Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 30, 27 July 1917 — HE NANEA HOONIUA PUUWAI Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio [ARTICLE]

HE NANEA HOONIUA PUUWAI Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio

?,fOKTIN'A XTTT. Xs Kiika ITope Ana—TTe AHipowa ~ Uon la Kanahe—Kona Paapio Ana—Ka līnpena: ''Aka. I'oi, iii& ji haaleL l aku fijia oia e iike Bie ke auo mau o ka poo L-olohe a powa, aole loa jia e ha&L--i fc<?k knlanakauhale mahiua se kr> ltr,rn 10 n 11 o keia aluahi. :,

' Ku iuMaau lioi au, ua polo 1 f i <,e m* ia mc«," wahi a kn Naiia u ka Liokeokeo i pane koke mai ai me ko kali ole i Wka Kaita Helene iiiaaae; eia uae, ua'hdom.i-jt mai !fi riA o'i i ]> 'nn "kamailio ana: "Aka nae, ua uiu ae uei kela manao iloko o'u mamuli o kona kauoha ana iho ia'u e hoea ae aua oia i na-huina pukolu i ka hora 2 o kela kakahiaka āku. "No ka inea. e like no me kau i lfoakaka mai nei. 4>ela no i loaa ae nei ia'u kela manao." _

"He oiaio: aole loa oia e hoea ae i i.a huina pukolu iloko o kela manawa, ke ole oia ame kona mau hoahele (ina hoi e loaa'na iaia lie mau hoah.ele mai Olotilo mai) e haalele aku ia laila i keia kakahiaka iho ia xna waena o ka hora 8 ame 4; me ka hoaiiau a hoawiwi mau o ka heW ana. Pela waīe no e loaa ai he manawā o hooluolu ai ma ke ala-' hele.' "O maoli no ka oiaio", wahi u k<- ]<<-ikialii Hoaana i hooia mai ai, nie ka hoomau ana mai me keia ninau: "Aia ka 'ĪR>i ihea kona man hoa o ka hele pu ana? Olelo mai toi oe ia oe i iho mua loa mai ai, he elua o kona mau ukali pilikino i Lelepu iLua Laepaa la.;.aia aku Ia laua ihea ?" Akaaka mua mai la ua Naitanei o ka Liokeokeo me ka nans poiio ana'ku maluna o ke keikialii e nana mai anā me ke ano ua i aku Ia oia:

"O ka liewa hoi ia o ka hele auwana o ua kanakaopio i ka po e like la »ie oe' ITe hewa ka ka nohomalie iho me makou na elemakule i kaūhale nei, lohe a ike i na"Elemakule io no paha oukou ? Opi na waha a kakak "Aole no kau he hana, he ku§liOiiuamu luaoli no. I iuaopopo„ole ! wale ai no ia oe ka pau o np ukali ■ o Don la Kanahe i ka aimakaia e na eleiuakule ae nei ma kekahi po I mai mahope iho o ko lakou haalele ana mai i ko lakou punana," i panai koke aku ai na olelo o ke Keikialii Hesana o Denemaka. "Ua waiwai keia mau olelo ihcr nei a kakou, ina hoi e hooko ia'aku ana. Aka hoi, ina o ke kamailio wale iho no a haalele iho elike me ka maa, ua waiwaiole lo& keia hoopau koalaala ana elike me keiā; M wahi a ka Naita Helen<?. Ua kaunii iuai la uae ka, Elemakule llede~ lifa i keia mau haua a ua keikialii la, o'lilo auanoi i mea akaakaia, Eia nao, aolo he paa mai ō kona manao. Aka ? ua huli koko aku la oia a i aku la me ka leo nui kalakala me kaia olelo ma ke ano hoopili: "E like me ka maa ka alaala'!" wahi ana me ka hoomau Uou ana aku, "He keu wale aku »o paha keia mau olelo ku i ka hoo"kae." a !;uli pono aku la konr nlo imua o ka Naita Heleno a kamailio akn la oiai ua naita la e akaaka mai ana, a, o ka mea hoi nana i hooi, loa ae i kona lelepi we keia mau olelo: "Ua lohe 'iho nei no hoi ko mau pukapepeiao hululmlu, ōwau ponoi 1 I 1 l ma mp na eTemiiknV

