Ke Aloha Aina, Volume XV, Number 1, 7 January 1911 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A. KA. MAHIAI KA HI'APA'IOLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului. [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A. KA. MAHIAI

KA HI'APA'IOLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului.

iiiß no hoi pela k;i liunona ke * 1 ii, ola no kakōa a makepono ke ' . n o kuu hakn aliiwnhineopio? jPt.li wa'o iho la m> ka paha anane.i 14 ko Hinona o hana'ai? Lilo kona '■ ĪK.aika i ka ;una nioku-lehlk o Puna ? lii'i, i knpakniii ai, a poi.ua hoi ka I limii i kiko iin aku ai oia e of>, a i | luhi ai hoi makou i ka alo ana i na k.ii owahi a hoea i Knmi. ,f I ki-'iH wa a \ia wahi k:\naka unk.il & nm o kamsilio nei ia Nuah ie, uia no <> Kwia-a*ka-Mahi;»i ki'liooloiie mai la \ na olelo a p;ui a iia 'wahi haa liei ī kamaiiio ae ni. Aole no hoi, ! # he «.ihi huao'eio a lakou a pan i l', Loopnka ai, i loho ole ia oia. P' " Aole no ka h'ii, he kanakae aku - o Kimui nei, e hiki e hakaka aku f me n i poe o kela aoao, a e waiho ; " nii n.-> hoi oukou i ka'u kane me £ n'u? O ka moa niaikai ka iioi ī s \'u, oka ouokou ka ia e 1 nianio ai, o kaili hou aku mai a'u (f aku nei\ M>hopō ih'O o ka pau ana o na ka 31 \ 'i<> ana mawaona o Nnalelo me kuii kiiikamnhine, hoi nku la ua'lii J)t i o kona wahi koa kiai a komo > > ho' i ka hnle, e akeakoa ana ka ]iana hoonee knua a ua Moi Nuulele- ■ ro;. 'j r I ka. hoi ana mai o Nunlele me k aa walii knnaka, hoi hou aku Ja ; > h o Knpaia-aia o Pana iloko o ! , ]?i hiV. Naua :'ku la oia tna.kahj ] «'.. ana . haulele aku ai i ke kano, o . 1 l_ jiioe ai\a ao ma, e hse no rtie kana >i < i el( a nku ai iaia, Aoio loa oia » uiio iki, na 'ohe iv\ keiki nei \;»bi kokolo o Kuia i na oick> | • i i kamailioia mawaena ona | a. iiīa-aia >> Puna) a me kor>a lu- ! ; am makuakane. Nolaila, hoi aku! r j.-i n ■ keia a hiamoe iho la ma kal n •> kar.a ka'no, eiai no k<«!a e' Aoieliiii ka ua kaika'uahine ki-ke i" i ' ei o Keaau, lu> hoi h a- ! moe mo ka homilu iiool unahilii ai 1 oop, okala oU< ia li-.-oiale-i-ka-Ua-l'kiu o >faka\v.n> (Katiia-a-ka-Ma . hiai), aka, o ka noke aku uo Ka- , ua-paia-ala-nei-o-Puna i ka hone i ke kumu o ka Uana. K Uookuu kaiia e ka ninkamaka heuihelu, i ka I"i o KiJa.au, e walea niia i kona kuleana, & e nana kaua i Keia manawa i ke alii Nualele a me kona ahakaua. Ma ka wa i kueae pono iho ai'ka n iho a ua'lii nei me kona wahi kaīi ka wa ia i ninnu mai ai ke j k.ihi o kana mau keiki: 1 '' i':! >ea ka olua l]U:isai i hele aH\ j ue: i kahi o ko hunona a ku hooka>: m hai nui wale?" Pane aku la o Nualele; "Aohe ) n'u oielo, ak;i, a:a ka o'elo ia'a ! t n •! K'uhikuhi ae Ia i kahi kaea! ki ona. A o ka manawa no hoi ia a ua | wahi koa hoolele iho lohulehu nei 5 j hoike aku ai i kana ok-'.o: i "E lohe oukou ei \uvHi a me na | k.ihuua o"kei.