Ke Aloha Aina, Volume V, Number 47, 25 November 1899 — Page 5

Page PDF (934.64 KB)

This text was transcribed by:  Danna Ebia
This work is dedicated to:  Asinsin-Ebia

KE ALOHA AINA

5

 

mau ia, “Ka Puka o ka Luaahi” a komo aku la i ke awa laula.  E maaloalo ae ana na moku lehulehu o kela a me keia ano.  E kau ana no he mau kaa ahi iluna o kekahi mau moku ferry, oia holo no a pae ma kekahi aoao a holo aku la no na kaa ahi.  He kupanaha no paha ke akamai pookela o ke kanaka.  Ua maalo ae la makou malalo o ka uawapo kaulana loa o ka honua nei Brooklyn Bridge.

            He niki ole no paha i ka’u makapeni ke hoomaopopo pono aku ia oe i ke ano kupanaha o keia uapo e moe ana maluna o ka muliwai o Hduesana a e hoohui ana ia New York me Brooklyn.

            Ke ike pu aku la no hoi makou i ke kii kaulana o ke Kuokoa e ku ana maluna o kekahi wahi mokupuni, aole nae makou i ike pono aku i ke kulanakauhale, oiai, e hekau ana ka ohu a hoonalo ia ae la na hale kiekie, e ike powehiwehi aku ana nae makou i ka maaloalo mai o na puka uahi o na hale hana.

            Ua pae aku la makou a lele aku la a hehi iho la i ka lepo o ke kulanakaulahe nui loa o Amerika nei.  O kahi nae a makou i pae aku ai a kau iluna o ke kaa a holo aku, oia paha kahi ilihune loa o kela kulanakauhale, a malaila paha ka noho ana o ka poe ilihune, a ua ike io aku no hoi i na poe ilihune me na lole weluwelu, he poe wahine no kekahi iwaena oia huina.

            Ua holo aku la makou mawaena o na hale kiekie, a i ka hoea iki ana aku iwaena o ke kulanakauhale, ua ano maikai mai la ke kulana o na hale.  Ua hoea makou i ka Park Hotel, a malaila makou ia mau la Ia ahiahi no, ua kau maluna o ke kaa a holo e makaikai i ka Park nui loa o Nu Ioka nei, i kapaia o ke Central Park, ua maalo ae la makou mawaena o na mea nani, a ua holo loa aku la e ike i ka hale kupapau o Kenerala Kalani e ku ana ma kae o ka muliwai o Hudesona, he hale kupapau i hoonani nui la, a ua kukulu ia mailoko mai o na pohaku mabala, o na pohaku nae o waho he granite.  He elua pahu e waiho ana iloko, o ka pahu o Gen. Grant a me ka pahu o kana wahine, oiai no nae eia no ke ola nei o Mrs. Grant, eia nae, ua makaukau kona pahu nani ma ka aoao o kana kane.  He hale nani maoli no keia a ka lahui Amerika i hoohanohano aku ai no keia kanaka kaulana, ua oi mamua o ka hapalua milioi a ka nui o na lilo no keia hale kupapau;

            I ka pau ana o ka makou makaikai ana i keia wahi ua holo ae la makou ma ke alanui pookela o Nu Ioka, oia hoi ke alanui Helu 5, a ma ia alanui kahi i ku ai ka hale o na Ona Miliona o Nu Ioka nei.  O na hale o ka ohana Vanabila, ua hoopuniia me na pa hao kiekie, a he nani no ke nana aku, a e maaloalo ana na koa nani o na poe waiwai o Nu Ioka.  E hulali ana ke pihi o na kahu kaa, a he nani io no na mea a ka maka i ike aku ai.

            Poaha, Oct 26.  Ua haalele makou ia Nu Ioka no Wakinekona, a ua hoea aku la i ke kulanakauhale poo aupuni o Amerika i ka hora 3:30 o ka auina la.  Ua paina ma kahi hoolulu o ke kaa ahi, oiai, ua halawai o Hanale, (Pololi), me makou maluna o ke kaa ahi, a mai ka hale kaa ahi ua holo aku la makou no ko makou Hotele e huii ana i ka hale hoahu waiwai o ke aupuni o Amerika.

