Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 8, 24 February 1900 — HE KAAO HAWAII NO HAINAKOLO Ka Ui Nohea o Waipio. [ARTICLE]

HE KAAO HAWAII NO HAINAKOLO

Ka Ui Nohea o Waipio Ke Kai kamahine Nana i Wawahi i na Pani Paa o Kuahelani.

f * Kana iho la o Naholoku a ii.e kHmii ] ke kiuo o Ke .nimuUokalaoi U pane ae la. ui io no, Olei » aiai [ la o Nalioloku ua lohe wale ao ia Keaniniuiaukiilani ae alii kk{iu o p Kaaihelytii, o kek-ihi iohe o ■ ua laki tU!U keknhi l oui i Hawaii neio Kuwahaiio kuiiA I he mooimna kana eia la 1 H<.f ."Waii i W>.ipio. O moe ae nei i ke Kekahi alii o Ha- " waii ia Hinaaiauiumii, puki mai Dei o H.OiiHkolo o ka wahine ia a 'ke alii a olua e naa la, a alli no hoi : na kakou. Pane mai la o Haili 1 kana alii kane. E Neholoku, ua aie naī ka- " Ua, e oielo ue i na malihiui e hoo«naha ma ko k; kou hale nei, o oe ka me.i kulean.", ua k" ka ma kou soao La kf. ina he wah — ; owau ke kule»n«. av3a. ir* < t:' Ua )ke au oia tuu me« i olelo l i na ai puupuu e hanaia lift P»\le kapu o ke keiki a kuuu » uiaiĀk*i, noa ia laun, u ' iko a-i aole ilaua e Lemahema ia'u, o i ia mni |kaua he nana maka i na elele f> ke pilii, wahi a Ni-ho)yku i aUv, |fti i ki*»a hska wahine, t)3elo hou mai la o Haiii !a Naho E kii ako i e i ke kiikama|hine ia Hauwailiki, a.»Se o oe ke kii tiei ka mlkuahme HiinWinai nei a maikai. ■ Oleio uk'i oei ka id kuahine i »«>>« lei. E hele kaua e !ke i ka Ipaiialihini kieki» Pntte mai la o HaMUi^ ; i h<s mallhii» ka hoi ka kakou Bj|w»leoo)ua kii niai uei m'u. Nohea H|ttai keia alii nui a kakou ? m Ko K u»ihflli.ni nihi, ua alii oe e HsLuu oiilimili ua loaa mai nel he l*-i Hipalaoa eue ke Kupee, o oe ka hooili-Hl-a oia waiw«i s a e ike atu an« no H|g)@, oa aua hku nei o pspa e iiioe i Hpa ha e kapu i hanai sa *i oe. Hp-" £ helekaua e kuu k»ikftn)ahine m** mhlihmi e noho ai a tne i-ni-.i Hpioni no oe, o kou honi ana i« H|frua. o ko k k t« poma.kni i.o la i keiki HP Htle aku nei ua ui nei, a koa o Hpt> a hotii ia Hea:?mikt a pela no H|}»j ia Keauka. He nse.<i knumaha houi ana u ui i& l a us, o ke Oo nne )» o keia ah', aole hooHp«* I »• tue* a p .u loh. -.ho la o Kt»um»ki a nie KeHlnk* i k«> k«tuai.tna ahi tne kona H&*}< hfiens» 8 li® olu k nn HhiH} a |t..u bt* ike i t»alih»ui kiiH|a*a m .an€i i v>Uno nku ai ia Naholoku a me Ha-

