Ke Aloha Aina, Volume V, Number 22, 3 June 1899 — Page 2

This text was transcribed by:	Kate Motoyama
This work is dedicated to:	auntie irmgard farden aluli

KE ALOHA AINA

2 KE ALOHA AINA, POAONO, IUNE 3, 1899.

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa ma ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU . . . IUNE 3, 1899.

HE HANA IMIHALA.

Ua hookuihe ia mai ko makou noonoo, mamuli o ko makou ike mau ana i ka hana a ka oihana makai ma o kona mau makai kiu la, ma o ka hele ana e hoohalua, e imi, a e hoopilikia wale aku i kekahi poe, ma kekahi hana poholalo la, ma ka hoolimalima ana i kekahi poe kaokoa, mawaho o ka oihana makai, i wahi e hopuhopu ia ai ka poe hana bia, kuai rama, pepa a me ka lulu, i wahi ka e kinai ia ai keia mau hana e laha nei iwaena o kei alahui.

O ka hana mau ana o ka oihana makai elike me keia ke ano, a ke oiaio hoi na lono i laweia mai imua o makou, a me ke komo pu ana o kekahi poe makai e hana like iloko o kekahi mau hana o kei aano, oia kekahi o na hana ino loa i niu ae iloko o keia oihana kiai maluhia o ka lehulehu, a i hiki hoi ke hoohalike ia me he laau kakalioa la, e ulu pu ana me na laau makai, i manao ole e hoopilikia i ko ke aupuni kulana malama maluhia.

O ke kumu nui o ko makou kamailio ana i keia, oia no ka hoao mau ana o ka oihana makai ma o na makai kiu la e hopuhopu i ka poe pepa, lulu a me ka hana suaipa, aka, o kekahi poe makai no nae o lakou, e komo pu ana iloko o na lealea o ka lulu, me ka ohi ana he mau apana dala i uku ia e kakahi mau apana dala i uku ia e kekahi mau banako lulu, i wahi e hiki ole ai ia lakou ke hopu i ka poe e hana ana ma ia ano, a i ka wa e hoalu mai ai ka leo o na poe na lakou ia mau banako, ua kalali ae la ka leo o na makai, a hoao mai la e hooweliweli ma ka hopu ana, a ke uku ia aku no, o ka luhe koke iho la no ia, me he pinao la ua ike i ka wai.

O ke komo pu ana o na makai maloko o na hana keia ano, ma ka imi ana, i wahi e hoopilikia ia ai ko lakou mau hoa kanaka, he hana imihala ia i ka ele i ka hanohano o ka oihana makai, a ke hoao nei makou e hoahewa loa i keia mau hana no ka pono o na mea a pau. Aole makou he poe kokua i na hana hewa o kela ano, he kokua nui makou i ko ke aupuni malama ana i ka mana o ke kanawai, aka, he kue nae makou i ka ho@o ana o na poe kiai o ke aupuni e hana pu iloko o na hana i kupono ole ia lakou ke laulea pu.

E olelo ia ana paha i hana hoi makou pela, i wahi e hiki ai ke hopu ia na poe haihai kanawai, alaila, ke olelo nei makou, he mea makehewa loa ka malama ana i ka oihana makai kiu, he mea hoonui lilo wale no, in a aole e hiki ia lakou ponoi ke huli, alaila, e aho no na na makai ku huina e hele e hopuhopu. E aho i ka oihana makai e komo pu ole aku iloko o na hana piliwaiwai, i hiki ai ke hooko pono ia ka eehia o ke kanawai me ka hanohano.

OIA IHO NO HOI PAHA.

Eia kakou ke noho nei me na manao maikai o ke kulana kupaa mau, e imi a e hana ana no ko kakou noho ana lahui, me ke kiai a nana pono ana, heaha la na hua e loaa mai ana mailoko mai o ko kakou noho ana onipaa ma ke ano lahui, he pilikia a haunaele paha, a i ole, he mokuahana nui ana paha iloko o ka noho ana maluhia, elike me na olelo hoonuinui a kekahi poe e olelo mai nei, i ko kakou hoopaakiki ma hope o ko kakou mau manao ponoi iho, aole ma ka hookonokono ia aku, aole hoi ma ke ahele olalo ana, elike me ka hana a kekahi mau nupepa e koi mai nei ia kakou, e komo koke aku iloko o ke apo o ka noho ana hoopili waia.

Ua komo mai iloko o makou na manao kaniuhu, no ka ike ana iho i na manao o kekahi mau hoaloha nupepa o makou, i komo pu ai iloko o na paio hahana ana ma ke alakai a kuhikuhi ana aku imua o oukou e ka lahui, i na olelo wai meli o ka mea i piha kona naau me ka manao kupaa i ke aloha onipaa no kona aina oiwi, ka aina nona ka waiu a lakou i omo malie ai me ka maikai. Aka, i ka wa nae o kakou i hui ae nei a lilo kakou i poe Amerika ma ka olelo ana, elike me ka hookamani ole, ua hoohui ia kakou me ko kakou makemake ole, a ua lilo hoi kakou he poe Amerika i uhi ia me ke koloka mawaho iho, a oia ko kakou ano i keia wa.

