Ke Aloha Aina, Volume V, Number 29, 22 July 1899 — Page 3

Page PDF (811.47 KB)

This text was transcribed by:  Kehaulaniokamauna Kahananui
This work is dedicated to:  For my father, Joseph Kaheleho`okahi Kahananui

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 22, 1899

 

WANANA I HOOKOIA

 

HE EHA MAU OULI KUPANAHA I IKE IA.

 

Ka Hopena he Hoihoi Aupuni Moi – Na Kekahi Kahuna Nui o Maui.

 

Ua ike iho makou maloko o ka nupepa namu Kuokoa o ka Poakolu nei, i kekahi leta i loaa mai nei iaia mai Maui, a o kekahi mea ano nui maloko o ua palapala la, oia no ka wauana a kekahi kahuna nui o Maui, a makou hoi e manao nei, ina he oiaio na hoike a keia kanaka, alaila aole nona ponoi ia manao i hoopuka mai ai, aka, no ka Uhane Hemolele ia; a no ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu ke unuhi aku nei makou ma ke ano nui, i ka olelo wanana a ua kahuna la penei:

I ka wa a ko kakou Moiwahine Liliuokalani i aloha nui ia e hoopaahao ia ana, ala hoi, ua hoopuka ae la kekahi kahuna nui o Maui, he wanana o eha mau ouli e hiki mua mai ana no ka hoihoi moi.

Akahi, e hookuu ia mai ana ka Moiwahine mai kona hoopaahao ia ana.

Elua, e haalele iho ana oia ia kakou no kekahi aina ana.

Ekolu, e huli hoi mai ana oia, a e hele hou aku ana no.

Eha, e kahe ana ka pele.

O keia mau mea e hoea pakahi mai ana lakou, me ke ulolohi, aka, he oiaio nae, a o ka hope loa, o ka hoihoi moi, aole ia e kaawale loa mai ka hoea ana mai.

Ua hoomaopopoia ae la i keia wa, na pololei loa ka wanana a keia kanaka Hawaii, i hoike ai he mau makahiki i hala ae nei, i olelo ae aole oia he waha olelo no ke Akua, aka, no kekahi o kona mau anela, a i ka wa e hoea mai ai o keia mau hoailona a pau, e hoomanao iho, ua kokoke mai ka hoihoi moi.

He kupanaha ka loaa ana o keia ike ma o keia kanaka ia, a kakou hoi a pau e li’a aku nei, e hoea mai ka hopena oiaio o kana wanana ana, ka mea hoi a ka lahui e hoopau ole nei no i ko lakou mau manaolaua a hiki i keia la. A ina aia io ma o keia kanaka la, ka wae ana mai a ke Akua e hoopuka oia i na olelo wanana me ka pololei, alaila, ua kokoke io paha kakou i ke anuu hope loa o na mea eha i hookoia me ka pololei loa.

Aole makou i lawe mai a kamailio aku i keia mea mamuli o ko makou manao iho, aka, mamuli no ia o ka lawe ana ae nei o kekahi nupepa haole i manao ole he mea oiaio na hana a kekahi kanaka kahuna, aka, o kana pahu hopu nae e kau aku nei kona nanaina ana, aia no ia ma ke anuu hope, ka lima hoi o na kumu wanana ana i hoike ai, a nana like hoi ko kakou mau nanaina ana ma keia hope aku, ina paha e hiki mai ana kona hopena elike me kana i wanana ai.

 

UA HAALELE MAI LA IA MAKOU

Me ka naau i piha i ka luuluu a me na kulu waimaka hoi e kiheahea ana ma ko maua mau papalina, pela maua e hoolauna aku nei me oe e KE ALOHA AINA, ka nupepa alakai hookahi hoi iloko o ko Hawaii Paeaina, no ka maua wahi puolo o ke kaumaha, e pili ana no ka haalele ana mai o ko maua papa aloha i keia noho kino ana, a niau palanehe aku la i ke ala koiula a Kanalou. Walohia wale.