Aūiina iyju» e na al,i Uu i«jan hoi j ke ke.'ki ia olua, e aho hoi na maua j ka lam a kakou, o ka ia neī kan« o »ka hoahanau ma ka hanauna o Ka- • • anin nlaokalam, o KealaulaokalaEi i j o.»i k» ia -nei'kape. ke ae olu. 1 Oleio malu ikula o Haili ia R*- • uailiki po.io kakou ia oe e kuu lei ! aloha, ua pulama maua ia oe a nui I e n»namai i kou hulu inaku-», ;ūa jka kt*ne ia ika sina epamao. Ua lohe aku la n > oe oKealaulaokalani ! aia !a i Kuaihelan). { Ninau aku la o Naholoku, henha : ka olua e kamai'ie nerj pane niai la o Huili, aole ou aloha i ka knua ■ keiki, aia i ka aina ma- ] mao, ī Kuuiheiani he aiii kapu-no j ia ama, kaikaina o Keaniniulaokalam, ke alii nui o Ku»ihelani. | Ua kulou iho nei ke poo o Naho- ! loku ilalo. a huliu aea ae la oia, a | kena -o aku )a na kuhuna ona, me | ka emoole nol\p ana o Kauhao, he k;-huna kilokilo, h« ike oia i na l mea a oau loa. Ika noho ana iho i ] Kauh o- i ke alo o kona uooi, ua j koke aku la oia. | Heaha ka olelo nui i kii ia ae nei 'o Kauhao kona kanaka lioopouo, ; ina he ma£e ko koiia kanaka eia ! au o he ki.lokilo no kou i nohoahi e Naholoku me ke aliiwaj hine me Haili, ina he uaake eia au e ola ko'u ohana. Aole he ipake, aka.he mta nui no, i kauoha la aku nei oe e naaa j mni oe i ka hanai au ia Hauailiki, j wahi a ke*alu. Heaha ka uihkia, ! aole pihkia, aka, he fcaoe eia ia laua aei aia H i Kuaihelani. Hoike o Kauhao, he ahi ke kane a kuu ola na iwi o kakou, ■ hookuu aku mai ia Hauailiki, ! kulu iho la na waim fea o ke kilokilo. J Pau ae la na uianno kanalua o : i Naholoku, 'oiai, ua hilinai aku la f oia i na olelo a kona knhuna nui, > \no ka poiolei o kana koho ana. i | Hoaumoe iho nei o Keaumiki a | |me Keaukn, o ka mea kupanaha j | nae m« kahi a Keaumiki ma e moe ! ai moe mai la no o Hauailiki malai- ! ila no kona īeeana be mau makua | hou kona, moe pu mai la n<j o Na- ! holokii a me Haili, ! Ma ia hoaumoe ftiß, ua loaa *ku _ I la ia Keaumiki he mo« uhane, a pe- ; 1 nei kana i :ke ai: Ike aku ]a oi-i I ho ai»«, ua puni nfle i ke k ii » koe ! I n kni, e noho an« na alii malaila, o ;1. ua ua ike iho la oia, ua pa.-i | ko laua tuau lima 5 ka hauhna ia. : i k* ij-au, puoho ae 1» oia a ike eia ka • he moe, { Oielo sku la o Keaumiki ia Naj holoku. he moeuhane ka'u i moe j iho eei, a »a kaua hoike «nā ako ! I na i»#a a pa», ua kauoha hou m j j «ku ia o Kauhao e h«le m»i e wēhei w«he. f j Hoea wai ia kt» kiiokilo nui oke j aloaiii, a umau mai la» He»ha ka , \ U kanaka i k»uoha ia ae uei e he!«» | mai, he piUkia »ui «mn, he hooili j kaia anei na enttai ? K htī koi k* «ii • kuu Uil