Oia nae ka wa e koi ia mai nei kakou e komo pu aku e kakoo i na hana a me na kanawai o ke aupuni a makou i olelo ai. Aohe o makou lihi kuleana ma na hana e kakoo ai iaia, oiai hoi oia, ua make a ua nalo ma ke ano he aupuni nana kakou e hoomalu, nana kakou e rula, elike me na la mua o kona hookumu ia ana mai, mai kinohi mai.

O ka wa ka i ike ia aku ai kona holiolio ana mai, ma ke ano ua kuaka kona piliua, oia ka ka wa e kono hou ia mai ai kakou e komo hou aku e kaana pu me ia, i wahi ka e loaa ai ia kakou na hooponopono kuloko ana o ko kakou aina nei, elike me ka upu a me ka lia ana o kekahi poe e noho nei, e loaa ona wahi puolo ma ko lakou mau lima.

E paipai ia mai nei kakou e hele e hoohiki, e kakoo i ka Repubalika, i loaa ai on a mana koho no kakou, ka mea no hoi a makou i hoike aku ai imua o ko makou mau makamaka heluhelu, he hana hiki wale no ia ia kakou ke hana, in a ua nana aku nei kakou, a ua poha wahi leo mai nei mai Amerika mai, e hoole mai ana i kona kuleana rula ana maluna o kakou ka lahui Hawaii, in a la i keia la, o makou ka hikimua ma ka olelo ana aku imua o oukou e ka lahui, e komo koke aku kakou e hookomo iloko o ke kapuahi kuni a ka poe hookahuli aupuni ko kakou poe enemi hoi a kakou e hoomaikai mau aku nei no ka loaa ana ia lakou he pomaikai kaulele ma ka hao wale ana.

Ke olowalu mai nei kekahi poe pili alii, aohe a kakou pono e hoopupu hou iho ai mahope o ko kaou mau manao aloha alii a makee aina, malalo o keia kumu, "aia no ke Alii Aimoku ke huli la no kona pono iho, aole no kakou ka lahui oiwi;" a no ia mea ua kokoke mai ka wa kupono a kakou e lawe ai i ka hoohiki kakoo, i lanakila ai kakou iloko o ka pahu balota, a lilo wale ai no, o ko kakou mau moho ke puka i na wa a pau, e hana ia ai no ia mea, wahi a ko lakou mau manao koho i keia wa.

Ma keia wahi, ke hoike aku nei makou imua o ka lahui aloha o Hawaii mai pulale i na olelo laukua o keia wa, me ke ake ana o ko kakou hooko ana aku mahope o na alakai a me na kuhikuhi ana a ia poe, oia ko kakou mea e palekana ai, mai ka lilo ana i poe ku kaokoa mai ko kakou noho pio ana malalo o hai. He mau olelo ia na kakou a pau e hiki ai ke manaoio ole, a hiki i ko kakou ikemaka ana, elike me Toma ka Lunaolelo imua o Karisto. E kupaa, a mai puni wale na lakou no e hana elike me ko lakou makemake iho.

HOPU IA NO KA HOEHA.

He eha mau kanaka i hopuia ma ka hora 8 o ka auina la Poakahi nei no lakou na inioa Kahue, Keolanui, Kamaka a me Henry Hookano, no ka hoeha i kekahi poe pake ma kai o Iwilei. Ua olelo ae na pake e hoi ana lakou no ko lakou home ma Iwilei ma ka po La Pule iho nei, mawaena o ka hora 11 a me 12, a ma kekahi wahi pouliuli ua halawai iho la lakou me kela poe kanaka, ua kaili ia aku ko lakou mau ipu kukui hele po me ka hoolei ia ana aku iluna o ka lepo me ko lakou hoeha pu mai i na pake. He ekolu mau pake i hoea ae i ka halawai me na a in a o kela hakaka ana. Ua hoopaiia na kanaka me ka $15 pakahi.

KA HAPA MUA O KEIA MAKA-

HIKI.

Ke hookokoke aku nei kakou e kaalo aku ma kela aoao o keia hapa makahiki, a e nalo hope ae ai hoi na la mua o keia makahiki, ka wa hoi a makou i a-e mai ai ma keia aoao o ka elima o na makahiki o ko makou ku ana e pale iloko o ka hahana o ka ilihune a me ka nele, a e kaukoo ana hoi no ka leo, o ko makou mau hoa kanaka o ka pupuu hookahi ka mea hoi i kaena nui ia e na kanaka noonoo hohonu o ka noeau, me ka olelo ana me keia mau huaolelo maopopo, o ka leo o ka lahui, oia ka leo o ke Akua.

A in a he oiaio kela oleo a ia poe, alaila, ua kulike ia me ka makou e hooikaika nei no ko lakou mau leo, e kahoahoa mai ana a makou me na olelo hoolana, e kupaa a mai loli wale.