, uh Ki- ac 1« īuai o No ka mea, iaa:nuft ae o ko'u hpopuka ana i »v... *r: ;« 0 oftiß, «R Im- ' - i " >n ihn noi iaako» nu ia mei," a lioOmaha ibo la oia no ka booniftalsTi «na i konft inaina, ** f 11■ < lilc<- tn<- !<<■!!« ilio ]rt knkon [ *. ' a ■ ,!• ; 'newa loa to kakou hele aiia mai i ! l<",a a i kfin wahi iho la e ku \* kii ai! Ua poho a makehewa loa vn hoi ka hookau ia aiīa akn o ka raa Itina o ko olna mau poo. He hookahi tio hpna loaa ia oiua ne po'ipo'iiiaio!" Agie i lilo keia inau 01010 wolawela « i mea no wa maa naita howpa nei e Enhu «i. Aka, 1 i L..1- u:i i,lesuna nei e kn^ kahala-ke la, me ka liki ana i ta-j ua maii puupuu.e nau ai na ku'i u bf-!i.-)<ji iia niho i ka ua wu*a hf* pilia inaiaaj ke lo'ulo'u nei ka akaj a ua STaita Holene nei ho keia pii ; Hkiwawe loa 6 ka huhu o ua keiki alii iit. 0 in uo hol ua Xaita He-| lene nei i nana mai ai me na ma-j kalohn hoakanaka a kamailio maij ia iaia me ka leo olnwaipahe a akahelo malie: ~ | "Kaliw makeliew'a no hoi ka hon e ka pokii i k "E aele hoi ke kahe o ka hou i ka ua/mea be koouaukiuki i kail kapa iuai i ka hoopaukoalaala ?" wahia.ua Heeaua nei me ka mau no o keia kalakala o ka_leo ame ke kamailio ana. Aka, ua hoomau mai Ia , ao ua K&ita Heleno nei i kana kamailio ana mai me ke aheahe malie:

"Auhea no hoi oe o kuu Pokii ma ka Oihana —e? E akahele no hoi palia ke kamailio ana, a, e noonoo pono no hoi i ke ano o ka mea e kamailii ia ana. He mau olelo paha ia e kapa maoli aku ana ia oe a me na elemakule nei a kakou i ka hoopaukoalaala a aole palial" "A i ole pela: he mau olelo paTa ia e iioonauluuluia aku ana oe ame kou mau hoa i mea e hooikaika ae «i kela manaohana iloko ouj" a hooki iho la ua Naiia Helene nei i kaaa kamailio ana me kela aanaina akaaka no e mau ana iluna o konaiielehelena,

O ua KeikūilH Hcsana nn no ime kft miia Ujft i ak«aka lt:oiiUi ae, a, muliopo uiai kii lehuleliu i akaakflj mai ttij oiai oia e kamailio ana i keia raau olelo me ia akaaka no koti» olohewa, wahi ana: "iie oiaio: ho mau olelo hoolalelal» io iip na olelo hoonauluulu o Jceia ano iho la! Aka, mamuli o | ko'u maa; olp ame ke ploiiewa pu j qo hoi, ua Hlo iho la kela mau olelo i mea no'u e huhu ino"]oa~āi. Aka nae hoi, e pluolu e kal§ mai i kou jgpkii nei V' a akaaka like ae la na aaea a pau e akoakoa ana malāila. Ua hoohalaia he manawa loihi ma i hope iho ma ke kamailio ana ame ke kukakuka ana no ka liooko a. hele ana'kii. mg, na hor& poniponi o ia kakahiaka ae; pela pu Koi me ka nui o ka poe e hele pji ana me ua Keikialii Hesana nei.