            I ka hoea ana, ua hele a luhi a ua moe aku la no ko’u mau hoa.  Aka, owau, ua hele malihini aku la au e iini i kahi o ka Moiwahine Liliuokalani e noho ana.  Ua hele au i kona hotele i noho mua ai, a ua haawi ia mai la ka helu o kona hale e nono ana, a hoi mai la i kauhale me ka manao a kekahi la ae hele makou e ike iaia.  I ko’u hiki ana i ko makou Hotele i nana iho ka hana i ka uwati o ka hora 6 no ia me ka hapa, o ko’u kaha aku la no ia e hele e imi i kahi o ke Alii e noho ana.

            Ua hele hoaa aku la au, a e ole e halawai me kokahi alii manuwa o loha o Lakawana mamua, a nani i pailaka loa ia’u a hoea i kahi o ka Moiwahine e noha ana.  Ua kikeke aku la ma ka puka, a na ke Keikiahi Kawananakoa i wehe mai, a halawai iho la me ke aloha me ke Alii aloha o ka aiua hanau.  Ua haawi aku la i ke aloha o na luahihine o Hilo a me na makaainana aloha Alii o ka “ua po i ka Lehua.”  Ua apo mai la oia i ke aloha o kona mau makaainana poina ole iaia.  Ua nanea iho la me ke Alii e hahai ana i kekahi mau mea hou o ka makou huakai i ka aina malihini, a e kamailio po ana no hoi no na mea hou o ka aina kulaiwi.

            Oct 27 I keia la ua hele makou e ike i ka Peresidena o Amerika nei he nui ka poe e ake nui ana e ike iaia, eia no nae i ka loaa ana iaia o ka makou leta hoolauna mai ke kakau leta mai o ka Papa o Bosetona e hoike ana ia makou he poe Hawaii, ua ae koke ia mai la makou e ike iaia.

            Ua ike ua iula lima me ia, a ohohia kona helehelena ia makou, ua kamailio iki me ia.  A ua olelo mai oia ia makou e hooikaika ana oia e loaa he aupuni kaulike ma Hawaii, wahi hou ana, “he makemake nui au e holo i Hawaii ma keia mua iho.”  Ua aloha aku la makou a huli ae la e hoi ua kamailio mai la oia la’u e pili ana i ko’u inoa, me ka ninau mai uohea la ko’u makuakane, ua hai aku la au no Kenekuke mai a ua olelo mai la oia.  Ua hoomaopopo loa oia i kekahi kapena kosewine ole ma ka aoao kipi o ka Hema nona ka moa o Capt Joe Disha, he koa wiwoole oia aku nou hou mai la oia ia makou a hoi aku la no kona rumi malu.

            Ma ka pau ana o ko makou ike Peresidena ana, ua lawe ia aku la makou e hoomakaikai i ka rumi ike nui o ka Hale Keokeo, he nani na mea i ikeia.  A mai ka Hale Keokeo aku no ke kia hoomanao o Keoki Wakinekona a ua kau iluna o ka aleveita a laweia no luna loa, a mai iluna aku i naoa aku ai makou i ka nani o ke kulanakauhale kaulana o Wakinekona.

            O ke kiekie o keia kia hoomanao he aneane no e 600 kapuai a oloko ua kakau ia me na mea hoomanao a aia pu he pohaku mai Hawaii mai me ka inoa o Kamehameha III, he mau pohaku mabala keia mau pohaku a o ka lilo no ke kukulu ana i keia kia hoomanao he $1,000,000 a oi iki paha.  Ua hoike mai no keia i ke aloha poina ole o ka Lahui Amerika, no ka mea i o’eloia:  Ka mua iloko o ke kuua.  Ka mua iloko o ka maluhia.  A o ka mua hoi iloko o ka puuwai o kona Lahuikanaka.

            I keia ahiahi ua hele aku la makou a pau e ike i ka Moiwahine, a o Emekona pu ma keia huakai.