Ma Holualoa, Kona Akau, Hawaii ua haolele mai la i keia ola ana o Daniela Kauhaihao, ma ke kakahiaka o ka la 27 o Iune, iloko o na hoomailo ana a ka ma’i pehu malu na ona no kekahi manawa loihi, me ka hooikaika nui ana e imi i kahi e hoopakele ai i @ e ola, aka, ua hiki ola nae i ko ke kanaka mana ke kaohi aku i kona hanu.

Aia paha ka nui o kona mau makahiki maluna aku o ke 50. He kanaka oia i hoopuni ia me na hoaloha lehulehu, a he umeke me ka ipukai hemo wale kana i na poe a pau i kipa aku ma koua home, he heahea, he lokomaikai a he puuwai hamama hoi no na mea a pau.

Ua hoonaauaoia oia ma ua kula apana, ma ke kula hanai o Hilo, a ma ke Kulanui hoi o Lahainaluna i ka wa hoi o J.F. Pogue ke humu poo, kekahi hoi o na kumu i kaulana ma ka inoa o Kaukaweli, a e o la hoi i ka malu kukui e ulu la ma ia kula panoa.

He hoahanau a he Luna Ekalesia oia no Kailua, a ma ia ano no hoi oia i ku ai ai a hiki aku la i kona hooluolu ana aku la ilako o ka maluhia, malalo o ka hoomalu ana o ka puali anela. Ua hala oia, aka, ke hea mai nei kana mau hana maikai i mea hoomanaa na ka poe a pau i ike iaia.

E ka heiau laahia o Mokuaikaua, ua nalo a ua pau kau ike ana iaia, a pala hoi ia oe e ka Eka, ka makani hoopohu lai a Ehu, aole oe e hoopa hou me kou mau aheahe kehau palanehe, Aloha wale oia.

O maua iho no iloko o ke aloha o ka makua.

 

MR. A ME MRS. D. KAMA,

Kukuluaeo, Iulai 19, 1899

Mai poina e na makamamaka i ka Ahamele nui e ha@wi ia ana ina loko o ka Iuakini o Kaumakapili i keia po Poaono iho, aole he uku komo.

 

NANI NA HIONA O KA PELE.

KE IHO LA NO KAI O HILO.

Ua hiki aku la i Humuula. – Aole he nui o na poe i ike kumaka aku iaia.

 

Ma ka hoea ana mai la o ka mokuahi Kinau i ka wanaao Sabati nei i loaa mai ai ia makou na lono makamaka loa e pili ana i ke kulana o ka pele @ [e] kahe la. O ka pele e kahe la no kai o Hilo, aole ia mai ka lua kahiko mai o Mokuaweoweo, aka he lua hou ia ma kahi he elua mile malalo mai o Mokuaweoweo, a mai laila oia i iho aku ai ma ka aoao o Mauna Loa, a hiki mawaena o na mauna elua, Mauna Loa a me Mauna Kea, ma keia wahi i hula ae ai oia a iho pololei aku la no Hilo, a ma na lono hope i loaa mai ua hoea aku la oia i Humuula, he wahi hanai holoholona, me ka hoomau aku no hoi i kona nee malie ana imua.

Ma ka hoomaopopo ia ana, ina e hoomau ana ka pele i kona nee ana mai ma keia alahele me ka pio ole e hiki pololei mai ana oia i ke kulanakauhale o Hilo.

He nui a lehulehu wale na poe i pu aku i kahi o ke ahi hookalakupua e ino mai ana, ma ka lakou hoike he elua lua hou i hoomaopopo ia, a mai ka lua uuku nae i oili mai ai ke ahi nana e hooweliweli i ke kulanakauhale. He nui na hiohiona nani o ka pele i hoike mai ai i na kamahele i ko lakou wa i kokoke aku ai i ka lua, i kekahi manawa ua hiki ia lakou ke ike aku i ke ahi e lele ana iluna me he wai puai la, no kekahi mau haneri kapuai ke kiekie, a i ko lakou wa e haule ai iluna o ka honua, ua kahe aku la ia a hiki i ka hui ana me ka mana e ino la ma Hilo.