Ma ia kuka ana no hoi i hoouna mua ai ka Xaita o ku Liokeokeo i kekahi o na alakai ma lalo o kana hoomalu ana uo ka hoi mua ana e hoomakaukau i ko lakou mau puali no ka wa o ka h.ana e kaheaia'ku ai. Ma ka hora 8 :30 o ia kakaliiaka i hui aku i oia me ko'na mau hoahana ma ka Ululaau Bikipoepoe. He hookahi laora a oi iho o ka haalele an.a mai o na kanaka i hoouna ia ai e ka lvaita, o ka Liokeokeo, ua haahle iho Keikialii Hesana, na Elemakule elua a me ekolu mau kanaEa ma waho ae. He mau Laeula wale no liiiou a pau no ka Laauihe mai na Hilāna mai o Sekotia.

Ua lioea aku lakou uialalo iho p ka Ululaau Bikipoepoe ma ka hora 9,ponoi o ua kakahiaka la, he hapalua liora okoa hoi mahope iho o kui ana o Aronaka Dibela xne kona: mau puali ame ko lakou mau ala-; kai. Ua loaa aku lakou iaia, e kn makaukau mau roai ana no no ka wia o ka leokanoha 110 ka hana e loaa aku ai ia lakou." Aolo lakou i hookaulua wale l!io malaila, aka, ua hoomau aku kkou i ka hele ana ka palu. 0 ke Keikialii Hesana me kekahi o mi Sekotia mamua lie liookahi mile, k<? kowa o Os<'lH>rio aku me kona kokoolua; o ka Elemakule Kedelifa 210 hoi ka hope loa nio kona lioa. like ia me elua milē ko kaß\vale o ka mea inua loa mai ka niea liope loa aku. t j Ua hoea maluna o ke-j kaki ahua ma ka aoao Kikmn o ke' knla o nia ka

fhora ofa līldlSHkā rnp ka ihalawai ok- ine U6 • ' TT.- v.1:1 ahua Tceiß'Tfsro o kekalu -o'ulaiiii li-. 1 nneuin.. 1 e ha;>'Jua mile leiai ke alanui mai, hoi <? | hnli aku ona e nim« ! wi kuln pa--1 !:ilnihilirt iu*T me ka nloaknkn lliuuiia ke!n ahua lakou i kakah ai no ua Aiwaiwa Don la Ka-uu-Ik; nei ma kela la a hiki wale i ka uhi ana mai o"na eīieu konouli o ka aole loa watt liiohiona no ko lakou ikeia aku. "2*olaiia, ma ka hora 8:15 o ia ahiahi lakou i hoea aku ai ma kahi bko aknui kakali iho la malaila ma ke ku uwuki ana.*'TJa kiniia e 1 lakou we ke Itfuwaki fttia » hiki i ka wehi-ua (4:30) kaiao, ■■"!<• hia no lakou i -halawai me u;i eepa la. Ua hoomau āj:u la no nae hikou i ke kukiai ana a hiki i ka ]>ahola ana ae o ka la i kona mau kukuna ma-

lamalama maīuna o ua knla laula nei o Pun'awai īsnili.

ka nele ana o ka lakou mea i hele mai ai, ua hoi hou aku la lakou no lona o "kela ahua e"hoomaha ai; ī&e ke ku Hai nae o kekahi mau mea o lakou. Aka, ia ]pkou e hookokoke aku ana ® kau;gano au iluna ponoi o ua ahua la, ua halawai aku la lakou me Awnaka Dil>ela a me 16 o kona mau kanaka e huli mai ana' ia lakou nei.

No ka mea ; Tiia kg, hora 3 o kekuUi. la aku, ua ika mai la keka! j mau kaiiaka i ko lakou nei hoomo-1 an'a iluna olaila. Pela i pololei loa mai ai ka lakou hele ana irfai no kela ahua me ka lako i na meaai niakumaka hou loa na lakou nei e ai iho ai. I{plaila } ika pau ana o ka lakou nei ai kna ; u& kaa aku la m k« lakou aoao ke kiai ana oiai lakou nei e hooluolu.'na i ko lakou mau lihilihi m{i kela kakahiaka.

eha wale no mau hora i hooluolu ia ai e ua KeOiialii Denemaka nei ame kona mau hoa, ua ala mai la lakou mi "ka hapalua o ka hora eiwa me na helehelena hoihoi. Mai kela wa mp,i ko lakou kakali ana a hoea wale ii£> x ka hora 4 o

ka auwinala, akahi, n<> lakou a ike aweawea. aku he wah!jioailoiia o ka maiiaolana - xo kela. Xo ka rnea ? «nnna wa lakou i ik« aku ai i k<T|ca mai' o'alepo iri9 kahi mamao Ipa mahope aku o ke kula laula o puiāwai Tīliuli. TJa kakaK"lakou ma ia koena la a hiki wale no i ka uhi ana mai o ka poeleele, aole loa lakou i ike; aku i ko lakou maaloalo ae a hele mai iluna o ke kula o Punawai Uliuii. " !

