Ke Aloha Aina, Volume V, Number 29, 22 July 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA POAONO, IULAI 22, 1899.

 

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU              IULAI 22, 1899.

 

HE MAIKAI NO KE OLA O KALANI AIMOKU.

 

            Ua loaa mai nei ia makou he mau lono oiaio maluna o ka mokuahi Rio Janeiro e hoike mai ana, he oluolu maikai no o Kalani Aimoku e noho mai la ma Wasinetona, e hai pu mai ana hoi aole he oiaio o na hoike i lauahea ia mai no Kona kulana.  He lono keia e hoohauoli mai ana i ko makou mau puuwai, a o ka makou e puana ae nei.  E ola ka Moiwahine i ke Akua.

 

O KA HANA KE KAHUA O KE KUONOONO

 

            I ka nana ana, a me ka hoomaopopo ana hoi, i ke kulana o ka noho ana o na kanaka o na lahui like ole e noho ana maluna o ka lepo o ko kakou mau mokupuni nei, ua ike ia no, o na poe i paa ko lakou mau lima me na hana e ola ai ko lakou noho ana, ua mamao aku ka hune a me ka nele mai ko lakou mau ipuka hale aku, a na kaawale aku noi ka pilikia mai ka hoopunana ana mai maluna o ka ohana.

            He oiaio he nui no na hana e pale ia aku ai ko kakou noho nele ana, elike me ka lawaia, ka mahiai a me kekahi mau hana liilii e hiki ai ia kakou ke lawelawe me ka holopono, elike me ka hiki ana i ka Pake e auamo ana me na ie meaono maluna o ko lakou mau a i, a hele e imi me hoomanawanui 40 a me 50 mile ka loihi, me ka uiha ole, a me ka ike ole hoi i na manao palaualele, ke kumu nui hoi o ka nele a me ka pilikia o kekahi poe e noho mai nei iloko o keia mau la.

            He mea nui loa ko ke kanaka noho ana me ka nele, a o ka oi loa aku paha, ina he kanaka ohana nui kona, he mau makua, he wahine a me na keiki, a ua nele oia i ka hana, mamuli o kona manao ana na ka hana e hele aku i ona la, a i ole, ua maa paha oia i ka noho ana na hai e malama a hanai mai iaia a me kona ohana, oiai no nae ua kanaka la, he kino puipui kona e hiki ai ke loaa kana hana e pono ai ka noho ana.

            Ma ke kalauakauhale nei, ua ike mau aku makou i kekahi poe elemakule Hawaii e hana aua me ko lakou mau kino palupalu ma na uwapo ae nei o kakou, a oa komo mai iloko o makou na manao hauoli, me ka menemene pu no hoi o ka naau, aka, o ko kakou noho ana, o ke dala wale no ka makuakane a me ka makuahine nana e hookaawale aku i ka pololi a me ka pilikia mai ka noho ana, a e ku auanei kau kahea ana i kou mau hoaloha, no ka mea, nou ponoi no kou mau mea a pau aole he kuleana o kekahi mea e kaohi aku ai i kou mau manao.

            O ka makou ia e olelo nei, o ka hana ke kahua e loaa ai ke kuonoono, aia iloko o laila ko kakou mau home, ina nele kakou i ka hana, a i ole, noho paha oe ma ke ano palaualelo me ka manao ana na hai e hanai mai ia oe, o oe kekahi kanaka pilikia loa, a o kou hope, he makilo a me ke kuewa maopopo, e hele ai e noi i ka hou o ko hai lae i luhi ai iloko o ka wela o ka la a me ka hui anu o ka ua.

            Ke ikemaka nei kakou i ko kakou noho ana o keia mau la, o ka mea miki ma ka hana, he pomaikai no kona noho ana, a o ka mea hoolewalewa no i kona mau lima maialo o ka la, he pilikia a me ka hele no kona, a e hahai mau ana ka poino mahope o kona alahele, elike me ka hahai ana o ke akua lapu iaia ma kahi pouliuli.  Nolaila, mai noho hoepalaleha e na opio, aka, e mikiala ma ka hana, ke kahua e loaa ai ka noho ana kuonoono a me ka lako.

 

NA KOHOKOHO ANA NO KA PELE.

 

            He mea maa mau i ka wa kahiko, ka wa hoi e noho ana ka mana o ka kakou mau huaolelo maluna o ka kakou mau mea e koho ai, e hoea mai ana na hooko io ia ana oia mau manao koho, mamua ae o ka laulaha akea ana iwaena o ka lehulehu, elike me na ouli pahaohao a na lani e hoikeike nei iwaena o kakou i keia la, ma o na hana hookalakupua la a ka wahine ai honua o Kilauea.