Ma kekahi manawa ua ike ia na pohaku nunui no lakou ke kaumana he mau haneri paona e kiola ia ana iluna o ka lewa me he mea mama la, me ka lohe pu ia aku hoi o ke kani nakolokolo me he mau pukuniahi la i ki ia i ka wa hookahi.

He nui na inea i alo ia e ka poe i pii aku e ike kumaka i kahi a ka pele e kahe mai ana, a he mau mile i hele wawae ia @aluna o na aa pele, ma kekahi mau wahi ua hiki ole i na lio ke hele aku, me ke kuoe wawae ana ua hiki aku kekahi poe i ke ahi, a o ka poe i lawa ole me ka ikaika, ua huli ae lakou a hoi aku no ku lakou mau home me ka neie i ka ike pono ana i ke ahi.

Aole wale no ma Hilo i pu aku ai na poe e makaikai i ka pele, aka, ma Kau, Kona a me Waimea mai kekahi noe, a eia iho ka hoike ano @ui a makou i lawe mai ai a na poe i pii ma Kona, penei:

No ke ake ana e ike i ka oiaio o na olelo, “ma kahi o ka uwahi aia he ahi malaila”, he huakai o ewalu ka nui kai haalele iho ia Kealakekua, Kona Hema, ma ka hora 7 o ke kakahiaka Poaono, Iulia 8, no ka piko o Mauna Loa, me ka lawe ana ae i ke alahele a Kauka Guppy, a oiai, mamuli o ka paa ana i ka noe, ua houlolohi ia ka lakou huakai, aka, ua hoea aku nae lakou ma kahi oneanea o ke kiekiena ma ka hora 3 p. m., a malaila i hoomaha ai ka huakai.

Ma ke kakahiaka la Sabati i haalele iho ai ka huakai i kahi hoolulu a hoomaka aku la no ka pii ana no luna o ka lua, a ma ka hora 2:30 ua hoea aku la lakou no ke kae o ka lua, ma keia wahi i haalele ia aku ai pa lio a kuoe wawae aku la maluna o na aa pele no umi mile. Oiai no, aole he ikeia aku o na lapalapa ahi a me ka iho ana mai a ka pele aka, ua hiki nae i ka halulu ke alakai aku i ka malihini no kahi o ke ahi ina no aole he kanaka alakai e hele pu ana me lakou.

I ko lakou wa i hoea aku ai ma kahi o hookahi mile mai kahi a ka pele e kahe ana, ua hoomaha iho la lakou. Mai keia wahi i ikeia aku kekahi puu pohaku pele nona ke kiekie he 200 kapuai i kukuluia ae ma ka hikina o ka piko o Mauna Loa, a e pii mau ae ana hoi ia i ke kiekie, a mailaila mai i oili mai ai na auwai ahi elua, a o ko laua wahi e kahe ai aole he maopopo loa. E lele ana na pohaku no haneri kapuai maluna ae o ua puu la.

Ma kekahi wahi kaawale i hoaumoe ai lakou ia po, a i ka puoho ana i ke kakahiaka, ua loaa aku la na ponaha wai ua uhi ia e ka hau, nona ka manoanoa he hapalua iniha. I ka Poakahi i haalele aku ai lakou i ka piko o Mauna Loa, a hoea aku la i ka home ma kekahi la ae. He nui na ehaeha o keia alahele, a ua hiki hoi ke hooiaio ia ma o ke kulana o na holoholona a me na kanaka i hoi mai ai.