*i papa hoonee kaua o ' ki iiina. l'a waiho raua iho nei auj i k.i'u okio iw.». o oukou no ko'u j ui iuao piii i kela koa iua ole o ka j ika'ka a me k.i wiwo ole a ko'u * iii ui uuika i;oi i ike pono ai ma ke ■ kahua kaua i keia kakahiaka. Aj an e hiomaj>a-akv! ai, Mamu j u o na oa 10-a'u i lohe aku nei nwi j k « w,.h i snai o Ro «liiwahino opio, e !i o* hoi me k;\ koini makua'iīi i iun.ininan akuuei > \ ua ni;'oj\opo ' loa i.i'u i !;>-!,•». w i, ;u I> s o ka hunoua siei a ko slii k* 'ti ko.\ \ u.ako a- o "„1 , I'i i.». i ».i kv.ia liv-ikv \' W'ike^

aliiwahine ia maua, aohe wa i kai- | waU' aku ui ke kana mai kona ppli :■ iloko no o kona pumehana ! kani o īee kane i pili ai, nni ke ahi n i'a ku] . 1 . ke aumoe a aō 1 Aohe wa a ua aluwahme ■' nei i ike ai i ka hn'ihu'i o koua i poli, tna ka hooko o ana'ku 1a h >i '' o ka mea n!ohā, he kane. Nolaila, j he mea' yiaopopo loa, ao!e he niana ; wa o ka po nei,-'a o ka oi, }<ia aku j hoi i keia wan.aao iho la, i hemo ai : ka pili a Kamt-a-ka-Ma!mi mai'ko j aliiwahioe mai, e hiki ai la hol ia'u I kemanao iho, ma keia wā i kaawaj le-ai o ka hunona nei a ke alii mai ! ka wahine mai, oia manawa la, ko \ ' «.na wa i hoea ai i kajji o ke kaiia." j I ka pan ana o na olelo a ua wahi , haa nei, o ka w.\ ia i pane mai ai j kekahi kaikunane o Keohoiupalupa i ka i ana mai: "'Auhea oukou e na'hi o Keaau nei. Aohe oukou i kamaaina i ko Kama-a-ka-Mahiai ano. 0 miua, o kona mau kaikoeke mai Oahu mai, kai kamaaiua pono i na ano a pau 0 keia knnaka, O ka oukou e haohio nei no ka mea i make ai o Knilioloa a lilo ka mahanahana o na l'a'a i'o ole a Uli i mea o!e, ke manaoio loa tiei uo au a me kuu kaikaina noi, o ke kaikoeke no ia 0 makou m'e na'lii opio o Keaau nei. 0 maUa hoi paha na waha hewa mua, i ua kaikoeke nei o maua." Ma keia wahi i hoike- -mai ai. ua keikPhanau mua nei a Olopana i ke kikooia ana'ku o Kama-a-ka-Mahiai e Olopana a loa-i i Maui, no ka holo ana i Oahu e kaua ai me Pueo-Nui-o Kona. A e like no nie keia hookapuhi \na a Nualele i kana Ui hulu mauio a noa ia Kama-a-ka-Mahiai, pela no o Olopana i haawi ai i ka Ui Keoholupalupa, kana.kaikamahine a k-ukuahine hoi o maua,- e noa kona kapu iaia (Kama-a-ka-Mahini). I ka la moa o ka pa ana o ke kaua maw;\ens- o na koa ' o O'opana a me ,n;\ k'oa o Puea-Nui-o-Knna, e like no tne keia kaua i>»Ra i p;> i!