Oia mau leo ao, ua lawe mai makou a malama a ua lilo hoi he ipukukui uwila no kekahi wa a makou e halawai aku ai me na mea hoopouliuli mamua o ko makou alahele, a ke hoani ae na hoomanao ana no keia mau olelo, hoomanao ana no keia mau olelo, "e kupaa a mai loli wale" ua hoea koke mai la ka malamalama o ke aloha a kue aku la me ka wiwo ole, a pela kakou e paa mau nei iloko o ke apo o ka lokahi me ka ikaika o ke kanaka ke hoohiolo.

He oiaio, eia kakou a pau ke noho like nei iloko o ke aloha, e kuilima pu ana me ka manaolana hauoli mau, aole iloko o na hoopilikia ia ma ka manao, ma ka hana, a ma na ano no a pau, aka, e ui ana, e ninau ana, pehea la ko kakou pono, pela iho la no anoi kakou e noho ai a nana aku i ka lakou nei o-pu mai iluna o ka ohuku ale, me he naia la. E hookuu aku i na hehena e hauoli ana iloko o ko lakou kuhihewa, aia no he wa e loaa ai no ko lakou panai ma ka lakou mau hana ponoi.

Ke nee nei ka manawa, a ke aui ae nei hoi na la, aole nae i hoomanao mai na makamaka i ke ola o ka kakou wahaolelo, ke kuleana hoi e hiki ai ia makou ke ku e paio no ka pono o ka aina a me ka lahui kauake, a i kulike ai hoi me ka makou i hoike mau aku ai i na wa a pau, aohe he mea mahope mai o ko makou kua, elike me kekahi mau o ko makou kua, elike me kekahi mau nupepa e ae i ike ia ko lakou ano ma ka lakou hana, a oia hoi la makou e uwalo aku nei i na hoa o ka ili a me ke koko hookahi, e pupukahi like mai ma ka hookaa ana i ke ola o ka pepa, o na poe e noho aie nei, a me ka poe e makemake ana e lawe no keia hapa hou a nee mai nei, i ike i na mea hou ano nui o ke kakou aina nei, a me ko na aina kuwaho, a me @ manao hoonaauao ao mau i @ makou lahui ma na mea ni@ laiaina.

Ke paipai aku nei makou i k@ ia, no ko makou ike, eia he@ lehu o na kauoha pepa, aka, @ ka mea pilikia nae, aole i hoou@ pu mai i ke ola, i wahi e hiki ia makou ke uku aku no ko m@ kou mau limahana, ka poe hoi hana ana me ka naau hoomanawa nui o ke kunukunu ole, a make hoi e hiipoi nei me ka naau m@ kee oiai, o lakou na koo e paa o ka hana. Nolaila, ke hoike aku nei ka lohe, e pono na makamaka e hoomanao mai i ua w@ koena i koe, i hele aku no @ imua, ua maemae.

WAIKAHE NUI MA KII

HULU.

Ma ke ku ana mai nei a ka @ kuahi Kalaudina mai Maui @ na lawe mai la oia i ka lono @ kekahi waikahe nui i ike ia @ Kipahulu, ma ka po Poaono. M@ 20, ka waikahe hoi nana i @ mai na piha--a moe wai o uka @ lawe mai la i na pohaku nui a @ he ula@ pu ia o na kumulaau @ nui me he opala a ahu moka@ iho la ma kahakai.

O ka mea laki loa nae, aole oia i poino, aka, he nui nae @ hana hoopoino a keia wai @ malako a me na waiwai e ae @ waena o ka hora 10 a me 11. @ ka po, na koikoi loa ka haule @ mai a na pakaua me ka hoop@ ana ae i na kahawai me ka pu@ mi ana i na mea a pau e loaa a@ ana ma kona alahele. Ua uhi@ ae he malako nona ka nui he @ eka me ka lawe ia aku o na @ lapula a pau a waiho iho la @ wahi me ke oneanea. O na @ pohaku i palaina puna ia ma @ wahi, he iwakalua makahiki i @ la ae nei, ua pau aku ia i ka @ haha. Ua pakele mahu@ ae ka hale hoahu o ka ma@ mai lilo i ka wai, ua komo ae @ wai e lawe aku la i na pohak@ kono kahua e ku ana me ke @ iho o kekahi mau pou kakaik@

HOOLOIHI IA KE KAU O@

Ua hoopuka ae o Lunaka@ Pere he loohala me kela Pe@ ma aku nei, no ka hooloihi @ aku i keia kau o ka Aha K@ ni o Mei a hiki i ka wa e h@ hou ia aku ai. O ke kum@ hooloihi ia ai keia kau, ma@ no ia ka makemake ana @ aha e hoolohe ia ka hihia @ poe hoohaunaele o Kahuku @ ki i ka pau ana. Oiai, he @ hoike i koe o ka aoao hoop@ o ka aoao pale hoi, aole i ho@ he ia, nolaila, ua manao ia @ ia e pau koke ana.