            Ua ike makou iaia, a na launa oluolu me ia a i ka wa o makou i ku ai iluna e hoi, ua aloha mai a oia ia makou, a ua lalau mai la ma na poohiwi o Kauhane, a olelo kaukau mai la; “Aloha no hoi kaua,” ua hiki ole i ka waimaka ke paa iho no ia mau olelo aloha a ka Moiwahine popilikia o Hawaii.

            O ka hora 4 o ke ahiahi ko makou wa i hele ai e ike i ka Moiwahine, a ma ka hora 8 oia ahiahi, ua hele makou i ke anaina hooluana ma kekahi luakini nui o keia kulana kauhale, ua hao mai la makou me na “Puapua” o makou, a kohu keiki na ka moa, wahi a Kauhane ka hookikakaha lua.  O ka manao i ike ia mai hoi paha, aole i nele ka Hawaii i ka aahu i na lole maikai.

            Ua launa makou, auwe no hoi, nui no na ninau no Hawaii.  Ua pane ia, ua wehewehe ia aku, hoolohe aku au e hiolo ana ka namu a ka elemakule o Kau, e palale ana hoi ka ka anela o Kaumakapili, aole nana o ka puupuu, (aohe wae ai o kahi o na alii,) aia ka pono o ka lohe ia o ke ano a me ke kulana o ke kanaka Hawaii, a manao nae au, ina 6 mahina i koe o laua nei e noho ai i Amerika nei, aole kaukai ana i mea nana e unuhi.

            Ua haiolelo makou, ua himeni hoi ia “Hawaii Kuu Aina Hanau,” a me “Hawaii Ponoi” o kela o keia he lohe mai anei ko lakou he pololei keia e himeni ia kau nei.  Ua hauoli maoli lakou i ka lohe ana i ka leo o ka Hawaii.  Eia no  hoi kekahi ua waiwai no keia launa ana me lakou, oiai, ua lilo ia mea e kaakaa ai ka maka o kekahi poe o lakou i ke kulana o ke kanaka Hawaii, a ua olelo maoli mai ia no kekahi mau haole ia’u, aole lakou i manao penei iho la ke kulana o na kanaka Hawaii, a ua luana makou me ka hauoli a hiki wale no i ka hookuu ana o na hana me ka maikai.

            Ma ka Poaono Oct. 28.  Ua hele makou e maikaikai i ke hale e pai ia ai na bila dala pepa o ke aupuni a malaila pu no hoi e pa@ pu ia ai o na poo leta a puni o Amerika.

            He hale keia aole he ae wale ia e komo, aka, ua lohe aku la au i ko makou hoolauna ia ana aku i ke pou nui o keia hale.  “He mau malihini hanohano mai Hawaii mai.” a ua wehe ia mai la na wahi a pau o kela hale ia makou, a ua hoouna pu ia me makou he wahine haole e wehewehe ia makou i na mea a pau e hana ia ana.

            Aole paha he manawa e wehewehe nui aku ai i na mea a makou a pau i ike ai.  Eia nae ke pai ia nei i keia a me keia la he 16,000,000 poo leta, a he 1,800 poe hana oloko o keia hale, a o ka nui o na dala ma ka pepa e waiho ana iloko o ka rumi paa loa ia la a makou i hele aku ai e makaikai he $468,000,000 a ia makou i lawe ia ai a ku iloko o kela rumi kapu, ua haawi mai la ka luna nui ia makou he mau ope pepe a o ka waiwai io oia pepa he $3,000,000, a ua lilo iho la makou he mau ona millona no hookahi paha minute.  A ua olelo pu mai no hoi oia, aole he ae ia o na malihini e komo iloko oia keena, aka, ia oukou ua ae ia.  Ko no i ka Hawaii.

            Ua hoomaikai nui aku makou i kela makamaka maikai no keia pomaikai o ka ike ana i keia hale hana waiwai nui o keia aina.  Eia ka hoi kekahi mai keia hale aku no e hana ia ai na bila dala o na banako a pau, a puni o Amerika, a he nui aku no na mea e pili ana i ke ano o ka hana ia ana, aka, pau loa aku auanei nele loa hoi ka malihini me kahi puolo no kauhale.