A*s bs-pilikia, he aiōe na keia 'mahli,tii, wnhi a Naooloku. Eha mai a na'u no e nana alen» i pane aku ai ke kilokilo. Hoike aku la o Nalioioku 1 na m'ea a pau mai ka mua a.ka hope. O ka moe a ka kakou m»lihini o ko iauH kino e paa io aaa no, ni fea mea, he hana nui ka laua. E hoik? aku no nae au ia oe, aoie laua e ma ke ua pilia iaun i ka rnnn». K« hai hou aku n«i au ia oe, aole laua nei he kanaka e iike me kakou nei, aka, he akua laua, o na makuiikane no keia o Keaniniuluekalani. E hookhe mai ek iu alii o Keanmikl keia o Keauka kela, na &aikunane keia o Hijlei s moe pi'o ihu no laUa me Hal»ualiialcno, pau ka inoa Hiilei, o Kaiiikanihiaula i keia wa. E p»a ana no laua, e ola ana 110 nae. Ola na iwi o kakou i ka kabou hanai, paa i& na malihini mai hookuu koke, no ka mea, o k^"ekolu no keiā o ke anahulu, koe aku elima anahulu i koe loihi no na la, Ae aku nei o Keanmiki he akua maua e noho eku la me oukou, mr»i loko mai o ka ohua a he moo puna maua na Kuwahailo. Ninau aku nei k« aliiw, hine o Haiii ia Kauhao, aole anei kakou e hewa ke aua i ua mah'uini maileai, aolf? na laua e ha&lele mmi ia kakou, f no ka mea, up p;li aloha o Hauaili- | ki me Keaumitn oqh, a pela no na j makua. | Maanai olelo aku la ® Keaumiki j ia Haua;liki e noho malie oe a ho- | ea mai o Kealauiaokalani n»e a'a j pu mai no. Ae aku la k» wahine i opio.. Oleio hou aku la o Keaumiki j ia Hauailiki, e hiki mai aoa au me , kuu keiki oka hoailona no a'u i haawi aku nei ia N.h loko, o ko maka no ia, e ike mai ko kane oaai hoohewahewa oe ia he keiki ehu oia. Paue hou aku la k« makuahine o Hauailiki o ka'u keikīkane hoi koe, j o ka oi aku ia o ka ui a aie ka hie- j hie o koaa kulana. He keikikane t no ka kekahi au, 1 nmau aku ai o Keaumiki. Ae, aku la o Haili, o , Kāiehuam&kanoe kona m,)», He wahiue no o Hekehwpo® k& j oiuli iho o Ke«uiuuiliiOkālaui, he ; i ui uaiu, w«hia Keaumiki. A keu i { aku la oia e laweia mai o Kalehua- j makan» e. | Bolopono ae ia keU o 1&- j kou a kiiia aku la ua oi n®s e Uhini-, mu4auN, «o!e hui i liuliu , mai 1» oi<*. aioha ka iiul him % »lōha j k» kau>a«ina, i nana *ku ka o ; Ke#ua,iki a tue Keīvtk», uwa ; ua k#ut,ka i ka ui o Kakhuamakanoe, moe ka Ua o ki «k«ua i'kt ui! o k«tii keiKi a Haili. ; Hu«i U o Keauieiki i »'p«u , maia ' nana hana w he s kulike alu oo me Ke«uUu* Vukl 1% o Kt>ar'x:k< , ho U1&-0 hu ak;.i lli' i> Kt<so'oii\Uui 5 mo kt> fevOkOv> !*v. AkoWv\ n t «ku U U 9\m *k

na iio keia hapuu a kekoi a» ka malo ■ - ■ I 0 Kuaihelam o ke kookoo lau ako'a ko'a keia ona aiua iloko o kji moana. .. './,/.;. ,/ : / ; ~: j Olelo aku la o ia Keaumiki iie mau waiwai ,aui wale no. ka olua e euakana m»i nei i ktis euau hapuu a kakou, aole hoi a muua kulu iho la ka waimaka o alii £&ne i keia m&u mea nui i haawi aluha ia ma'u a iwa pu mai la o Huili i ka hilah'la. Kamailio aku la o Nnholokn ia Keauuaiki a me Keauka. e noho malie olua hele holonulo ae hui au makai a hoi mai. I keia nalo sna o NnholoiU ua i hala aku la eia i Molokai 1 ke ku- j pttnaw<ihuie o Hina, hoea aku la | keia ninau m»i la oia. Heaha ka huakni e kuu lani a!ii? He hunkai hilahiln ia mao moopuna ia Hauailiki a me Kalehuamakanoe. Niaan o Hina heaha ke kuenu o ka hilahiia ana, e hai raai e kuu moopuna i ho 'kokoke aku ke ku puna i ka makemake o ka olēio au e ke alii, e hai hou mai 1 maopnpo kau olelo la'u, e wiki mai lohi o haīa ka msnswii hina. Ae, ua hilahila rcBUa ua h«Rwiia mai he lei palaoa maikai me ke kupee no Ke.aoloh'luni m«i, he tn«u kanaka elua o Keaumiki a me Keauka. Olelo mai la o Hins, he mau nkua nB e kuu meopuna no Kuaīheiaui ■ mai laua e kuu moopuna, o na tna- , kuak.ine kena *o Keaiiīuiulao'kalani : 1 kii mai la kena ia Hainak ;10, 'ka j ui o Haw.'tii kuauli nei. | E hoike mai heaha kou m-ikema-ke e leun moopuna alii? ? panat' aku nokela waiwni i naawi'a m a i kao moopuna. Ua Inwa eia ka pa-u ha'iha'i pun, o kona ala aole e pau & hiki i k* make aim o ku mea nona ka pa u, Eia ka m»Io o koua ula ua like me ke anuenu® o ke ala e paoa aua na moku a puni l ko laua ala ra 1 ka pa-u Eia ke uhi ma ke kinohe kalukalu ..ī pnlupalu no ke ksne ia, eia. kspa aahi; o lea wahine. he mahaehae ka inoa, me ke ,n!a no o kek m r i\x ksD«, malia o haawi »ku i ko «ole laua he kanaka he mau alii nui laua, O hoi, aloha o». ke oki aVu la no ia oNaholokn ras ke kin * h^ana ks piioa o u* p* « ! na naho me k» ■ 11» hikl tnt āku o sfthololu 1 \ k&uhale e aahQ u.ai t;o o Keau uiiki a ujc Ke.iuka» e u ho tn* uo o ! Haill a iw« L;havi auu, o H*ua:Uk: . m« Wf Kalehutmi- ■ k*noe. ana ke t!a oka pa*u • m<» ka wal-» t me n» k*pa aahw. F* h**w; *ku 'a N*V.oloiu ila 4 ia K<»unvki, la 1 ak, 1 . e ' 5A 1* ai*ua oiakAiu i* J *v« bc- u t a:t

