Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 8, 24 February 1900 — Page 6

Page PDF (751.89 KB)

This text was transcribed by:  Merrillyn Pace
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

POAONO, FEBERUARI 24, 1900

 

HE KAAO HAWAII

NO

HAINAKOLO

 

            Ka Ui Nohea o Waipio. Ke Kaikamahine Naua i Wawahi i no Puni Paa o @.

 

            Nana ino la o Naholoku a me Haili i ke kino o Keaniniulaokalani a pane ae la ui io no. Olelo mai la o Naholoku ua lohe wale no ia Keaniniulaokalani ke alii kapu o Kuaihelani, o kekahi lohe mai o makou, ua hiki mai kekahi akua nui i Hawaii nei o Kuwahalo kona inoa, he moopuna kana eia la i Hawaii i Waipio. O Kuakauaakama moe he nei i ke kekahi alii o Hawaii ia Hinaaiaulunui, p@k@ mai nei o Hainakolo o ka wahine ia a ke alii a olua e naa la, a alii no hoi na kakou.

 

            Pane mai la o Haili i kana alii kane. E Naholoku, ua aie nui kaua, e olelo ae i na malihini e hoomaha ma ko ki kou hale nei, o oe ka mea kuleana, ua ku ka malihini ma kou aoao ha kane, ina he wah – ne owau ke kuleana ana.

 

            Ua ike au oia kuu mea i olelo aku nei i na ai puupuu e hanaia ka hale kapu o ke keiki a kaua a maikai, ua noa ia laua, ua ike au aole laua e hemahema ia’u, o i ia mai kaua he nana maka i na elele a ke alii, wahi a Naholoku i pane aku ai i kana haku wahine.

 

            Olelo hou mai la o Haili ia Naholoku. E kii aku ae i ke kaikamahine ia Hauwa@liki, aole o oe ke kii aku. Miki aku nei ka makuahine hana mai nei a maikai.

 

            Olelo aku nei ka makuahine i kana lei. E hele kaua e ike i ka malihini k@eki. Pane mai la o olua, he malihini ka hoi ka kakou aole o olua kii mai nei ia’u. Nohea mai keia alii nui a kakou?

 

            No Kuaihelani mai, ua alii oe e kuu milimili ua loaa mai nei he lei palaoa me ke kupee, o oe ka hooilia a oia waiwai, a e ike aku ana no oe, ua aua aku nei o papa e moe i ka ha e kapu i hanai ia ai oe.

 

            E hele kaua e kuu kaikamahine o ka malihini e noho ana me papa honi aku no oe, o kou honi ana ia laua o ko @ pomaikai no ia o kuu keiki.

 

            Hele aku nei ua ui nei, a @ a honi ia Keaumiki a pela no hoi ia Keauka. He mea kaumaha ka honi ana o kela ui ia laua, o ke ano no nae ia o keia @ aole hookue i na mea a pau loa.        

 

            Ike iho la o Keaumiki a me Keauka i ke kamaaina ahi me kona helehelena a he olu waipahe kona ano a pau he ike i ka malihini kiekie a haahaa, maanei i olelo aku ai a Keaumiki ia Naholoku a me Ha@.

 

            @ e na @ ua loaa hoi ke ke ki ia olua, e aho hoi na maua ka lani a kakou o ka ia nei kane o ka hoahanau ma ka hanauna o Keaniniulaokalani, o Kealaulaokalani oia ka ia nei kane, ke ae olu.

 

            Olelo malu aku la o Haili ia Hauailiki pono kakou ia oe e kuu lei aloha, ua pulama maua ia oe a nui e nana mai i kou hulu makua, aia ka kane la i ka aina mamao. Ua lohe aku la no oe o Kealaulaokalani aia ia i Kuaihelani.

 

            Ninau aku la o Naholoku, heaha ka olua e kamailio nei, pane mai la o Huili, aole ou aloha i ka kaua keiki, he kane la aia i ka aina mamao, i Kuaihelani he alii kapu no ia aina, kaikaina o Keaniniulaokalani, ke alii nui o Kuaihelani.

