ke Aupuni Amerika ia wahi e ku nei ka Makeke, i kahua hoahu nanahu nona, a o kekeahi ka, no ka h olo aku o ka hohono o ka wai hauna ia, i ka pukaihu o na ohua mokuahi e komo mai ana iloko nei o ke awa o Honolulu, a malalo ka oia kumu, i kupono ai ke hoonee ia aku keia kahua kuai i'a, a ma kahi mamao e kaawale ai mai na mokuahi o a aina mamao.

            Ina io he oiaio keia mau lono e puapua mai nei, alaila, ma ka aoaoa o ka lehulehu o ka poe hookaa dala auhau aupuni, o kekahi keia o na hana hoonui lilo a uhauha maopopo i ka waihona dala o ke aupuni, oiai hoi he mau makahiki wale ae nei no ka nee ana mai ke kahua makeke mua o Ulakoheo, ai keia kahua hou, i hana mua ia a paa, a na ka manu ai raiki a me ka manu Piheetero i hoopumehana mua i kona kaupoku halae, mahope iho hoi o ka laha ana o ka ma'i Korela, a ke hoomaopopo ia, me he mea la, o ka eha no paha keia o ka makahiki o ka hana ia ana malaila, me ka nui o na hoolilo, a amakou e hoomaopopo nei, aole i hiki aku i ka hapaha o na hoolilo i hoi hou mai iloko o ka waihona lahui.

            A ina pela, heaha keia makemake hou ana e hoonioni i ke keehina mua, ua ku kona kahua, a eia hoi ke na'i ia aku nei e hoihoi mai i kekahi hapa o kona mau lilo, a ma o loihi aku na la aia no he manaolana ana e hoihoi hou ia mai ana no pa lilo a pau, a e loaa ana hoi he mau dala nui aopopo e pono ai e pomaikai ai ka waihona o ka lehelehu, ka mea hoi a kakou i anei ai, malaila hoihoi ia mai ai kekahi mau aie o ke aupuni.  Aka, ua hiki no nae ia kakou ke hoomaopopo, ke imi ia nei keia h* hoololiloli mao a manei, i wahi e loaa ai ka hana a ka pao e ka i puu nei iloko e na hana a*e [phrase], a pela auanei e ko ai keia mau hoonee hana ana mai kekahi kihi a kekahi kihi.

            Ina e oili io ae ana keia manao laukua hoonui lilo, alaila, o kekahi keia o na hana uhauha maopopo, a ua like hoi me ke nao ana iho i ke dala iloko o ka waihona lahui, a lu ae i ke akea a me ka waiwai ole, hookahi mea nana a ka poe i apono aku ia manao, o ka hauoli no ka nui o ka pomaikai, ka nui o ka waiwai me ka manuahi pu ia hoi na ko hai kuleana e hana, aole hoi na na oiwi ponoi o ka aina nei.  Alia nae hoi kakaou e paukiki loa i keia wa, oiai, aole i hoea pono ae ka oiaio iwaho, o na lono papuhea wale no keia e onou ia mai nei e ke aheahe makani ma ke kai mai a malia paha, o haule pahu aku no ia kumuhana, o ko kakou hauoli hoi ia.

 

UA PAU KA HELE NIHI ANA.

            Ua amakaikai iho makou maloko o na kolamu o kekahi nupepa i kakoo ikaika ma ke kua ana aku i na poe nana kakou i kumakaia i keia la, he mau mahina loihi i kaahope ae nei mahope, a ua puapuai liilii mai no na manao hoohuoi iloko o makou, aia he mau manao aweawe, e hoea mai ana no he mau hooia ana, e pololei ana ka makou mea i haupu ai e hele hoike mai ana oia i ke akea, no ka pono o kekahi mea ana i lia ai, e hooko ia aku e kakou ke lehulehu.

            I keia la ua pau k,o kakou hoohewahewa ana, a ua maopop hoi ia kakou kona ano mailuna a lalo, ua pau hoi ke kokolo ana, ka nihi a me ka pee ana, a i keia wa, ua ike akea ia ae la he mea kakoo i ke aupuni ana i hoino ai, i kue ai, a i ao mai ai hoi ia kakou ka lahui, mai noho a ae aku, e hoohiki kakoo aku i ka mea a ko kakou mau puuwai i hoino ai.

            Nolaila hoi makoui hooheno ae ai, ua pau hoi ka nihi ana, a ua kuokoa ae la nona iho, a ke noi mai nei ia kakou, e komo like aku kakou iloko oia auna hookahi, hookahi mea nana aku, o ka poo nui o ka noho ana o keia mua aku, i na ka kakou e hoopaakiki iho ana, e hele kaokoa ana no lakou e hana no lakou iho, me ka u i hou ole mai lia kakou e hele e hoohiki.