            Ia auina la no ua hele makou e makaikai i ka hale e noho ai ke Senate a me na Lunamakaainana, a ua laweia makou e hoomakaikai i na keena a pau oia hale a ua noho wahi noho iho la au ma kekahi noho o na Lunamakaainana.  He keu no keia a ka nani, a ua manao makou o keia ka nani, aka,i ko makou hele ana e makaikai i ka hale @honbu buke nui o ke aupuni, eia ka o ka oi pakela keia o ka nani, aole e hiki i ka maka peni ke kahakaha iho i ka nani. I a kuai iho la nae au i mau kii o loko o na keena aia a hoi aku au ea, alaila hoikeike aku au ia oukou.

            Sabati Oct 29.  I keia la ua hoouna mai la ke Alii ka Moiwahine i ke Keikialii Kawananakoa e ninau ai ihea la makou e haiolelo ai ia la a ua manao ke Alii e hele i ka pule, a ua hai ia aku i ka poe nona ka luakini a ua hookaawale ia kekahi noho uo ke Alii aka he la ino keia a he ua no hoi, nolaila, ua hiki ole ae ke Ahi a o makoa wale no kai hele.

            Ua loaa no nae ia makou he anaina maikai, a ua haiolelo makou a pau.  Na Kauhane ka hele ana o na makua Misionari i Hawaii a me ka lakou hana malaila.  Na Timoteo hoi ka moolelo o Heneri Opukahaia.  A na’u hoi i hoakaka aku ka nani o ka aina a me ke kulana naauao o ke kanaka Hawaii, a ua waiho aku he wahi ninau ia lakou.

            Mahope iho o ka hoonaauao ana o ko oukou mau Misionari ia makou a me ko makou mau kupuna, heaha ka ka Lahui Amerika e hana ai ho makou, e uhuki anei lakou i na hua o ka anoano o ke kuakoa i kanu ia e ka poe a ko oukou mau makua i hoouna ai.  A i ole e loaa anei la makou he leo hooponopono pu i ko makou aina?

            A na Ezera mai hoi ka panina hope me ka moolelo hoohalike o ka meaono paapaa.  A i ka pau ana o ka makou haiolelo, ua haawi ia he anaina ike ia makou, a ua hele mai keia anaina holookoa e lulu lima pakahi me makou, a ua olelo mai la kekahi mau haole ia’u he kupono e noho au i Wakinekona nei i ka wa e noho mai ai ka Aha Senate no ke kiai ana i ka pono o ko’u lahui.

            Ua pane aku au, aole ia o ka’u hana i hele mai ai a o kekahi no hoi, he hana ka’u mahope, a he maka’u no hoi i ke anu o keia aina.

            Ua olelo hou mai la ua mau makamaka haole nei, he mea pono ia oukou e makaala a e hoouna mai i mea kupono nana e hana no ka pono o ko oukou lahui ponoi.  Ua nui ka lakou mahalo i ka ui o ke kanaka Hawaii. (oiai na hoomaopopo no hoi oukou he mau kanaka ui o Timoteo laua o Ezera.

            I ka Poakahi ae Oct. 30.  Ua ku mai ke Keiki puuwai hamama David Kawananakoa a lawe ia makou i ka home o Keoki Wakinakona, a na lawe ua Alii nei i na lilo no ia huakai ma kona aoao, nui ko makou aie i kona lokomaikai, oiai, ua haiki ka manawa e pono paha a hooki au maanei no kekahi manawa hou aku.

            E nele ana makou e paina pu ma ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani i keia ahiahi, a e haawi i ke aloha hope, uolaila, e hooki au maanei,

Me ke aloha nui

Stephen L D@aha

 

            He 50 pahu i lako me na kii paani a na opio i loaa maile i ka halekuai Pacific Import a ke hoolilo ia nei me ka makepono loa.

            E loaa no ke Keena o KE ALOHA AINA ma Leleo, mauka iho o ka Hale Hoolulu Kaaahi o ka Hui Alahao Oahu.

            Eia ke wanana hou mai nei na poa kilo hoku e ike ko ia ana na moku olohio aua ana i ka lewa ma keia po Poakahi aka a i ole po Poalua.