> > nei iu Puna nei, j «a ik-..ia bo koa loa 010 o kona kame j ];;\i e ;\»n i ka eiiiuohu o ke kaua j ma ko Olopana aoao, ;i i ua koi kupaiaha nei loaa kr, lauakiia Olopana Pe!a aku no he h.ooi'.i kaua, ikimia no ua koa nei nia ko Olopana aoao a helu e!ua ka -lanakila i loaa |yi?olopana. A kaua aku no, oia aoa no. "Aohe.jrea .hookahi o mako.i," wahi a U;i a'ii <>/ > >-.ei i ; hooniau aku ai i ke k; >-iil>> !»>, ! "aole i manapio iki ia o m?\ koa a : ke kupaiiuiaha n«i wale, elnku nei | me ke aiwaiwa i n\ koa o kela noao. 1 o ka hunona no ia a ko maua | makuakane. A o maua nei na | waha-a mua loa i ka uiakehewa loa ! o ka lilo ana o ke kino ui oko maua ! kaikuahino i kekahi kanaka iknika ! 010, « liko me Kama-a-ka-Mahiai, ! Aka, o na'lii o K-ani nei, ua nahu ko maua alelo i ka maua mau o'elo ino a p.ui o ka hoopuka ana no ke kaikoeko o maiia. Eia ka auanei, kanaka a makou e hoohuoi mau i.ei i ka maalo ae nmwaena b na koao kela aoao me kekahi laau nui a ka launa oie, a e l'ke me kek.ihi kikiao makani ikaika, hookiihj no ia hao ana i kaopala, puehu liilii p la i hoPpuehu liilii iaakuai na'koa 0 Pueo-Nui-o-Kona e Kama-a-ka-Mahiai. A o ke kim i hope i puni loa ai ka aina ia makou, oia »ko kaua i Nuuaiui, ; M Mai Oahu aku niakou, !n>ea ' makou i Kauai, i ka pi'ukia o ko l'kiHnuiakano o ua kaikoeke nei o ; maua, K like' no me kana mau : hana hookalakupua a ku no hoi i j ke aiwāiwa a mana i ike maka al ; ma ko maua aina hanau, pela no n.aua i ikē ai ia'a e h:\mv ana 110, : tna Kauai. A oi\ no koia ana e 1 har.a r.oi, | M 0« hewa ko maua m*u waha j ka oU'lo ino fma i ua kaikooke nei o ! nuwia, i ki» «inkoliewa <> k« fc!n<\ ! .>!io-!npi)ui>a o ke kaikuahifte o ' u' \ i i iioi kanak.i iks'\a ole, eia nao, !i< piiilua ka k<Cianei ikaika. ' Hc !.ohoa i ke oho-hipalupa 1 •> hi >-!.an\!nili. n he ikn- ' ; \r. k •. •• \ .'i-i i ka ho.\ palo. Nolaiki . lvo;-.a u .;vt;aoia kou i no ■: • e ke ;. v: , e Vrr.UU\ to s ! liunona * hoaano >k\i noi hoi! i i

maiia i keia kaua me ko maua manao Ja hoi, he wahi ilio ae n?i.ko.iaa loho mai i ka hokiokio aku, eia ka he aiwaiwa maoli no kela e hiki ole ai nt> 'ī kihi ikaika k.uiak:i ma;>Ti ke huhoa aku. "A o ohia hoi, e na'lii opio o Puun nei~e kaohi ka'olelo kikoi a kikoola no ke kaikoeke o kukou, n mihi mauwale auanei ohia, e liko me ko maiia mihi ann. O ko mrtua 1 puukalahala keia, ft e lilo ana j no oia i puuki>\vhal.a no olun, a no ko olua u.au nukaainana o Hanei." : I keiu kaikoeko o Kama-a ka- ! Mahiai o kamailio nei, ke lohe mai | la np ua eueu hei 0 HaleaKala, aka, ' o ka'apa hoi a ka ui o Pana, aohō hiki i ua o Lopaikihelewale ke kamailio ae i ka wnliine, oiai, ua —' ! Hole Waimea i ka ilie akaniakani;. , Ilao mai na ale a ke Kipuupuu: J He laan kala-ihi ia na ke ani£ I [ O-o i ka naheU» o Mah'.ki; Ku aku la i kā"maka oka wni o UH, ! Kha'ia'u i ka naheleo Waiaka; I Niniau eha i Tra |>ōa o koa ie, ' J Iloomaha ka lianu i ka wai opua. i (Hemele ku'i kahiko). j Mahope i!