Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 40, 6 October 1900 — OWAI ANA KA ELELE? [ARTICLE]

OWAI ANA KA ELELE?

Oiai hoi, he ekolu o kakou mau aoao kalaiaina e alualu nei no ko ka lehulehu kakoo mai, he ekolu ana no poe moho elele e kohoia aku ai no ka Ahaolelo Nui ma Amerika Huipuia. Nawai ana la ka ai a lakou? He mea maopopo aole o lakou a pau ke kohoia aku ana, aka, he hookahi wale no o lakou. O ka mea nui a kakou e noonoo ai, owai la o na moku ekolu ka kakou e koho ai? Owai la o lakou kai kupono e hele no kakou ma o? Ua maopopo lea no hoi paha ia kakou he elua no mau aoao kalaiaina nui ma kela aina nui ma o, nolaila paha hoi, o ka mea pono ia kakou e wae ai, o kekahi moho a kekahi o ia mau aoao kalaiaina maanei. Ua hilinai makou ua kupono loa no ka aoao Kuokoa Home Rula no na hana kuloko o ke Teritori nei, a i ka hoao ana aku hoi e kikoo mawaho, ke hopohopo nei makou e haule pahu ana. Malia ua kuhihewa makou ma ia, eia nae, o ka makou no nei [nae?] e hoomaopopo ae nei. Ke hilinai nei no hoi makou, o ka mea i kupono e kohoia no ia kulana, e pono oia i mea i ulakolako nona iho, aole hoi e piepiele aku, oiai hoi, aole kahi uku o $5,000 no ke kau i lawa pono no ia mea, no ke kumu nana ponoi no paha e uku kona lilo kaahele, ka noho ana ma o, kana kakauolelo, ke manao oia pela, a me kahi mau lilo e ae e ukali mai ana mamuli o ia kulana kiekie. Nolaila hoi, o ka moho a ka aoao Kuokoa Home Rula i manao ai, mawaho ae o kona kupono a kupono o[l]e paha ia kulana, he kanaka nele oia. Aka hoi, o na moho oiwi a kekahi mau aoao ae i manao ai, he mau mea no laua i ulakolako a i kuokoa no laua , iho. Aia makou iwaena o ia mau moho elua. Ua ike kakou a pau ia laua a elua, oia hoi, i ke "keiki alualu bipi o na mauna," ka moho Repubalika, a ia Kama'lii Kawananakoa, ka moho Demokarata, a no ka inoa hope hoi makou e puana ae ai i na lalani mele kaulana a kahiko, "O ke alii wale no ka'u makemake, O ka luhi o maua me ia nei." No ka mea mua, ua maopopo loa aia oia malalo o na lima o mea ma ae, he mea no hoi i ikeia e kakou a pau i na makahiki i aui ae a e nee malie nei no, aohe oia i puka laelae mai loko mai o ka nahele neneleau hihipea. A no kekahi iho hoi, aohe a kakou hopo ana no kona hihipea, no ka mea hoi, eia no oia ke lawelawe po-

noi nei i kona pono iho, aohe he kaukai aku ia hai. Ina kakou e hoouna ana i elele Repubalika, ua like no ia me ko kakou apono aku i ko Hawaii nei hoohui limanui ia ana mai e Amerika Huipuia malalo o Peresidena Makinile, ke poo alakai hooponopono aupuni Repubalike, aka hoi, ina kakou e hoouna aku ana i elele Demokarata, ua like no ia me kakehi pai maopopo loa aku ia Peresidena Makinile a me ka aoao Repubalika, a he hoahewa maopopo loa hoi i ko Hawaii nei hoohuiia ana mai. Pehea, aole anei hoi ia he mea oiaio, e hiki ai hoi i kela a me keia mea koho ke ike mai nona iho? Ke hilinai nei makou he mau kumu kupono loa keia ae la na kakou a pau e noonoo akahele mai ai mamua ae o ka lele awiwi ana aku e apo i kahi a me kahi o na moho. Ua maopopo loa ka moho Repubalika, ua wae lokahi ia iho nei oia; a o ka ka aoao Demokarata hoi koe, eia nae, ua maopopo loa no i nei wa e lilo ana ia i ke Keikialii. A no ka aoao Kuokoa Home Rula hoi, e lilo aku ana no paha hoi ia i na mea e alualu a e ake nei e loaa ia hanohano, a nona hoi makou e minamina nei, oiai hoi, ua hilinai makou aole oia i lawa. Ina nana io i hooikaika a loaa mai nei i ka lahui ka pono koho balota, alaila, he mea pono ke ike aku iaia, aka hoi, eia makou ke haohao nei, no ka mea, ua hewa kona hoomaopopo ana iho i kana olelo makuahine a paa mai la oia i kepau no ka malama ia o na hana kau kanawai ma ka olelo namu a na haole. Heaha hoi keia hoohemahema ana ona? Nolaila hoi, ina ua hemahema oia ma ia, e oi loa aku ana no kona hemahema ke hoouna ia aku. O ko makou hilinai, ua loaa mai kela pono hiwahiwa ia kakou ma o ka hooikaika like ana o na aoao kalaiaina nui a elua. Ina he kanaka hookahi kekahi i kupono e mahoia aku e ka lahui no kona hooikaika ana no kakou, alaila, ua kupono ia e lilo ia Lunakanawai Liilii (Little) o Hilo. Oia maoli no ka mea nana i nai ia pono a loaa mai la ia kakou, eia nae, me ka hiki ole no ia kakou ke hoole loa i ko kakou hoa oiwi, oiai hoi, ua haawi kokua no oia ma kahi a palaka loa hoi ma kekahi, Ae, ua hoohemahema oia ia kakou a nana no hoi ka haole ia lakou iho i mea paha hoi no ko kekahi poe kupono o kakou e haule ai, a koe no na poe ike namu. Nolaila, i mea e hoohoka maopopo loa aku ai ia Peresidena Makinile, ua ahona ia kakou ke

kakoo lokahi aku i ka luhi a kakou a pau. Ua hilinai makou aia iaia kakou e pono ai, aole i kani mea okoa aku, a e hewa ole no hoi kakou ke kakoo aku iaia me ka ikaika a pau i loaa ia kakou. Ina he oiaio ko kakou aloha aina, e pono e haawi aku iaia, aole hoi i kahi ohe luli wale i ka makani.