Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 32, 10 August 1901 — Page 7

Page PDF (725.82 KB)

This text was transcribed by:  Terry Crowell
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 10, 1901

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

-:NO KE: -

KAKELA LANAFODA

-: KA : -

Ipuka o ke Kuewa

Me ka Aea.

-: KA :-

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

MOKUNA I.

OE KA @IUTE I KA IKE A KA MAKA NA HANA HOOULUMAKIEHIE A KE ALOHA.

            O ka pula kaumake o ka Haku Opio o Lanafoda, no ka lilo a eo @a iaia o ke aloha o ka Pua Lilia abia o Sanadela, nolaila, ma kela a me keia auina la, e ike mau ia ana wa Haku Opio nei e kau ana maluna o kela lio hulu pala nani, a nolo aku me ka hiehie nui a nalowale koko o ka malu o na laau o ka paka a i na hora li'ula ahiahi e hoea a hoohiki hou mai ai oia no ke kakeia alaila, mai no hora li'ua mai o ke @iahi, wa pahee aku la ia a i ka molehulehu, a mai ka molehulehu aku hoi ua kapoo aku la la iloko o ka peeleele nenelu o ka pouli, a o ka hera umi a umikumamakahi o ka po oia na hora a na Haku Opio @ e hoea aku ai no ke Kakela La@.

            O na ninau koohuoi e haawi ia mai ana e ka Haku aoo o ke kakela e pane ia aku no ia e ua Haku Opio ala me ka wahahee nui, ua hoohala ia eia ia namawa me na hoaloha maloko o ko lakou mau hale hui o @ poe hanohano a waiwai o ka aina, Aku, no kaua nae e ka mea heluhelu, aole ioa pela ka oiaio, eia oia ke hoohala manawa nei me ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, oiai, ua Iki lou ia mai ua Haku Opio ala e na pa leo oluolu a nahenahe a ua Lilia Ahiu nei, a o ia ka ua Haku Opio nei i wehe mua loa aku ai i ka olelo o ka hookamaaina. - O oe ka @nte i ka ike a ka maka, a o ka naai hoi a kuu uhane i hauoli nui ai, a pela paha i hooheno ia ai ke ka@enae a ia poe kini i hala.

            Na'u i noii nowelo aku.

            Halakau oe i ka ihu lio hulupala.

            Ae, e ka mea heluhelu, n aka ihu a kela lio hulupala o ka Kaku Opio @elemoneka i kii haaheo aku i ke alahele pali nihinihi a laumania o ka Pua Lilia o Sanadela i noho ai a i ka hopena, ua loaa i ua Haku al aka hanohano iloko o ka lanakila ua eo a ua lilo iaia na manao kupaa @ ka oiio o ka Pua Lilia Ahiu. Alaila, mai ka uku iki mai o ka hoomaka ana a hiki i ka mole a kawowo maoli ana o na manao aloha a kahi @ kakahi, e hoopaa ana i na manao lokahi e ke kuikahi hoohui aina, i apono ole la e ka Haku noo Welemoneka Lanafoda.

            Nolaila ma ka aoao o na ipo wa paa ko laua manao e lilo kekahi na kekahi, a o ka make ka mea nana e hookaawale ae ia aloha o laua i polena ia, aka, o ka la nae o ko laua lilo ana i hookahi io a i hookahi, ke ku mamao mai la ia a kaupale mai la i kona mau lima o ka papa me keia mau huaolelo o ke a'o mua. - E ke keiki a ke kanaka e haawi i kou mau noonoo opio i ke akahele a me ke akahai, mamua o ka hiki ana mai e ke kuaua o ka hooilo. Alaila, heaha ua kuaua lokoino ala o ka hooilo. Aole amei o ka inaine nui weliweli no ia o kona makuakane i ke sekona mua loa a ua Haku Opio nei e hoao iho ai me kona manao ponoi o ke kuokoa e kue a e pale aku i kona (makua) mana, oiai, kona mau makahiki aole i lawa a piha ma ke kanawai.

