Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 10, 10 March 1900 — E HOOMAU I KE KUPAA NO KE ALOHA I KA AINA. [ARTICLE]

E HOOMAU I KE KUPAA NO KE ALOHA I KA AINA.

(Helu 5.) Ua piha aku nei na malama he 85 me na la keu, o ko kakou hoomau ana no ke aloha no i ko kakou aina, ko kakou hae a me ko kakou noho aupuni kuokoa ana, ka makana makau ae kiekie loa i loaa ia kakou mai na aupuni nui mai o ka honua nei. Oia makana oi kelakela loa i loaa mai ia kakou mai ko kakou mau makamaka a hoaloha aupuni mai, ua loaa ia mea ia kakou me ke kumukuai ole. Hookahi no kumukuai i loaa mai ai, oia ka ikeia ana mai e na aupuni e, ua naauao kakou, a ua hiki ke malama a hooponopono i ko kakou noho aupuni ana, a me ka noho launa oluolu ana me na lahui e. Ma ia ano, ua helu ia kakou e Hawaii lahui uuku ma ke kulana like me na aupuni nui a ikaika o ke ao nei, na aupuni hoi no lakou ka heluna lahui pakahi o na miliona. A no lakou hoi na au- , mokukaua moana kohu mau mano niuhi o ka moana, i lako pono i na mea luku aku i na ola uhane kanaka. A nou e Hawaii uuku, aohe ou mau moku kaua, aka, aole no kou nele ana me na aumokukaua e helu ole ia ai oe ma ke kulana papa ekahi me na aupuni nui o ke ao nei, he mea liilii no ia, aka, o ka loaa ana ia oe e Hawaii ponoi kela kulana, "he naauao, a ua hiki ke malama a hooponopono i ko kakou noho aupuni ana, a me ka noho launa oluolu ana me na lahui e," ke kumu o ko kakou lekei ana, a kaulike me na aupuni nui o keia honua. A oia haawina oi kelakela i loaa ia kakou, oia ka ke aupuni Amerika i hao iho ai me ka naau awaawa a me na lima huluhulu o ka pakaha hilahila ole, a me na maka keleawe o ke ano keko pupuka loa o na ululaau o Aferika. Oia mau pono o kakou, ka kakou e koi mau nei ia Amerika Huiia, e hoihoi mai. A maluna oia koi kumu a kakou e kuu lahui aloha a me ko kakou Moiwahine, i hoole ai kakou me ka manaopaa, aole e ae, a e kokua aku i ka hana hewa nui eleele a S. B. Dole ma, aole hoi e hoohiki aku e kakoo i na hana karaima hauna a lakou, ka mea a kakou i hoowahawaha loa ai a hiki i keia la, a i ka la apopo, i kela la aku, a ia la aku, a mau loa aku no i ke ao pau ole. Amene. A iloko oia mau malama he 85

a oi, oia hoi, he ehiku makahiki me ka malama keu, ko kakou kupaa ana, mamuli no ia o ke aloha i ko kakou aina, ko kakou hae, ko kakou aupuni a me ko kakou noho aupuni kuokoa ana, ma ka inoa, "Lahui Hawaii," a o ke Aupuni Hawaii o ko Hawaii Paeaina. A hiki mai i keia malama o Maraki A.D. 1900, aole no i hoihoi iki mai ke Aupuni Amerika i ko kakou aupuni, a me ko kakou mau pono a pau ana i lawe pakaha ai me ka hilahila ole. Ke aua kumu pono ole wale la no oia; a i keia manawa, ke hana mai la oia i kahi hana hoowalewale ia kakou e ka lahui Hawaii manao paa, aia hoi kela bila kanawai me ke ano aupuni kolikoli. A o ka Amerika paha ia i manao ai e onou mai imua o kakou e kuu lahui ? E kuu lahui aloha! ke uwalo aku nei au imua o oukou a pau loa, mai ae iki aku kakou mamuli o na hana hoowalewale a Amerika, aole hoi e puni wale aku i kana mau hana pauaka. E hoomau i kahi olelo kauoha uuku hope loa a ko kakou alakai kaulana ka Hon. Joseph Nawahi, i puana ae ai me ka walohia mai, "hai aku oe no'u, e hoomau i ke kupaa no ke aloha i ka aina." Ae! "Ianei ke aloha la hoike iho," wahi a Hon. G. W. Pilipo i puana ae ai, iaia e haiolelo ana imua o ka Hale Ahaolelo i ka A. D. 1876, no ka pakui o ke Kuikahi Panailike, ka mea a ua liona la o Kona Akau i olelo iho ai, "he keehina mua loa keia o ka hoohui aupuni."