\o o ka pau ana o ke kamai'.io ana a ke keiki rpiia a 010-| pana im>m t> ke anaina, ninan mai ; la o Nualele i ua keiki nei a-010-] [pana: I Manaoio|no anei o?., e ke alii opio o Oaliu, o kuu hunona ko kou lana-' kilJl o keia la?" j Ae mai la ua keiki nei, me ka ■ olelo ana mai no hoi: "Mfli kana- ! lua iki knu noonoo, e ke alii, rio ; keia mea. He malihini oe i ko hu- j nona a pela me kou alo alii a pau i o Keaau nei. O -kahi ike a ko walii koa pa-haa nei a me na poe a jjau i i hoea ai i Kana'i, i ke kii ana ae ia ' Kama-a-ka-Mahiai, he ,-wafii ike > unku kō lakou. Owau a me kuu kaikaina nei ,ka hohonu a me ka , manoanoa o ka ike. No ia ike o mana i ka Ksma-a-ka-Mahiai mau ! hana', pela au i hoike aku la' ia oe o k<* alii a s\\o kou poe kahuna, | "Alaila, ua manaoio h>• no olna, i 0 ke oukou ka mre nana 1 apo iho ia o'ua, a kuiee ia ae ma ka pili poaeae, a pakele ai olm mai pnu i ka smnia e Knilioloa?' - i ninau aku ai kahi koa hna. ■ \ Ae mai la no u.» keiki nsi a Olopana. A'aiia nīnau hon no kahi. haa: "I. hoailona no nae paha kekahi a oiua i ike ai maluna 0.. ! Kamn-a-ka-Mahiai, o lvjki ai la olua, ! ko ho 1 maopopo* nia ka wa a olua e i ike ai ia hoiilona maluua o Kama-a-ka"Mahiai, me ko ohiā ike ole i 'kona mau heleholena, e lioomaopn"po iho ana fto o!na, o ua kaikoeke nei no ia o olua?" 1 f I »• * " No kau ninna i ui mai !m ia ! maua, e ko koa o Puna nei, ina ' paha he hoailona kokahi a maua i | ike ai maluna o ko maua kaikoeke, \ a ma ia lioailona hoi maua e hoo maopopo" ai o Kama-a-ka-Mahiai no ia, ina e ike o!e aku mnua i kona mau heloholena, alaila, he ae ka maua pane, M ] "Heaha ia hoailona?" wahi hou no 6 ka ninan a ua wahi haa nei i [ | iia'lii opio o Oahu. ' ! Pnne mai la no na koikialii nei; ! "He ila nui palahalaha ma ko kua, { ! Aka, aole nne e ikeia ana kc fa ila o ' Kauia-a-ka-Mahiai i na manWa o 1 ao, aia walo no a mahauahana -oia iloko o ke kaua, e like iio nie keia kaūa a kakoui pakele mahunehune 'mai nei. Ina ua ike ob, o ke kana ka o ke alii, he iln oia aoo ma ko kua o ke ka'naka nana maua i hopu 'jho a kuieo ae nui kona poaoae» alai !a, aohe ia ho kanaka okoa akn, aka, o Kama-a-ka-Mahiai no ia. Pehoa la, ua iko ano; 00, o ko kana ka oko alii, i koia hoii'iona nia ke kua o ke kanaka au i iko ai ma ke kahna'kaiu?*' ! " l*a ike au ho poliaka nui oieele j nia ia wahi o Ko nana olua i apo iho s a ko ike, nei au, ua kuh.ihewa Soa ki>'u n>;inso ■ hoike mua iho iHM, e hoolo «na, ao!o k >!a k:\na ka koa o ka hnnor.ii h lo a'U N\>- ' »i!a. e hoihoi' h mai :( n ka'u :\>au huao!o!o a jwu i U\ i!\o ftvi iu> k.i hunona aHe hiMA' - i la pau ana *o o koia man o! > l o a | koa liao, kan! ava k\ !<>.■>> ua|