            A i ka wa o kona makuakane e lohe eku ai ua hoowi ia kana keiki iloko o ka mara i kekahi wahine haahaa me na helehelena ui, alaila, aole anei e poha koke mai kona leo ahiu weliweli me na huaolelo okalakala o ka haakei a kappa mai i kana keiki me na olelo hoino lehulehu. He mea oiaio, e puka mai ana ia mau olelo inaina a me ka huku, a o ka hopena e loaa ana i na kanaka opio i hana ole i ka makemake o ko lakou mau makua, he nele a me ka hoowahawaha ia, a he kaili ia aku hoi o na pomaikai mai iaia aku me ka hoohilahila pu ia mai.

            Aku, aole nae pela na noonoo i ulu mai iloko o ka Haku Ela Opio Welemeneka, aole no hoi i ulu main a noonoo iloko ona pela oia e hana ia mai ai e kona makuakane. O na mea wale no i ulu ae iloko o kona mau noonoo opio, oia kona mare ana i ka wahine iloko o na la aole i lawa na makahiki, alaila, i ka wa e lohe aku ai o kona makuakane piha haaheo a me ka haakei, alaila, e lawe koke mai ana oia i kana kue e hoonoa ia ai ko laua mare ana ia , a lilo keia mare ana i mea waiwai ole. Nolaila, o kona kali hoomanawanui ana i na uhukoi a kona mau manao opio, a hiki i ka piha ana o kona mau makahiki, alaila, aohe mana maluna iho o ka honua a malalo iho hoi o ka lani e hiki ke hoomoa a e hoopau i ka laahia o kela berita i hoohui ia ai laua.

            Aka hoi, i nap aha i ala a ulu mai kela noonoo iloko ona o kona mare ana me keia kaikamahine ui o na helehelena o ke kulana haahaa a makaainana he mea ia nona e hoonele ia ai i na pono a pua, alaila, aole paha auanei e nele ke ku nana iho o ua Haku Opio ala a haawi i kana noonoo ana me ke akahele loa, aka, ua hoike ia no nae ua haawi ua Haku Opio nei i kana kaupaona like ana mawaena o ke aloha o ka makua a me kana mau pono, a me ke aloha hoi o ka ipo a me kana mau hana, a ua eo a lilo aku la ka puu wai o ua Haku Opio nei he luahi na ke aloha o ka Pua Lilia Ahui o Sanadela, a pa ua aloha welawela ala o ka ipo i kona lala e kipa a e hoen mau aku no na oawa@ o @ la no ka halawai pu ana me kana ipo a hoohala i na hana hooulumahiehie a ke aloha, alaila, huli hoi aku a hoike me ka wahahee imua o kona mau makua, ma na anaina hoolaulea ia a na hoaloha, a ina paha he mea kekahi e ku hoola mai ana a hoike i na Haku aoo eia laua ke epa a ke apuhi ia nei e ka laua keiki, alaila, e naka haalulu no na kuli o ua keiki hoopunipuni nei iloko o ka hopohopo a me ka weliweli nui.

            O na haawina kula a ua Haku Opio nei a a'o ia mai ana e kana k@muao kakapahi, ua ike ia ka makaukau a me ke Akamai, a o na @na a me na onio makakila ana he haaheo maoli no ia o ka hiehie, a ua manao ka Haku aoo e ka la o Sena Keoki a me Sena Mikaela oia ka la e molia a e Alana ia aku ai ua Haku Opio ala iluna o ke kahua lealea no ka hoike ana i kona makaukau imua o kela a me keia moho. Aka, ua ko ole iho la nae ia mau upu ana. O ka mea i hauoli loa no ka loaa i ua Haku Opio nei he lanakila maluna a kona mau hoa paio, oia no kana kumu Monsiua Kalauda, aka, ma ke ahiahi nae ana i ku hoike aku ai imua o ka lunakanawai (kahunapule) o ka aha hookolokolo hoohui aina (mare) ike iho la ia me ka hoohewahewa ole, ua hiolo a nohaha kana pula kaumaka i hauoli loa ai, a o ka iini hoi a kona mau manao i kaena ai, ua wawahi ia iho la ia e kana haumana alii opio a weluwelu liilii. Aka, o ka olelo hoopaa nae a ua Haku opio nei aole loa oia e kumakaia a haalele i ua kumu aloha ala nana a hiki i kona nele ana, a o kana  noi hope i kana kumu mamua o ko laua kaawale ana, e hookuu mai iaia e halawai he alo a he alo me ka inaina o kona makuakane haku.