            No kakaou a pau, ka poe i komo ole aku e awaiaulu pu ma ia hana, e nana aku no hoi kakou i ko lakou hoohiki ana, ka mea no a ka manamana lima i hoole ai, ka mea a ka lehelehe i haanui ai, aka, aia nae maloko o ka naau, aole no e kala kahiko i ae ai, aole no e kala i hoopaa ana ai, e lilo ilala a i hoa kakoo no keia pono a ua makamaka la e nei nei i ka lahui e kokua aku, i holopono  ai ko kakou iini no ka hookahua ana iho i ke aupuni kuloko iloko nei o ka aina, aole hoi e lilo ia hai na hooponopono ana.

            Ua komo mai ilokoo makou na manao kanalua no keia mau noi e kalahea mai nei imua o ka lahui, malalo o keia, aole i hana ia ka pono no na mea a pau, a ina pela, o ko kakou kakoo ana aku i ka hoohiki hoopaa Repubalika, he hoike akaka ana aku ia i ko kakou mau manao kapekepeke, me ka hiki ole ke hookoia kakou makemake i na wa a pau.  E kamailio hou aku ana no makou i ko makou manao hoakaka piha no keia mea ma keia mua aku.

 

AOHE HOOMAOPOPO IA.

            He ekolu pule mai keia la aku a h oea mai ka la 11 o Iune, ka la hanau hoi o ka Na'i Aupuni o ka Moana Pakepika nei.  He la nui a kamahao iloko o ka houpo o na Hawaii aloha alii oiaio, i manaoio hoi, oia kona la i oili mai ai mailoko mai o ka puhaka o kona luaui makuahine.  Ke ike e nei kakou, a ke hoomaopopo nei hoi, me he mea la, aole kakou e h auoli pu ana me na hoomanao hiwahiwa maa mau o na makahiki i hala, ma o ko ke auupuni kuahaua ole ae imua o ke akea, e malama ia ia la, ma ke ano he la kulaia aupuni a puni ka Paeaina, a e pani ia hoi na hale oihana aupuni ma ia la.

            Mamuli o ka ulolohi o ke kuahaua ia ana mai o ka malama ia ana o keia la, i la kulaia aupuni uolaila, ua kuhau na hoohiwahiwa maa mau a ka Hui Heihei Lio o Kapiolani Paka, no ka maopopo ole o ka la e malama ia ai, oiai, e kaa ana ma ke Sabati ka la 11, a me he mea la, e uwai ia mai ana paha ka malama ia ana manua iho, oia hoi ka Poaono, a i ole, i ka Poakahi paha, a na keia hoopalakeha i hoolohilohi i na hana hoohiwahiwa o ka la hanau o ka Na'i Aupuni, a malia nae paha o kuahaua ia mai i keia mau la aku.

 

KE KOI IA MAI NEI KAKOU.

            Ae, aohe he mea nana e hoole ae ka makemake o na hoa e nei mai nei i * kakou, e komo aku iloko o ke aluka o na poe e hoohiki a kakoo aku i na hana a ke aupuni Repubalika Hawaii, ka mea no hoi a ko kakou naau i hoowahawaha ai, a moku ai ka noho ana aoha mawaena o kakou a me ka poe hoi e aneane aku nei e komo pu a luakaha pu iloko o ua hana a ka poe i hookamaaina mua ia lakou iho, me ka poe nana e hanai ana ia lakou ma pa mea e pono ai keia uehe kino ana.

            Oiai kakou e noho ana malalo o ko kakou mau manao kuokoa iho, aia hoi, ua poha mai la ka leo o kekahi mea i manao iaia iho he alakai a he kuhikuhi no ka lehulehu, me ka olelo ana mai, "eia ka pono la, ke aneane aku nei makou e komo, a e hana no makou iho, ke maliu mai nae hoi ka lahui i ko makou manao, e hele a lawe koke i ka hoohiki kakoo mahope o keia Repubalika a kakou i hoowahawaha ai, amuli o ke ake ana e hoihou mai kekahi pono iloko o ko kakou lima, ke lokahi kakou."

            O keia mau olelo o keia mau la, ua lilo ia i kahua heihei e alualu ia ai e kekahi poe e olelo mau ai, e loaa hou mai ia kakou na pono kuokoa o ke au kahiko, ma ka hauhoa ana ia kakou iloko o ka hoohiki me ka moe ka o ko kakou mau maka,i wahi e loaa ai ia kakou ka mana koho o ko kakou hana ole ana pela wahi a lakou, ua like ia me ko kakou pepehi ana ia kakou iho no, ka kakou mau keiki  a me na pua a kakou ma keia hope aku.