Oiai, ke Kinau ma Mahukona ma ke kakahiaka Poaono nei, ua loaa h@u mai la iaia he lono telepona e hoike mai ana ma ke ahiahi mamua ino ua hoomalamalama hou ia ae ke kulanakauhale o Hilo e ke ahi pele. Ua hoike ia mai he nani na hiohioua, aka, ua hoopiha mai nae ia i ko laila poe me ka pioo mamuli o ka hoomaopopo ia ana o ke kokoke o ke ahi.

Eia ma ka puka aniani o ka halekuai buke o Sopa e hoikeike ia nei ka pohaku pele i lawe ia mai, mai Ainahou, Humuula, e na poe i pii aku no kahi a ka pele e kahe ana, a na Geo. C. Beckley i lawe loa mai nei no Honolulu nei.

He le@a kai loaa mai nei i kekahi luna aupuni maanei mai Waimea mai o olelo ana, ua hoea aku la ka pele ma kahi he eha mile ma Humuula mai, a he hapalua mile ka laula, a ke hoomau la hoi ia i ka hoakea aua.

 

LONO HOPE LOA NO KA PELE.

MALUNA O KA MOKUAHI IWALANI MAI NEI.

Ke pii mau la ka Ikaika o ka a ana – Po Hilo i ka Uwahi.

Ma ke kakahiaka Poakolu nei, i hoea mai ai ka mokuahi Iwalalani mai Hamakua mai, me na lono makamaka loa o ka pele e hooweliweli la i ke kulanakauhale o Hilo. O na mea ano nui a keia moku i lawe mai ai, aia ke hoopiha ia la ka aina haahaa mawaena o Mauna Loa a me Mauna Kea, ma kahi kokoke a i ole ma kahi hanai hipa ponoi no o Humuula. O ka uwahi mai ka lua e a la, ne ikaika loa, a o ke ahi ma ka makaikai ana i ka po he nani.

Ua uhipaa ia o Hilo a me ka mokupuni holookoa o Hawaii e ka uwahi a pele. A mamua koke iho o ka haalele ana aku a Iwalani ia Hamakua, ua loaa mai la iaia he lono telepona mai Hilo mai, e hoike mai ana, he manoanoa loa ka pouli uwahi ma ke kulanakauhale a mamuli o ka pouli loa ua hiki ole ke ike ia aku kahi a ka pele e kahe mai ana mailaila aku.

Ua loaa pu mai hoi na lono ua uhipaa ia o Hamakua, Kohala a me na kapakai o Kona e ka uwahi. Ua olelo ae kekahi aliimoku o ka Iwalani, ua hiki ole ia lakou ke ike i ka moku ma kahi o haneri i a wale no ka mamao.

Ma ka hoike a Hope Loio Kuhina Dole, kekahi o na ohua i hoi mai nei maluna ona, h@nui na pioo e ike ia la ma ia mokupuni, aia na kanaka ke pii la no kahi a ka pele e iho mai ana. Ua hoopouli ia na wahi a pau e ka uwahi, e hoike mai ana no ka ikaika o ka a ana o ke ahi.

Ua hoike ia mai e na poe i hoi mai, mai kahi mai a ka pele e kahe ana, aia ka pele ma kahi o umikumamalima mile ke kaawale mai ka lua ona i hoomaka mai ai e kahe. Ma ke Kinau e loaa hou mai ai na lono oiaio.

 

Ua hoea mai nei ke kino make o Robert Grieve, kekeni o na haole hoonoho hua ke@u kahiko loa o keia kulanakauhale, ma ka Mariposa mai nei.

@ hoi mai ana o Ke@ni En@ maloko o Sepatemao @ ae nei, ua hoopau oia i kona manae noho ma Mekiko. Aia no oia ma Kapalakiko e noho ia.

I ka wa a ka mokuahi Mariposa e liuliu ana no ka holo ana mai i Honolulu nei, ua hoea aku la na moku lawekoa Newport a me Ohio me na koa Oregona i Kapalakiko, a ua lilo hoi la he la nui malaila, me ka hoopiha pu ia o no uwapo me na ohana a me na hoaloha o na koa i hoi mai la mai Pilipine mai.