 

            Ua kulou iho nei ke poo o Naholoku ilalo a huliu aea ae la oia, a kena io aku la na kahuna ona, me ka emoole noho ana o Kauhao, he kahuna kilokilo, he ike oia i na mea a pau loa. I ka noho ana iho Kauhao i ke alo o kona moi, ua ninau koke aku la oia.

 

            Heaha ka olelo nui i kii ia ae nei o Kauhao kona kanaka hoopono, ina he make ko kona kanaka eia au o Kauhao, he kilokilo no kou nohoahi e Naholoku me ke aliiwahine me Haili, ina he make eia au e ola ko’u ohana.

 

            Aole he make, aka, he mea nui no, i kauoha ia aku nei oe e nana mai oe i ka hanai au ia Hauailiki, wahi a ke alii. Heaha ka pilikia, aole pilikia, aka, he kane eia ia laua nei aia la i Kuaihelani.

 

            Hoike o Kauhao, he alii ke kane a kuu hanai ola na iwi o kakou, hookuu aku mai laua ia Hauailiki, kulu iho la na waina ka o ke kilokilo.

 

            Pau ae la na manao kanalua o Naholoku, oiai, ua hilinai aku la oia i na olelo a kona kahuna nui, no ka pololei o kana koho ana.

 

            Hoaumoe iho nei o Keaumiki a me Keauka, o ka mea kupanaha nae ma kahi a Keaumiki ma e moe ai moe mai la no o Hauailiki malaila no kona ike ana he mau makua hou kona, moe pu mai la no o Naholoku a me Haili.

           

            Ma ia hoaumoe ana, ua loaa aku la ia Keaumiki he moe uhane, a penei kana i ike ai. Ike aku la oia he aina, ua puni nae i ke kai a koe o kai, e noho ana na alii malaila, o laua nae ua ike iho la oia, ua paa ko laua mau lima i ka hauhoa ia, ka laau, puoho ae la oia a ike oia ka he moe.

 

            Olelo aku la o Keaumiki ia Naholoku he moeuhane ka’u i moe iho nei, a ma kana hoike ana aku i na mea a pau ua kauoha hou ia aku ia o Kauhao e hele mai e wehewehe.

 

            Hoea mai la ke kilokilo nui o ke aloalii, a ninau mai la. Heaha ka ke kanaka i kauoha ia ae nei e hele mai he pilikia nui anei, he hooili ka ia anei me na enemi? @ koke mai e kuu alii.

 

            Ae, he pilikia, he moe na keia malihini, wahi a Naholoku. E ha mai a na’u no e nana aku, i pane aku ai ke kilokilo. Hoike aku la o Naholoku i na mea a pau mai ka mua a ka hope.

 

            O ka moe a ka kakou malihini o ko laua kino e paa io ana no, no ka mea he hana nui ka laua. E hoike aku no nae au ia oe, aole laua e ma ke ua piha iaua i ka mana.

 

            Ke hai hou aku nei au ia oe, aole laua nei he kanaka e like me kakou nei, aka, he akua laua, o na makuakane no keia o Keaniniulaokalani. E hoolohe mai e kou @ o Keaumiki keia o Keauka kela, no kaikunane keia o Hiilei, moe pi’o iho no laua me Halaualiialono, pau ka inoa Hiilei, o Kanikanihiaula i keia wa.

 

            E paa ana no laua, e ola ana no nae. Ola na iwi o kakou i ka kakou hanai, paa ia na malihini mai hookuu koke no ka mea, o ka ekolu no keia o ke anahulu, koe aku elima anahulu i koe loihi no na la.

 

            Ae aku nei o Keaumiki he akua maua e noho aku la me oukou, mai loko mai o ka ohua akua a he moo puna maua na Kuwahailo.

 

            Ninau aku nei ke aliiwahine o @ ia Kauhao, aole anei kakou e hewa ke aua i na malihini maikai, aole na laua e haalele mai ia kakou, no ka mea, ua pili aloha o Hauailiki me Keaumiki ma, a pela no na makua.