            He like ole ko makou manao me ko na makamaka e hoakaka nei no keia mea malalo o ka makou mau hoakaka mau ana ua lilo kakou i Amerika mawaho o ko kakou kino, aka, maloko o ko kakou mau puuwai pakahi, he hoowahawaha a he kuo loa ko makou lunaikehala no ia mea, aka, aole nae e hiki, no ka mea, ua Amerika iho la, a i ka wa nae hoi a kakou i noho aku la i hoaaina maloko o ke konohiki okoa, oia ka, ka wa e makemake hou ia aku nei, e hoihoi hou mai i ka pono kaokoa a keia Repubalika i haawi aku nei no hai.  Keu aku no ka nana a me ka lapuwale.

            Oiai, ua oleloia he aka hooponopono aupuni wale no keia e paa ia nei, a o ka io maoli, aia no ia iloko o na poholima o Amerika, a ina io aia iloko o kona mana kahi i paa ia ai ko kakou kanu, , a nona ka mana oikelakela maluna o na mea a pau, alaila, aohe kumu e hopohopo ai na makamaka i hookikina mai nei i ka lahui, e hele koke e hoohiki, no ka mea, na olelo mua makou, e loaa mai ana no ia pono ia kakou malalo o ko kakou haawi ia ana aku nei no Amerika, ka mea h* a makou i kue mau ai maikinohi mai a hiki i ke kakou hui ana.

            Nolaila, na ka mea i aneane e hele e hana nona iho, aole kalahea ae i ke akea, oiai, he ike a he neenee maikai ko lakou, i oi aku mamua o ka poe i ano like me ke keia poe, ka poe no i ike me na maka, ai hoomaopopo hoi ma ka naau, "he aupuni inho keia ma kona ano he *[phrase]," wahi a kekahi makamaka kakau nuepepa, i kokoke loa e *[phrase] i hea kukano ua aupuni ino la, a nona hoi makou e hoike aku nei, mai ae wale aku i na olelo oia ano, e hookuu malie aku no ia lakou e hana elike me ko lakou makemake, a a hookuu mai no ia kakou e noonoo no kakou iho.

 

HOEA O WADE IMUA O LIINAKANAWAI WILIKOKI.

            Ma ke kakahiaka Poaha nei i lawe ia mai ai o Wade, ka paele i ke ai ia Gillespie i ka pu mamua o Lunakanawai Wilikoki.  Ua heluhelu ia aku e Hope Ilamuku Hikikoki imua o ka limakoko ka h ewa pepehikanaka make degere ekahi, me ka hoopanae ia aku o kona hihia a hiki i ka hoea hou ana ai o ka mokuahi Auseteralia i keia awa, ma ka *[phrase] 8 o Iune ae nei.

            Ua hoea mai o Wade me ka nanaia kaumaha, aole hoi oia i maopop na make o Gillespie a hiki i kona ku ana imua o ka aha hookolokolo.  I ka wa i hai ia aku ai iaia, ua make ka mea ana i ki ai i ka pu, ua ikeia aku la kona poo i ke kulou ana iho ilalo a pane mai la, "Ua hoohaeha loa ia au."  Ua papa koke aku o Hope Ilamuku Hikikoki aole e kamailio a hiki i ka wa e hooloheia ai o kona hihia.  Aole oia i lanakila mai ka palapu a evans i hana aku ai maluna ona.  Ua hookaawale ia kona rumi paahao mai ka huipu ana aku me na poe lawehala e ae.

 

PAU I KE AHI.

            Ua make ma keia po Poalima aku nei, ke keiki a Mr. Puahi me kana wahine Mrs. Kainana Puahi ma ko laua home noho ma Kalihi ae nei.  O ke kumu o kona make ana, mamuli no ia o kona pau ana i ke ahi i ka wa o kona mau makua i hala mai ai no ke kulanakauhale nei, ma ka Poaha nei.  Ua iho aku oia no lalo o kahawai me ka lawe pu ana aku i kekahi mau ahi koe, a mamuli o kona ho-a ana ia mau ahi koe, ua a ia iho la kona aahu e ke ahi me ka wela o kona helehelena a me ka umauma i ke ahi.

            O ke kupuna wahine wale, no ko ka  hale, a ua hamo ia hoi eia kahi i poino o ke keiki me ka aila puaa, mamuli o ka ike ana o na makua i ka wa i hoi aku ai i ka pii mai o ka oluolu, nolaila, ua kii ole ia ke kauka, aka, ma kekahi po ae no ua make iho la oia.  He elima ka nui o ko* mau makahiki i ka wa i make aku la.  Minamina wale ia pouu makamae i mehala ae la amae koke no.

           

            Ua hala aku no Manila ma ka La Pule mai, ka mokuahi lawekoa L*[phrase] me kana ukahi hoai a ma*[phrase].