E ka lahui ! e nana mai i keia hooheno. Ua aloha aku o Iakoba (k) ia Rahela (w) kekahi kaikamahine a Labana, no ka maemae o kona mau hiona ke nana aku, nolaila, ua paa ka manao aloha o Iakoba ia Rahela, a ua ae mai o Labana, e lilo nana ia wahine, ke noho hana aku oia no ehiku makahiki malalo o Labana. Ua haawi o Iakoba i kona ae malalo oia aelike, a noho hana aku la. He mea ole ia mau makahiki ehiku ia Iakoba, i ka ua mea he nui o ke aloha a me ka iina ia Rahela. Ua komo loa ke aloha iloko o ka puuwai o Iakoba, a ua like ia mau ehiku makahiki iaia, me he mau la ehiku la o ka hebedoma ka pokole. Ae no hoi! I ka pau pono ana oia manawa, hookokoke aku la oia ma kahi e loaa mai ai kana uku nui i olioli mau ai. A eia ka hana pauaka a Labana: haawi mai la oia ia Lea ma ka halawai, aole ia Rahela. Aole nae makemake o Iakoba iaia. E nana a hoomapopo ae kakou i keia mahele o ka moolelo. 1. Ehiku makahiki ae nei a kakou i hoomau ai i ke kupaa no ke aloha no i ko kakou aina, a pela aku; aole nae i hooko ia mai ko kakou makemake ponoi e ke aupuni Amerika. O kana mea e hana mai nei no kakou a kakou e ike aku nei, "I aupuni kolikoli, a me na kanawai hoowalewale a maalea e hei aku ai kakou." Oia la! He hana lapuwale loa keia a ke aupuni Amerika e hana mai la, i like no me ko Labana hana lapuwale, i ka haawi aku i ke kaikamahine ma ka halawai na Iakoba, aole hoi i kana mea i aloha nui ai oia o Rahela, ke kaikamahine i aelikeia i kinohi. Haawi aku nae i ka mea maikai ole, a ua kohu ole iho la i ka mea maikai. He hana hewa loa ia a Labana i nana aku ai ia Iakoba. Pela no ke aupuni Amerika e hana mai nei ia kakou, ua manao kolohe maoli oia e aua i ke aupuni moi, ko kakou aupuni kumu a kakou i aloha nui ai; a o kana aupuni kolikoli a kakou i makemake ole ai a aloha ole ai hoi, oia ka Amerika e hoao mai la e haawi mai ia kakou. Mai ae iki aku kakou e ka lahui! E hoole loa aku ma na ano apau no ia ano aupuni ke onou ia mai. Elike me Iakoba i hoole paa ai ia Lea aia no ia Rahela, alaila ae aku. Pela no kakou e ka lahui. Aia no a o ke aupuni kumu o kakou, ke aupuni moi, alaila, ae aku kakou, aole ke aupuni kolikoli, ma ka halawai. A ina e hoopaakiki loa ana o Amerika i ka hoihoi ole mai i ko kakou aupuni kumu elike me ko kakou koi mai ka M. H. 1893 mai, alaila, eia na mea a kakou e hana aku ai.