            Iloko o na hora kulu aumoe a ua Haku Opio nei e pahee ana i ka welowelo o na hana hooulumahiehie a ke aloha, aia ua Haku opio nei ua hoike aku imua o kana Pua Lilfa aloha i na mea e pili ana iaia, a pela no hoi ua ui ala o ka nani i wehe mai ai i kahi moolelo uuku e pili ana iaia.

            Wahi a ua Pua Lilia Ahiu nei, O na oawa ahiu o Sanadela nei ko'u aina a home kulaiwi, a maanei no hoi au i hanau a i hanai ia ai a hiki i ko'u nui ana. O ko'u mau makua, wahi a ko'u kahu hanai i hoike mai ai ua hala kahiko aku laua i ka make, aku, o ko'u mama aloha nae ka mea i kikoo mua ia mai e ua anela ala o ka make he mau hora pokole wale no mahope iho o kona hanau ana mai ia'u, a aiai iwaena o kela mau luhiehu o na pua lilia e lana pohai mai la me kela wahi kipoho wai i waiho a kanu ia ai ke kino lepo o kuu makuahine aloha, a o kona ilina a me kona he ua lilo ia i wahi no'u e hoomaha ai I na hora ikiki a me ka ehaeha o hooa mai ai imua o'u, a e ko'u maken@ ne hoi, ua hala aku ia ma kekahi @ialona awiwi loa mahope iho o ke kanu la ana a nalo ke kino make puanuanu o kuu mama aloha, a hiki mai i keia la aole loa i lohe @ ia mai kekahi mea e pili ana iaia. He umikumamahiku ae nei makahiki o kona hele ana aole loa @ i hoi hou mai, a ke nohe nei au i ka home o'u i hanau ia ai he kaika@ hine makua ole, hookahi wale iho no makua o ko'u mea nana i hanai.

            Ua kaniuhu mau iho au la'u iho no ke aha la wau i waiho ia iho ai i keia ao e ike i kona mau auwe a ma na ehaeha, a e ike hoi i na hea wina o ka nele a me ka hune, aka, he mea hiki ole nae i ka nele a me ka huna ke haawi mai i moaa, no ka mea, na nele a ua homahema mai no mai ka makua mai.

            Aka, malalo o kahi ike uuku @ loaa ia'u mai ko'u kahu hanai mai a me ka hoomanawanui ana hoi i ae pilikia, ua loaa mai la ia'u he makaukau a he ike ia ana mai e ko Sanadela nei. Owau ka wahine hololio kamahao o keia mau kualono a o na oawa akiu o Sanadela nei he kula holo lio ia ma'u i aloha loa ai, a o kona mau pali nihinihi laumania a me na alu kinikini, aolaloa he hookahi o lakou e hoohewahewa ana ia'u, aka, eia ana paha ko lekou manawa e hoohewahewa iho ai me ka hookuoi o ka ninau i ka au e kaawale aku ana ma kea no o@au kau wahine, aka, e kuu haku e kala mai ia'u, no ka mea, he alii oe a he haku kiekie, a owau nei la, he lalo lilo o ka haahaa a he makaainana hoi, a aole loa i kupono ko'u kulana e lilo i lede a i haku wahine no ke Kakela Lanafoda. Noliala, e hoopau ae i kou mau noonoo ana no'u nei i wahine nau, a e hookuu maa ia'u e noho no pela, a malia aia ma he kane i kulike ko maua mau kulana e hiki ai ke hoohui ia me ka maemae e loaa ole ai he mau olele nema o ka hoohilahila ia mai mahope.

            Aole loa pela! Ina he tausani na degree o kou haahaa malalo iho o'u aole loa no ia he mea nou e kaa@ale aku ai mai ia'u aku. O ke aloha oiaio me ke kupaa, e llanakila naia maluna o na hoino a p@e hailuku ia mai ana. E nana mai maluna o'u e kuu Pua lIlia, a e hilinai mai hoi me ka paulele, owa@ nei hookahi kou kuleana paa, a peia hoi ae e nana aku ai maluna ou, a o ku kana mau aloha i hui ia i hoekahi, @ loa auanei ia e mokuhia e na waikane he nui.  Aoie i pau.

            E lawe nui i KE ALOHA AINA i ike mau i na mea hou o keia mau la e nee nei.

            Ua hale aku la ma ka mokuani Pekina o Lunamakaainana @ luka me kana @ no Cincanati Amerika Huipuia.