 

            Maanei olelo aku la o Keaumiki ia Hauailiki e noho malie oe a hoea mai o Kealaulaokalani me a’u pu mai no. Ae aku la ka wahine opio. Olelo hou aku la o Keaumiki ia Hauailiki, e hiki mai ana au me kuu keiki o ka hoailona no a’u i haawi aku nei ia Naholoku, o ko maka no ia, e ike mai ko kane mai hoohewahewa oe ia he keiki ehu oia.

 

            Pane hou aku la ka makuahine o Hauailiki o ka’u keikikane hoi koe, o ka oi aku ia o ka @ a me ka hiehie o kona kulana. He keikikane no ka kekahi au, i ninau aku ai o Keaumiki. Ae, aku la o Haili, o Kalehuamakanoe kona inoa.

 

            He wahine no o Hekeh@epoo ka muli iho o Keaniniulaokalani, he ui nani, wahi a Keaumiki. A kena aku la oia e laweia mai o Kalehuamakanoe.

 

            Holopono ae la keia iwaena o lakou a kiiia aku la ua ui nei e Uhinin@, aole no hoi i liuhu hoea mai la oia aloha ka malihini aloha ke kamaaina, i naua aku ka hana o Keauniki a me Keauka, e uwa ana na kanaka i ka ui o Kalehuamakanoe, moe ka lau o ka mauu i ka ui o keia keiki a Haili.

 

            @ ai la o Keaumiki i ka opuu maia nana iho ka hana aoae no he wa a kulike aku no me Keaniniulaokalani huki ae la o Keaumiki he malo @ no o @ me ke kookoo lau [remainder of col. is unreadable]

 

na no keia hapuu a kakou o ka malo o Kuaihelani o ke kookoo lau ako’a ko’a keia o na aina iloko o ka moana.

 

            Olelo aku la o Naholoku ia Keaumiki he mau waiwai nui wale no, ka olua e makana mai nei i keia mau hapuu a kakou, aole hoi a @ kulu iho la ka waimaka o ka alii kane i keia mau mea nui i haawi aloha ia mai, a uwe pu mai la o Haili i ka hilahila.

 

            Kamailio aku la o Naholoku ia Keaumiki a me Keauka, e noho malie olua e hele holoholo ae hui au maka a hoi mai.

 

            I keia nalo ana o Naholoku ua hala aku ia oia i Molokai i ke kupunawahine o Hina, hoea aku la keia ninau mai la oia.

 

            Heaha ka huakai e kuu lani alii? He huakai hilahila ia mau moopuna ia Hauailiki a me Kalehuamakanoe.

 

            Ninau o Hina heaha ke kumu o ka hilahila ana, e hai mai e kuu moopuna i ho kokoke aku ke ku puna i ka makemake o ka olelo au e ke alii, e hai hou mai i maopopo kau olelo ia’u, e wiki mai lohi o hala ka manawa hana.

 

            Ae, ua hilahila maua ua haawina mai he lei palaoa maikai me ke kupee no Keaolohilani mai, he mau kanaka elua o Keaumiki a me Keauka.

 

            Olelo mai la o Hina, he mau akua na e kuu moopuna no Kuaihelani mai laua e kuu moopuna, o na makuakane kena o Keaniniulaokalani i kii mai la kena ia Hainak@lo, ka ui o Hawaii kuauli nei.

 

            E hoike mai heaha kou makemake e kuu moopuna alii? E panai aku no kela waiwai i haawii a mai i kau moopuna. Ua lawa eia ka pa u ha’iha’i pua, o kona ala aole e pau a hiki i ka make ana o ku mea nona ka pa u ha’iha’i pua, o kona ala aole e pau a hiki i ka make ana o ku mea nona ka pa u. Eia ka malo o kona ula ua like me ke anuenue o ke ala e paoa ana na moku a puni i ko laua ala me ka pa-u.

 

            Eia ke kihei uhi ma ke kino he kalukalu wai palupalu no ke kane ia, eia ke kapa aahu o ka wahine he mahaehae ka inoa, me ke ala no o koia mau kapa, malia o haawi aku i ko akua, aole laua he kanaka he mau alii nui laua.

