Ke Alahou, Volume I, Number 4, 1 February 1980 — Ka Wa'a Nui E Holo Ai, Kapa'a! Kapa'a! Ka mau no e! Na Wayne Washburn, Malcohm Naea Chun ame Duke Wise [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Wa'a Nui E Holo Ai, Kapa'a! Kapa'a! Ka mau no e! Na Wayne Washburn, Malcohm Naea Chun ame Duke Wise

E holomoana hou ana ka wa'a kaulua Hokule'a i ka 'aina 'one lau'ena 'o Kahiki i ka mua o ka malima l o March. E hmpu a 'ia ka hana 'ana o na po'e ho'oholo wa'a me na po'e 'imi na'auao e ho'opa'a maluna o na palapala ame malea pahu ho'opa'a leo (tape recorder) no ke 'ano o ka ho'okele wa'a a kilo i ka holomoana kahiko. Ua ho'ike mai la ka holo mua o Hokule'a i 'elua mana'o.jiui, 'oia no ho'i, mea hiki e ho'okele aku ma ke kilo hoku me na mea hana kokua 'ole. A 'o ka wa'a kaulua kahiko ke holokai me kuamo'o 'ole a e ho'opa'a pololei ma ke ala kai . i mana'o koho ai. A ka mana'o mua nui e ho'ike mai ai ma keia hoiomoana hou, 'oia no e ho'opa'a ke 'ano ho'okele wa'a a hana kilo a ke kanaka kele wa'a ame kona mana'o 'anama ka holo 'ana. Ua 'olelo mai 'o Will Kyselka, he kanaka hana kilo hoku ma ka hale kilo hoku o ka Hale Ho'ike'ike o Kamehameha i ka mo'olelo no kekahi kanaka ho'okele wa l a, Mau Piailug, he kanaka no ka mokupuni 'o Satawal ma Maikonesia. I kona holokai 'ana, pikiki'o ke kai me # ka 'ino ka 'ekolu mau la, a 'a'ole no ia ke 'ike i ka lewa me ka hoku 'ole, no ka pouli o ke ao. A mahope pau ka 'ino, pupuhi huli aku la a he mea huikau no ho'i, aka no na'e, hiki ia ia ke ho'i hou a he mea hana poha'oha'o no ia. He 'olelo ho'ohali a Kyselka, eia no ho'i: 'o ka mana'o o ka mea kilo a ho'okele wa'a e lie pu me na manu 'aukai i hoopa'a ma ka 'ike ma'a mai i na mea kama'aina e kokua i ka 'imi 'aina. 'O na po'e e holo ana aku ia Kahiki, 'o Gordon Piianaia, ke kapena; Nainoa Thdmpson. ke kanaka kilo a ho'okele wa'a me ke kokua o Mau Piailug; a me ka ho'opa'a a kakau 'olelo Somsen. A e holo hahai iho ka moku kokua o ka Ishka me kona kapena Alex Jackobenko ame kana wahine o Elsa, a e holo me laua o Will, Kyselka a nana e ho'oia'i'o i ke ala kai me na palapala aina ame na mea hana kokua, Malia, e* ho'ohalike no kekahi i kekahi ma ka no ke a'o i namea kahiko. Mamake lakou e ha'alele aku i ka malama 'o March no ka pa mai 'ana o ka makani Moa'e e kokua ai. A e holo hikina aku a i ke ka'a o ka makani Kona (Hikina hema) he makani mai ka ipu o La'amaomao. A nui na mea palekana a lawe 'ia mai no ke kokua ina'lie mea popilikia no ka mea 'oi aku ka ho'ola kino mamua o ka holo moana.kahiko. 'O na mea kokua e lawe 'ia me