Nolaila, ua hookokoke a&u la lakou ma ka'pa alanui ma ia aliiahi noenoe ana iho. oka hele ia a hoea i ka liora Umikumamakahi a 01 akahi no lakou a lohe koliuliu aku 1 ko lakou liauwaWu mai. "He ka, eleu, ua kuene pono ae īa lakou me lea hoonolionoho pono ana ia lakou ilto.

T7a hoonoh'o ia aku la nae ka Ele-I makule Eedelifa he 500,jwilei ka! mamao mamua aku, no kanana ana anie ka hakilo ana 0 kela' 'huakai ~o nee mai laj ina pa;ha o ke Aiwaiwa 0 na Palilaumahia kekahi iloko o ia huikau. Mai iaia aku ka hoailona 0. ike la ai, o ua Tsepa la kekahi 0 ka Luapo me lakou. 0 ka hele ia a pau ka aole loa oia i ikeia! ' " ' līa manao ua Eedelifa nei e hookuu no ia lakou e heleloa^ me ka hoopa ole aku, ua hoomanāo ae la oia, he hoopuipui loa ana aku ia ika ikaika oua Laepaā la A Nolaila, ua haaw-i nku la oīa i ka Iboailona no ka lelekaua ana ttiai! 23 ia 187. . - ■ 'He oiaio, me ke kalī ole iho i lele mai ai ke Keialii ame kona mau hoa maluna 0 kie'ia lēliulehu mo ka wiwoulo, No "ka mea, ia lakou i hoea aku ai Via poha koke mai la ka leo 0 noi jih> keia mau olelo;

"Owai koia poo ilio !kaj po? K Iniawi pio koko mal i olej' 0 Loolilo ia no ko onkou niau kino' 1 po!i;iku hoopilia i ua jwaīti alua-i lua o kc ala i Aolo i hololoa aku ,ō!e!o, ua l 1010 koko i»ai la u& poe n.alokiko uoi me koia ,oJolo nlfi, konu waha: "E lawo aku i koia. jyp&nai uo kau uuiu ololo!" mo ka ;ualiau" ana niai i kaua palii ke koikialii. Aka, mamua o ana o kona luakoiu'ako, ua kyMji. lti kona umamna i ka lan.uiho o na Sekotk a haulo' lionua. 0 ka liwuuika ; il\o ift o ka liakaka nia. olua. Fa hal\;uia maoli koia paio 'I'.U®*' -

ana o ii fi noao' a i elua iloko ona hora elua a oi o k<na paK> Atia. 0 ki! h-'iponu ;irc nia in jiio hahana ana oia ku pau ana l»e I§6 q na powa I ka lioehaia amo 5 5 holo ke liuilu me na alakai elua. M« ka aoao hei o ko Keikialū Hesaua Le okolu wale.uo o na keiki a Aronaka Diix'la i hoehaia. He eha nae ko lakou e poino ole ai ko lakou ifiau ola e Hke la me ko na powa. Ma kekaHi la ae i make hoa ai he 9 mai loko ae'o 16 i hoehaia a koe.iho la he 7; oia heluna ka ke kwikialii i hoihoi i Olotilo iio ka lapaaula, ana mfc-o-Aro-_ iKika la moleona mau kanaka, 0 koia hoehaia ana'o kela tnau knnaka okolu o Aronaka ka mea nana i hookikina loa ku i ka Koikialii Heaana e hoolilo i ke Āliipowa Don !u Kanahe arae kona poe i enemi iuo loa nona. I