Ma o keia hoikeike Pele ana, ua ulu ae la ka manao koho iloko o kekahi poe, o ke kumu ka i ho-a mai la o ua wahine hookalakupua la, o ka mokupuni o Hawaii, he alii make ka, a o kekahi hoi, he mea ia e pili ana i ke kulana o ko kakou noho aupuni ana, o mamua ae o ka hoea ana mai o na hookoia ana, e pono kakou e ike e mamua ae o ka manawa i ka oiaio oia mau olelo.

            He mea nui ke koho ana ae i na kokoia o ka olelo, e pili ana no kekahi alii, ina paha ia he alii e noho maua ana maluna o kekahi mokupuni, a i ole o ka Paeaina holookoa no paha, nona keia mau hoonaku pele ana, a i ole no ko kulana aupuni paha e noho hoomalu ia nei e kekahi poe komohew, ka poe hoi nana kakou i hoonaikola iho nei a lilo kakou i poe noho ana no hai.  O na koho ana o na au i hala, ua kupololei ia elike me ka huaolelo i hoopuka ia, ina no ke alii e make aku ana, a i ole no ke au puni paha e komo aku ana iloko o ka poino.

            Ua hiki ia makou ke hoike aku, ma o na alakai ana la a na oleloao o na elemakule, ka poe hora i ikemaka mai kinohi mai, he pololei na wanana ana, a ke  hoopuka no ka huaolelo, aolle loa he mea e hala ai.

            A malalo oia kumu, ina eia kekahi poe kahiko oia ano ke ola nei, alaila, ke manao nei makou e kulike ana paha ka lakou mau hoike, elike me ka makemake o ka mea nana e hoalaala mai la na ale ahiu o na auwai pele, maluna o ka honua iliwai like o ka mokupuni o Hawaii, ka mea hoi nana e hoonioni la i ka noonoo maikai o na poe e noho la maluna o ka mokupuni o Hawaii, kahi hoi a Pele i kukulu ai, malaila kona heiu hoomana e hoopaa ai.

            Ua oleloia, o ke ahi pele o ka makahiki 1855 paha, oi hoi ke ahi pele i iho ai makai o Kiholo, oia kekahi o na iho pele nui ana i ike ia iloko oia mau la, ua hoike ae na kilokilo a me na kuhikuhi puuone oia mau la, he alii nui ke make ana, a o ka hopena oia mau koho ana, i lawe ia mai e na poe kahiko e ola nei i keia la, oia no ka make ana o Kinau, kekahi o na Alii Kiekie o keia Paeaina; aole hoi oia wale ka pele nana i hoike mai na ouli kupanaha, aka o ko ka makahiki 1868 a me 1881no kekahi, a ua ko no na hoike a ka po ma o na hoakaka ana la a na poe akeakamai Hawaii oia mau la.

            He au hou keia, a he mau mea ano hou no ke hoea mai ana, ma o na hana la o keia mau la.  E olelo ia mai ana paha makou, he puni wale i na ano kahiko o ka noho ana kumu o keia lahuikanaka, ka mea hoi i loaa ai ka noho oluolu a me ka ulu mahuahua ana o keia lahuikauaka, ka mea hoi i hiki ole i na poe oia mau la ke hoomaloka, mamuli o ka maa mau i ka ike ana i na mea oiaio.

            Ke holomua nei kakou ma na ano a pau, o keia au hou o ka noho ana, aka, ua hiki anei ia kakou ke koho aku mamua ae o ka hoea ana mai o kekahi mea ano nui, elike me ka hiki ke kohoia a moakaka lea ka hoea ana mai o na ma'i ahulau, ka wi, ke kaua a me ka hu a kaheawai ana o ka pele maluna o kekahi wahi i manao ole ia, e hoea mai ana he poino ma ia wahi?

            Ke hoole aku nei makou, me ka hoike pu aku, ua nele kakou me ia haawina nani i kuluma i ko kakou mau kupuna, a ke noho nei kakou me he poe makapo la, e alakai ia ana e kekahi poe makapo.  Ua hiki ia makou ke olelo ae, o na kohokoho ana a kekahi o keia mau la, no keia pele i hoea mai la, aole e hiki ke hooiaio ia, mamuli o ko kakou nele ana i ke panana ole, e hiki ai ke hoopololei i ke alahele e ko ai na huaolelo i hoopuka ia.

            Nolaila, o ka ulu ana ae nei o na manao o kekahi poe, he pele keia no kekahi alii nui, a i ole, no ke ano paha o ka noho ana aupuni o keia ma la, oia ka kakou e kaukolo aku ai o keia mau la e nee mai nei, oiai, na hana kupanaha a ka wahine hookalakupua o Kilauea, ke puai mai nei kona uahi hoopouli ma na kihi eha o keia Paemoke.  Ae, nani ke kupanaha, naui ke pahaohao, o keia hanauna hou ike ana i keia mau mea kupanaha e pohai ana maluna o ka aina.  Aole e hiki ia makou ke koho pololei, oiai, no ka Mea Mana wale no ia kuleana.