lakou: he lekio (phu ho'olele leo), pauma, ame he mau mea ho'olele 'olapa. A e ho'opiha 'ia iioko o ke ama me ka laholio e ho'opuhi 'ia a pakaka loa, alaila, ina e luku 'ia ke ama e lana mau no nae ma ka moana. 'O kekahi mea nui e ho'ike ma keia holo hou, 'oia nb ho'ika hana lawai'a meka maka'u kahiko. E ho'a'o i na makau kahiko 'oko'a no ka 'ike a maōpopo le'a i ko lakou 'ano a e ho'olako i na 'ai 'ana ma ka holomoana. I ka lawai'a 'ana, e ho'ohalike i ke 'ano o na makau, ke 'ano o ka i'a i lawai'a, ka holo 'ana o ka wa'a kaulua a pela aku. Ua ka makau 'ia keia mau makau hou mahope o ke 'ano kahiko e Sam Ka'ai no Kaanapali, Maui. I ka wa mamua, ua hana'ia maloko o ka mea uhi, paua, 'ea, puna ka iwi 'ilio ame kanaka ('olohe) ame na la'au 'oko'a: ka uhiuhi, walahe'e, 'aweoweo ame ke koai'e. Ma ka M.H. 1964, ua huli a loa'a ia Keneki Emory ame Y. Shinoto o ka Hale Ho'ike'ike o Kamehameha i ka mokupuni o Maupiti, Kahiki he makau e like me ke 'ano i loa'a mai ma'ane'i. Ua mana'o laua, i ka wa kahiko mahope o ka ho'opuka mai 'ana, ua ma'a aku na po'e kahiko i keia 'ano makau a i ho'olaha ai; aka 'o keia manawa, he mana'o kanalua no ka po'e 'imi a huli i na mea kahiko no na ka hiki mai o ka po'e Kahiki i ho'olaha ka nui o ua 'ano makau nei, Aka no na'e r 'o keia ho'a'o lawai'a me na makau kahiko e ho'ike i na 'ike ame ka maopopo 'ana mai o ka wa kahiko me na mea .pili mawaena o ka po'e Polinesia ame HawaiU. E ha'alele aku he 'umikumaiuaha kanaka ma ka wa'a kaulua ma Hilo, Hawail mahope o ka ia

'elua o March. Ka mana'o o na Luna ho'oponopono: Ua kau ka mana'o ha'upu no ka mo'olelo o Hema a penei no: "O Hema ke keiki kane a Aikanaka ame Hinaaimalama i noho ai ma Hana, Maui, Ua noho akuo Hema i kana wahine hoao ia Hinapolipoli. O ko laua wahi i noho ai, i Kipahulu, Maui Hikina. I ko laua noho kane a wahine ana t ua hapai o Hina i ka lua o ka laua keiki. I kekahi la, ono iho la Hema o Hina i ka pona onohi maka o kekahi i'a nui, o ke aka o kahi'u, mehelala ia no ka mano, Ahiale a ua kapa ia Kekukaipaoa, ka i'a nui Hihimanu iloko o Maluakapo. Kaha maila o Hema hele no kahi e,kau mau waa» uhi iho la ola 1 kona mau waa i ke paahu, holo i na aha ekolu, i ole e koino ke kai, a i paa no hoi na.pa.ahu moei\a ana i uhi ai, Hoala ae la oia i kana mau laau kaukau iwaena o kahi o na waa i kaulua ia 4 hauhoa iho la i ke poo o na laau ilalo o ka upe, alaila hoohui ae la oia i ke poo maluna o keia mau laau a paa i kahi hookahi, a kau aku la i kanā aho lawai 4 a 1 kapaia, o Pupuwaiakolea, maluna o ke poo o keia mau laau, hooholo loa mai la i ke aho ilalo o ke poo o ka laau. Kukulu iho la oid i kana hokeo aha, i kapaia ka inoa o Kumaaiku. Unuhi ae la oia i ka makau e kau ana i ka hokeo aho i kaaia a paa, nakii iho la i ka piko o kana aho lawai'a. O ke ano o keia makau a Hema, aole ia he iwi

kanaka i holeia elike me.kekahi mau makau o ia ano iloko o ka Hale Hoikeike o Kamehameha; aole 110 hoi he pako.a a he. unahau elike me.. Manaikalaiu; aka, he lsla ia no kekahi laau i maopopo ole kona inoa. 0 keano o keia makau, o ia kahi oka lald l pili i pukul (kumu) oka laau, o ke kikala no ia o a moe aku ia lala a mana na lala oka lehua (maka] ia o ka makau; a o ka mu'o y kēia lala laau mai kona i

kumu maii o ka puana (apua) iho la ia o keia makau kahi e ka'a ai a paa, alaila nakii aku i ke aho. O ka inoa o neia makau kupanaha a Hema, o Papalahoomau* a ke ole e lohe hewa ka mea kakau, o ia ka inoa e o nei i ka hale pule o Kipahulu; a ina aole nolaiia, alaila, no kekahi Papalahoomau okoa aku no paha Mahope, ua puhiia ana i ka āioana a holo aku i Kahiki a Holani-ku,,