 

            O hoi, aloha oe, ke @ aku la no ia o Naholoku ma ke kino @, hele ana ka pana o ua pa-u nei a me na kapa aahu me ka malo.

 

            I ka hiki ana aku o Naholoku i kauhale e noho mai ana no o Keaumiki a me Keauka, e noho ana no o Haili a me Lihau anu, o Hauailiki me ke kaikunane me Kalehuamakanoe holo ana ke ala o ka pa u me ka malo a me na kapa aahu.

 

            Ua haawi aku la o Naholoku i ka pa’u ia Keaumiki me ka i pu ako, e ia ka maua maka@a ia Hekepoepoe ke aliiwahine he pa’u a me ke kihei aahu.

 

            Eia no hoi ko Kealaulaokalani ke kama aliikane a kakou, he malo o ka maua wahi aloha ia ia laua, a nau hoi ia e hoike aku i na alii opio ua hoomaha iho la lakou no ka nanea ana, ua piha mai laua i ka ma kaikai ia mai e na kamaaina oia waonahele.

 

            No ka mea, ua lone ia aku la laua he mau malihini alii akua no Kuai heieni mai, ua hele mai la lakou e aloha ia laua nei me ka oluolu maikai o na kane a me na wahine.

 

            Ma keia wahi i olelo aku ai o Keaumiki i ko laua mau kamaaina, e hookuu kakou, ua loihi ko kakou noho ana e hele maua, e hookuu maikai mai oukou ua loihi ka pono ana, a ke ike ia mai la no hoi ko maua noho ana me oukou e Keani niulaokalani a me keia mau hoohuihui keiki a kakou e noho nei.

 

            Ae mai la o Naholoku me ke kau maha aloha no o kona naau, pela no Lilinoe, a o ka oi loa aku nae o ia no Hauailiki.

 

            A @ ia wai haawi ae ai ke aloha o ka malihini me na kamaaina a pau oia waonahele, niuau mai la o Naholoku ke alii o na kuahiwi maluna olua o na waa e holo ai, oiai, ua makemake no au e holo pu no kakou.

 

            Pane mai la o Keaumiki, he mea hooioloia hili wale no ia, he waa no ko maua.

 

            Hookuu kakou, ka nalo mai la no ia o u a mau eepa nei au ana i ke kai o Alanuihaha. Akahi a ike ia ka hikikii o ko anuenue i ka moana, ike aku nei na mea a pau i ke ku mai o ke anuonue, i ka hele i ka moana ke nana nei o Naholoku ma oia hele no a kau i ka aina i Kohala.

 

            I ka hoea ana aku o ua mau elele nei ma ke kapakai o Kohala, ua hoomaha iho la laua, a i ke kuu ana iho o ka nae ua kamoe aku la laua no Kohalaloko a hoea i Niuliii hookipa ia laua nei e na kamaaina a hoomaha iho la malaila no elua ia.

 

            Ninaninau mai ia na kamaaina oia wahi, he malihini olua i ko makou nei wahi, mai hea olua i hele ami ai, oiai, aole he mau kanaka o keia mau mokupuni e like me olua.

 

Aohe ma’i o keia la.

 

“KE ALO ULAULA”

 

O keia wale no kahi emi maloko o ke @. Ua loaa mai nei he heluna waiwai nui ma ka mokuahi Autralia o na Kaue, Kamaa a pela aku.

 

Paleili Nani...23cts. a pii aku

Paleili Nani...25cts. a pii aku

Kakini Maiki....1-3 cts. a pii aku

Palule...23cts. a pii aku

Paalole huluhulu @ a pii aku

Palole Huluhulu Maikai o na Kama,lii...$2.00 a pii aku

Lolewawae Kamalii...40 cts a pii aku

Lakeke Kamalii...49 cts a pii aku

Lakeke Kamalii...25 cts a pii aku

Eia pu makou e kuai hoemi nei i na Pahu Lole, Papale, Papale, Kapu o na ano a pau.

ROSEBERG & SCHAUMEE.

104 Alanui Kalepa Ewa o ka Halewai.