1 k"lr;i. miwMho, k !"If Ta m k.i ; oii! on ) ■ r**«» m]>.u o ka elele kfi;i !\ j Uli, !*a wa'ii.ip iaip'ia n*ni lakon n.ji a plli \v;ile, akī, ke huli J neī au oka ifitnkila ma kolnkou j aoao. ■■■■■. - ; „ Kii anr ua knh-a ma ka puka o ( ka hal(M> ke alii, .1 puai no ka 01010 I a kn mnmi: ! "ire k..m:i~-t! Ho' kaHa! He ' | k-ma huWamahi keiii a hora mai. O l Hahilu, 0 ka ni .nn n?ma e ke'o ka ālin, oiake kupn. ka eu. Apopo ke kana. He kana aia ika lewa. Mft -luna mai ke kaua e poipn ai, maha- 1 o" Keanu nei." _ I keia wa i kani mai f.l ka 100 oli o na wahi hohoa hooku'u-.ianaha -ntii wale a Kama-a-ka-Mnhiai mai ka nim mai o ka hp ie e >3 Puna: ?! kekolea ino 0 Makaalawa —r>, t>-ke—U-ke-ke *' Aohe kana a H iluhi, tT-ke —U-ke-ke! v Eia iho ke kaua io — U-kc—U-ke-ke! ; īna wahi moopuna leho a Ult,* U-ke—U-ke-ke! O na wahi pupu ia— U-ke—U-ke-ke! Pahee i ka welowelo o' Kama-a-ka-Mahiai, U-ke —U-ke-ke! ' V " : Na keia leo oiioli \ealea a 11 a wahi hohoa hookamehai, he raea ala-ala wa ia ©ke poo o kahi kolea, -rae ke kunokunou aya hoi a kani ae , la na wahi kol-ea nei: "Ho-hoa! Hohoa! Ho-hoa ma-mike wale' Ho hoa ma-nfāke wale! Ho-hoa make wale ike k'o-lea. Eia mai ka olua o kuu puapna onioni." Mamua ōka h ; ki ana iua wāhi kolea nei ke lele ae, pa ana kona mau wahi w.awae i kekahi pauku a huli kaanini ana ke alo ilnna, me ke kapalAiHauna ole 0 na pekekeu, puehu liilii ihina na o iw kipapa polmku. A ke lohe «'«n nei hoi o Nualole niaa ka nai 0 ka leo 0 kekahi moa i: k« w%fea» « olelo an.i: "Kaa hana ! e nei wahi ko'ea ino mak;uilxwa, maka kiei, t»aka halo. O hoi -me 0« a hoike akn i ko hakn, 4 ha'i ou raau wahi au liilii i ka hohoa oka pali o Ma-! kana. _ ? I Ma ka mar>awa e oni knpalili ana i ua wahi kolea jjei, me ke "kani ajawiki ana no koua make, ua hali ae ; la o / Uli i-kana lvanai h,ookaf>iihi, oia o Leho, a olelo aku Ja: . j "Mea e ke kani kapalili knpinai a k j wahi makuakane o Makaalawa j Ua loaa paha 1 ka hamia hohoa o ' Makana? Anvla. ua pau 11 a wahi ika ha iha i. E kii ae oe i ko wahi inakuakane 0 make loa mai auanei i kahi hohoa i auineume pu ai o!u&." — i He huila ana no kekahi malamaU ma nui, lele aaa ua leho nei iluna oka lewa. I aua leho nei 1 lele 'ae ai, ua ike e aku" la kahi fco hoa o iiakana oke kupueu no ia ana i kup\pa mua ai, nolaila, lele awiwi akn la oia (kahi hohoa) A hui me kona kokoolua oke one ha naa hookalii a olelo, aku īa: . Aole i pau.