1. E hoomau no kakou i ke kupaa ana me ka hoomanawanui ana i ehiku makahiki hou, a loaa ai o Rahela, ko ka iini. Umikumaha makahiki ka hoomanawanui ana, ko ka makemake. No ka nui o ke aloha ia Rahela, ua lilo ia mau makahiki i mea ole. Pela no. "Ah@ @ ke kula, A ka lio i uhu ai." A i ole ia: 2. E unuhi mai ka hoopii a kakou mai Amerika pauaka mai, a lawe i na aupuni o Beritania, Farani a me Geremania. A mamuli oia manao, e kaheaia ka lahui Hawaii, e hui lokahi ma ka lakou mau apana, a kakau inoa ma na palapala i hoomakaukau ia ma Honolulu nei, a hoouna ia aku ma na mokupuni, me na olelo a'o no ka hoopiha pono ana i ua mau pepa la. Alaila, na ka lahui no e koho, a e e hooia aku i na Elele Kiekie no ia hana, ma o na Elele la i hoouna ia mai i Honolulu nei, e akoakoa, no ke kuka ana i na hana a pau e hana aku. O keia ae la ke ano o ka'u palapala i holo mai ai i Honolulu nei i ka malama o Maraki A.D. 1894 a heluhelu imua o ka Moiwahine. Na ka Ahahui Aloha Aina mai o Hilo ia palapala, a o wau me D. Keaakolo ke komite i hoounaia mai e ua ahahui la. A eia no me a'u ke kope o ua palapala la, a o kekahi kope, haawi ia aku i ka Moiwahine Liliuokalani. A o ka pane waha a ka Moiwahine oia iho keia: "Eia no hoi au ke hana a ke hooikaika ae nei i ko kakou pono; a pela no hoi ke aupuni o Amerika, ke hana mai nei no oia i ko kakou pono, aole i hoohemahema ia mai." A keia pule ae, hoopuka aku au i ke kope o ua palapala nei, i ike mai oukou i ka manao o kela Ahahui Aloha Aina o Hilo kaona, no na kumu o ko lakou manao ana e unuhi ia ka hoopii mai Amerika mai, a lawe aku i na aupuni o Europa; a o ka Moiwahine ka mea nana i kaomi. A ina o keia ka manawa a kakou e ka lahui e hapai ai ia manao, alaila e ala mai a hana aku me ke kuemi ole i na olelo hooiloilo, a me na olelo hoohenehene mai a na enemi. A i hoohenehene ia mai kakou, alaila, e olelo ae kakou e like me Nehemia i pane aku ai ia Saneparata ma penei: O ke Akua o ka lani, oia ka mea nana e makau mai. Neh. 2:20. Pela auanei kakou e pane ai me ka paulele io i ko ke Akua kokua mai, a e ko ana no; no ka mea, ua olelo maopopo mai o Davida, penei: Kahea na mea pono, a hoolohe mai no ka Haku, a hoakea mai no Oia i ko lakou mau popilikia a pau. Hat. 34:17. Ina e pili mai oukou ia'u, a e noho Ka'u mau olelo iloko o oukou, alaila, e nonoi oukou i ka oukou mea e makemake ai, e haawi ia no ia ia oukou. Ioan. 15:7. EDWARD KEKOA. (A keia pule aku.)