No ia naea, ma kTekahi Ia ae, ua hoi aku la lakou no Paka Laulnlii me ka paa o kona manao, e lawe mai oia i mau kanaka a boi mai maloko o ka lulaai* Bikipoepoe 0 kiai ai i ka Laepaa Don !a Kanabe. • Ua hookoia keia manao o ua keikialii nei, ua "kaliali lakou malaila 1 ua Ēepa nei no elua la hou aku, aole loa lakou i halawai me na ulia laki o ka halawai ana ttie ia. Ma ia po iho i hoea mai ai ka Nait'a īīelene no ka nana ana' i ko lakoul lioho ana. Oiai lakou e nanea ana me ka Naita Helone ma ua po nei ma ke kuka ana, ame ka hoolala ana ina hana e Hoomama i ai ke hoea mai ia manawa; ua hoopuiwa ia ae la lakou i ka malamalama o ka ululaau. Aole nae lie maopopo ia lakou ke ano o keia malamalama, ame kona wahi i hele- mai«ai.

Me fea eleu i kau koke ae iu ka Naita Helene ame ke Keikialii Hesana maluna o ko laua mau lio ; a holomaina aku Ia no ltina o kahi ahua a ke Eeiiialii Hesana ame kona fnau hoa i kiai ai i ua Laepaa Don la Kanabe la i nā la mamua iho.

Ta ,Jaua nei no a ku iho iluna o na ahua' nei, ua ike moakaka loa aku la laua i ka oili hou ana'ae he eono aliikao ma kahl hc 15 mile ma hope aku o ke kwla palahalaha o Punawai /Uliuli; h<felua ulatftā i kii ukāliia mai e elua keakeo me elua bo!u i ka wa hookahi.

| Aole nae i liuliu ma ia hope īh6, I ua ike Kou aku !a laua i ka oili hotr ! ana'e o kekahi iffau aii bo!u elua i ma kahi kokoke i na Huina Pukolu, 'Ua kakali hou iho la laua no 5 a |10-minate, ua lele lalani ae la na I ahikao eono o like me na waihooluu ! mua; a i ukaliia ae hoi e 4 mau aīii j !bolu lelepuukiuki. O ia ka ua Nai-i ! ta Helene uei i hooho ae ai i keia I mau olelo me ka leo moakaka: I "A-ha-ha: E pani ae ina Huelomōo!" a hookipu iho īa oia me ka nana ana ae mao a maanei me na minoaka a puana hou ae la me ka leo ulumahiehie: l * "TTa makaukau ia!" a huli. aku ! imua oke Keikialii Heaana a kamailio aku la me ke ano hoohuoi: "Otrai Ia hoi keia e hoe'u mai nei a mo keia mea e pane ae nei, o ka Naita anei o ka Liokeokeo? Owai hoi ma o inai?" a hooki iho la oia me *ka hoomau no nae i ana i kahi a ke ahikao e leTe hou ae ai. Me keia mau olelo a ua Xaita Heleno nei ? ua lioomaopopo koke mai la ke Keikialii Hesana. Oia kaua i ninau aku ai: "TTa hiki mai anei ka manawa o ka hana ?" <r tJa kokoko mai," wahi aka N"aita Helene me ke kau aua ae 1 kana pu-puhi i kona lehelehe n puhi aku la 0 ninau ana i ka mea ma na hu-i inft pnkolu owai la ka enonu a lie- ]

iahakamu?" I ko kuu ana ilio no o ka leo o kan» im-pulii, ua oili liou ao la lio D mau aliikao;' 4 bolu mc 5 ulaula i ukaliia ac o 2 bolu nio 3 kookeo mai ka ululaau mai ma k> Komōhana Akau aku o ko kūla laula o Pimawai P3gula mai. Oia ka tia TTnitn Holouo uei i pnno ao ai i ko JfTcikialii TTo«yma kona Ho« i ka \ii ana ~ao: "E kali iki kaua; 'aia lioi a maopopo loa no. alaila kaua helo. "Aia mai iio ia oe ko kaua lielo a ino ka 010. Tna no oo ? olelo mai ana e noho no au. ua makaukai: ka hana oin i ko alo; o hooko koke no no ko kali aaa īko kaw-' olia p hooa mai ana f H Tralii aaa koiJ | (AoTo i pau.)