no hoi ip Ja ulAokniiini ke kama aliikaae *k%kou, hqjafta]q,. o ka maug wakt aloha ia ia }&m y a nau iioi ia e Jboike aku i jia ua hoomaha iho ia lakou iio|ia .iianea ana,ua piha maijaua 1 ka ma kaikai ia aiai e na p'a waopahele. . , v . , i No Jfca roea, oa looe ia aku la laua he uaau mohhim aiji akua no Kuai befeni iiiai, ua hele mai la lakou ©■ aioha ia laua nel me ka oluolu mai* r kai o na a me na wahinia. / Ma.kr*ia i olelo aku ai o Keaui&iki i ko laua aian kamaaina, e hooliuu kafou, ua loihi ko kakou ooho ana ehele maua, e hookuu maikai mni oukou ua leihi ka noho ana, a ke ike ia mai la no hoi ko maua noho ana me oukou e Keani niuiankalani a me keia hoohuihui keiki a kaknu e noho nei. Ae mai ia o Nnholoku me ke kau maha aloha no o kona naau, pela no Llliooe, a o ka oi ioa aku nae o ia no Hauailiki. A mt ia wa i hanwi ae aī ke aloha 0 ka malihini me na kamanina a paii oia waonehe'», niaau mai !a o Naholoku ke a!ii o na kuahiwi ma> luna olua ona waa r e holo oiai, 'i -■ v--3i ; ; »• makemake no su e holo pu no kakon. Pane mai la o Keaumik'; he niea hooioloij;hni wale do ie s he vvaa uo ko maaa. I Hookuu kakou, ka nalo niai la no ia o ua mau eepa nei au ana Ike kai o Alanuihaha. A kahi ! a ike ia ka hlkikii o ke anuenue ī ka inoana, ike aku nei na mea a pau i ke ku mai e ke anuonue, f ka hele i ka moana ke nana nei o Kaholoku ma oia heie no a kau i ka aina ī Kuha[ht.. I I Ik» hoea ana aku oua mau ei - [1« nei ma ke kapakai o ua ! hoomaha ihg 1« Uua» i i ke kuu | aua iho o ka n*e u» kaeuoe aku la | iaoa no Kohal«»Joko a hoea l Juulii I tu>okipa ift iaua nt-i e na k&m&alna | a hoom&ha iho U no eiua I i«* ~ M | Kiaaninaa mat ia na k&opaiaa j oia wahi, he maiihim oiua i ko uia- | kou nei wahū m*i hea iua i htie | tiaaiai, oiai, aoie h« ui>u kpo»k« jo keīa mau e iike oie I oiiu, ! o keia la