mea ai, me kona mau inaka e kaa kaa ana, ua īke aku la oia, he aka I ku o keka'hi kanaka opio e noiio | ana nia kfkahi malu la«u e ku aina ! ma kekahi kapa kahak»i, ua piha ! ua opio la n<e na haawiaa ! no ka mea, uu ike aku īa oia iaii e 1 helelei ana kona m&u Waimaka] a ! iwa kona aoao he elenuakule nona J na umiumi i hiui i kon« mauki ppo hiwi, a īke ia aku 1« oia e haawi ana i na olelo hoolan» . : Aole no i aea «e k+ poo o ua opu nei i keia mau har»a a ka efemakule e hoomalĪHiie nei ī kona mau m&nao kaumaha. , A u>a keia wa pu no hoi i U'he | aku ai ua oaoi Duro nei i ke pohn | an& iho <* ka leo o ua elemaieole nei | me ka nako3ok )lo aaa, i lue hoi ka ikaika rne ka hekili pamalo e haawi ana 1 keia mau mapuna olelo e hopmaalillia ai ī ka puuwai o ka hoehaehaia. *| , E ka o'pio aiilihini e hoomama i | i kou i»au kaumaha, no ka mea, e : i.kooio pu aku ana me oe ehuli i jka mea a kuu puuwai i alona ai, a e hoonianao iho hoi aole i make kau mea ī aloha ai, aka, aia oia he pio maloko o ka paia o kekahi halealn. \ E make v puuwai eleele nnna i kaili «ku iaia, a ia wa i ike aku a; ua Duro nei .i ke aea ana ae o be ; poo o ua opio.la a liopu aka la h<»i : kona mau iima i n& liena o ka eteuiakule. I Ma keia wahi i nalowale koke j aku ai ke akaku, a puiwa ae la ua | moj opio nei me ka nopnoo keke ana&eno keia haawina pahaohao I i ioaa iho ia inia. j A mauiuli o kona pihoikoi loa no j keia akaku kupanaha, ua haliu aku ; | la eia maluna o kona kuhikuhi puu : | one e haupa ana i na mea ono o Ui~ na p kowa papaaina me ka maopopo oie iaia o keia hiohiona pihoihoi o i kon« haku. ] I keia wa i hoike aku ai ua raoi oiiio la i kaaa mea i ikea ai mai ka, aiua a hiki i sa hopena i ke ki!okilo Kouio, a ma keia uiaoawa i lilo ano e ae ai na aauaiua o u a iuahine uei uie ka pahola ou ae l uo o ka haikea maluna o kona heleheleua, a puaua niai la. ; O kena akaku «u i ike aku laaole la he hoike wahnhee, aka, he hojike uiaio loa, uo ka iuea, o ka w\*hjue n'u i lawe mai !a, .ia i tofta ik'u saa kt ano uiaikai, aka, ua kaili $a mai ia e a'u kana ipo mai, n|\;v muH o hookaha ana i kOna nani a lawe tuai tunu e kuu haku moi, me ka mahwi mu ; \ ote e ut V mM ana he poiuo. uoUiia, e ko« ui>>t e p:vne ua ahowa alioi \ kvu & uwa nei * Kulou iho ia ke poo o ka t*u>i opio ilalo, a hoonuopopo la i an i lawo ia mai at ok* opK> &aua i kaili hloaku i kona puu wai eaailoko a w,vho. ā o ka j SDI AiM k ,MH

no ia me '|a olelo ana aleu iaiā e Moihiii »ku i kana mea 1 aloha ai. no kona wahi i laweia oaai ai } k& hana paakiki ioa ana i manao si ua hiki ole ke.hookoia, nolailn. luliloli ae la liona poo a pane mai la roe ka ieo kautu»ha. E kau kanwa boo iohe, hole ō« :i h#»w>i. Na keia mau olelo huikala a ka moi opio i k'iīia kauwa \ hoonalo' hia koke aku 1 na manao hopohopo it"ko o Ronio no kona haku, a huoliuli Ae la hoi i £ona noonoo maluim o ke akaku ipahaohao i halawai iho la me ka moi opio, me ka wehewehepnak» 1 kona ano ma ka 1 ana aku. E Duro, kuū tuoi opio,'ua ike nu ua booinomoia kou noonoo no k» haawinn au i ike iho la, a e hoolohe niai, o kela kanaka