 

NA LILO O AMERIKA HUIPUIA NO NA MOKU LAWEKOA.

 

            Kapalakiko, Iulai 6.  No ka makahiki hookahi i pau oho la, ua uku aku o Amerika Huipuia mai kona waihona aku i na ona moku o na kapakai Pakipaki ma kahi o $6,000,000.  O ka huina dala pololei nae i ka wa no ia e waiho aku ai o Russell A. Algerke Kuhira Kaua i kana hoike i ka Ahaoleio—ina nae e noi mai ana ka Ahaolelo, e hoikeia na @lo o na kaua me na Sepania a me na Pilipine.

            Aia maluna aku o $4,000,000 i uku ia e ke aupuni i na moku he iwakalua-kumamalua i hoohana ia maka Pakipika no ka lawe ana i na koa mawaena o Kapalakiko a me Pilipine.

            Aole no nae i kuahihi mai na lilo o Ameerika Huipuia i na moku lawekoa, oiai, eia oia ke ohi mai nei he moku hou no ka lawe ana i na koa, na holoholona a me na lako ai na na koa e noho mai la ma na paemoku Pilipine, a ua manao wale ia ma ka pau ana o keia makahiki o hoea aku ana kona huina lilo ma kahi o ka umi miliona dala a oi.

            Ke ike ia nei ka nui o na lilo a me na poino o Amerika Huipuia i ka panalaau Pilipine ana i lawe limanui mai ai me ka manao kuhihewa ana aole e ala kue mai ana na kanaka oia mau paamoku, aka, na hoopau ia nae kuhihewa i keia wa, a ke pupuahula mai nei i ka hoouna ana i na koa no Manila.

 

            He oia mau ka pouli uwahi a pele e u @ii nei maluna o ke kulanakau hale nei.

 

PAA O MARIPOSA I KA UAHI

 

AOLE I IKE I KA AINA A HOEA MA LEAHI.

 

No Elua La ka Holo ana Iloko o ka Pouli.

 

            0 ka uahi a pele i halii iho ai maluna o ka mokupuni o Oahu no kekahi mau la, ua hooi loa ia kona pouli ma ke kakahiaka Poakolu nei, ma ia la ua nalowale aku na pae kuahiwi mai ka ike ana aku a ko ke kulanakauhale nei poe, a ma kekahi mau manana ua aneane e nalowale o Puowaina.  Ma Waianae ua hoike ia mai, ua oi loa aku ka pouli malalo olaila mamua o Honolulu nei, mamuli o ka uhi paa ana a ka uahi mawaena o na mauna a me ke kai, a pela pu no hoi ma Waialua.

            He nui na moku i halawai me keia pouli uahi, a he kupilikii hoi ke kulana i iko ia e lakou ma ka moana.  Ma ka Poakahi nei, ua pakele manunehune kahi mokukuna Alton mai ili mawaho o Leahi, mamuli o ka ike ole ia o ka aina.

            Ua hoike mai na aliimoku o ka Mariposa, ua halawai lakou me ka pouli ma kahi o 600 mile mai ka aina aku nei, a he elua la hoi mamua o ko lakou hoea ana mai.

            I kinohi, he auhi lahilahi wale no kai hoomaopopo ia iluna lilo o ka lewa, aka, i ke kokoke ana mai nae i na paemoku, ua hoopuni ia ka moku e ka uahi, ua manao kuhihewa lakou he noe keia e like me ka mea e ike mau ia ai ma Kapalakiko, aka, ua hoopau ia nae na pohihihi i ka wa i hoomaopopo ia ai he nahi pele.

            Ma ka auina la Poalua, na ikaika loa ka pouli o ka uahi, me ka hiki ole ke ike ia aku he mau mile mamua o ke alahele, a ma ka hora 2 o ka wanaao Poakolu, ua hookokoke mai la lakou no kahi o keia mokupani me ka hooholo malie ia o ka moku.  Oiai, he hana poino loa ka hoonae hou ana aku, no ka mea, aole he ike ia o mua.  Mai ia manawa mai a hiki i ka hora 7 o ka kahiaka, aole i mamao loa ka moku mai ka lae aku o Koko, aka, aole nae ona ike aku.  Ua holo malie mai oia a hiki i ka ike ia ana mawaho o Leahi.  Ua olelo ae kona mau aliimoku, ina aole lakou i halawai me keia pouli ma ka moaka, ua hoea kaniko mai lakou ianei ma ka po Poalua.

 

            Ua hopuia he ekolu mau Pake malama opiuma mauka o Manoa, ma ku po Poako, O nei.