opxo »u i ike aku 1»; aole Ka he euea okoa aku,«akd; o ka ipo no ia a ka wahiopio a'u i lawe mai nei e nauuau tfca ana i fie aloha oialuna o kekahi V»ht tnoku'puni i kapaia o Toledo, a o ke kanaka aoo "au i īke aku ]a o ka haku no ia o ka ailana, he kanaka n>ana papalua oia ma' ke kino m»oli a me ke kino eepa. He ike feona i hiiii ole ke hoopobihtbi ia e ka naauao oka honua nei; a ua ike io uiai la ao oia 1 k< - hio kajwahiue op:o e paa ia nei, 0 ka inoa o keia elemakoie he ehemi maka welawela loa no kan kauwa nei. 0 k<i ! u e hoomaopopo nei e komo ana ko kaua aupuei īloko o na hookihe koko wehweii «na, a nulaila, e paaH mai, oiai, aia no ka ua iluna j «.ole i haule _raai, aka, aole no he hewa o ko kaua makuukau e, pehea e hoinoi aku anei au i ka wahin® opio a'u i iawe malu mai ai me ka uiea naua la waiwai a i ole e paa no nnei k«iua a hiki i ko kaua inu ana , 1 ka wai awahia o ka hookahe koko? Aoie ī ekeiuu koke m«i ua mvi, opio nei, aka, ua ikeia aku la nae na waimaka e haloiioi ana ma na lihi hhi, a puaua mai la. O ka hookaawaie ana aku iaia ua like ia n,e ka hoopupuie aaa mai ia'u. 0 ka'u wale no au e pauo aku ai ia oe j hoaku k&ua.imua a make, imna hoi a ianakila. i Ka keia uiau huaoielo walohia i hooheieiei iho » na waimaka oua kiiokiīo Komo nei. Ae, t> kuu haku oia wale no ke alahelo a e hana hope aku a?* «g kou pono e hooikaika au a hiki i ko'u hoi ana aku īio b ka opu o ka huuua. 1 ka hoaki aua o k.i leo kauka lualiiuo, u» lohe aku U l;uu i ke kani ko'uko'u an& uiai o ka o-īe a ko kuia puhi o-lo e wawalo U<»tc aua iua kwa e Uoike aku aua i na koa kiaī o H Uora I*, * <? paniia na p»ka a ! o ka aoUs k;vnska 1 f war iwil&pe o k? poha i" '"'4%'' - L • | ii «a £ ' i -

ljia hora wale no kge 4 _a xlse hou aku 1 n.a helehelena ui o ,ka _mea . a kuu puuwai e hoouinipo n«I 1 k«t aloba, aka, i ke kah hou aos ikei* .ma,u..ininute l ua hs,e āo.oie. ko'u kali a.na aku ?nu kekahi mnu, hora h jU. , k . Mahope o ko kaua uhaiaholo ana.. eka makamaka ,bei)jliy.lu & ;jkī { keia \vabi e kapae iki »e hoi kaua 1 ka hoooaau ana aku 1 ka hooiolo »i»a aiahope o ka kaua wahme ui, Minewa, a mi ka moi opio .ejka]i. hoomanawawanui 1h no ka npea fS-*' m»i oka uianawa ana e mil'imih firu aku ai i kona mau lima palupnlu, a $ haiiu hnu aku hoi kaua o ke koa opio Bjhoua e au la iioko o ua a]e kupikipikio maluna o koaa Wr.hi haielnna, e hanu ana hoi mahope o ka melieu o kana aloha i kaili ia e ka puuwai fekoino. I ka wa i niBalu ae ai ka waapa o u« Boliona nei nia khhi kokoke loa i kahi o ka waaoi o ka luahine kilokilo nie k'uia aloha e njho pio aole ola i īke akn la hiua, oiei* ka ponli e anlii Jpna »ii;: m »luua o ka njr an»j a mamul' no o kona manao ana, aia no kona enemi mamua kalii i holo ai, uoia la, aoie oiai i huh ae i ka nkau, »iole boi x ka hem», ak», aia oia ke hoomau la, i ka hoonee īmua me ka ikaika a pau © ioaa an» i kona Ji«au aa huki, a uae ka lim ana hoi ma na wa a pau e halawai aku me knna enenu a kaili hon u.ai i kana aloha mai na lima kakauha max o ka enemi, me ka mahui niua 010 ua haalele ia aku la no eu i ka honewna