Ke Au Hou, Volume I, Number 10, 6 July 1910 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

I kuna komo ana aku, e lolii ana 110 k< la mu kona walii moe, i like no ke ano nie ko ua l'alnu inei moe ana no ia po, a i kana nana aku, me lie la, ua hoopolululii ia kona mau liioliiona e kekalii moeuhane ku i ka weliweli, o ke kaj>a a ua liulaio nei i wehe ai i ke ahiahi aku, ua wili ia a j»uui kona kino nm ka'u nana aku, i mea j>alia v lilo ole ai i kona wa e hiamoe ai, a o kona kiu niaka ua hookaumahaia, a me lie mea la, he haawina koikoi kana i noonoo nui ai. E waiho kahela ana kona mau lima i o a ianei, he mau olelo ano olahfU kekahi a'u i lolie aku ai, e olelo ana ma ka olelo Hebera. a o kana mau liuaolelo hope a'u i lohe maopopo aku ai ma ka olelo Noremana, a penei ua mau olelo la: "Ma ka inoa o ke Akua'o Aberehania, e hoopakele mai i ka elemakule poino, he ilihune au aole a'u da!a—, ina e haawi mai oe ia'u i ka poino, ala.la, aole no e liiki ia'u ke kokua aku. ia oe ma ka'u mau hana." Me ke kakali hou ole iho o ua Palmer nei, ua hoohioni aku la oia, nie ke kuau o kona kookoo malihini, a i awili pu ia aku me na hoomaka uka'u ana aku iaia, puoho ae la oia me kona kulana ano kunahihi, a hapuku mai la i konamau aahu apau me ia, me ka puili pu ana mai i kana mau wahi opala apau loa meia. Hakapono loa mai la oia i ka Palmer me kona mahao paha e hana ia aku ana kekahi 1 pono ole inaluna ona, pela i kau ai ka ena i kona nanaina. "Mai maka'u ia'u," wahi a ka Palmei*, "e Isaaka, ua hiki mai nei au imua ou, nut ke ano he makamaka neu." Ia manawa i kamailio mai ai ka ludaio, "me he la, ua panai like mai ke Akua o Iseiaela ia oe,

]"' ""H uliaiK' ka ii, ii v hoonani ia ka Makua Abeī'aliama, oiai, lie nioeuliane wale 110 ia, he mauao paha koii i ka lu<laio ilihuue i hiki mai oe i keia kakaliiaka īmi? '"Ke hai aku nei au ia oe,' walii aka Palmer, "iua aok' oe e haalele koke i koia hale, a awiwi <>'e kau lnle ana 4 a!aila, he uiea oiaio he huakai lu le i>oino niaoli kau.'' "K ka niakua lieuiolele," wahi akn ludaio, <»was la ka mea i ake nui e hoopoino mai i ka mea hune a nelo elike me a u nei? E hiki ana anei ia oe ko liai pololei mai?'* l'ane aku la ka Palmer, "i ka hele ana ae o ke Temepelu maloko o ke keena aina i ka po nei, ua kiimailio aku oia i na kauwa Muselamana ma ka olelo Sarakena, ms ko'u lohe maopopo aku, e hakilo i ko wa e liele ai i keia kakahiaka, a e hopu ia oe ke kaa aku oe mai kahi mamao mai ka hale aku nei, a e lawe ia oe a e hoopaa ma ka hale Kakt la o Pilipo o Malvonia, a i ole i kahi o Regenala Forona de Bufa." Ua hekau koke iho la ka maka'u niahma o ua liulaio nei i kona lohe aua i keia mau olelo, haulo iho la kona mau lima ilalo, me ke kulou pu ana o kona poo, me he la, ua haehae kona puuwai i ke kauniaha nui, pela oia i noho mumule ai a liiki i kona haule ana ilalo ma na kuli oua Palmer nei. A i kona pahola ana ae, puili ae la oia i kona % mau linia, a lioopuka ae la i keia mau huaolelo, "e ke Akua Hemolele o Aberahama, a o Mose Ilemolele, e Aarona Pomaikai, aole i hoike mai ka moeuhane i na mea akaku wale no, a aole lioi i hoonele ia na hihio e na hoike maka, ke ike nei au ke aneane uei ko lakou mayt hao e.haehae mai i kuu kino."

"E ku ae iluna e Isaaka, a e hoolohe mai i ka'u e olelo uku ai, maopopo no ia oe ke kumu o ko oukou pilikia, 'oini, o ko oukou poe hoahanau ua hookaeia e na alii anie na poe hauohano, aka, 0 ka'u ia oe, e ku ae iluim a na'u e kuhikuhi aku ia oe i ko ala e pakele ai. "Ku koke oe a haalele iho i keia liale e pono ai, oiai na mea apau loa e hiamoe lealea ana ma na hoonoenoe o ka pouei, a na'u oe e alakai aku ina na ala huna o loko o ka ululaau, o lakou ka'u inau wahi i hole a kamaaina, i like loa aku ine ka ike o kekahi kainaaiua e aku i keia uiau wahi. "Aole nae au e haalele aua ia oe, a hiki i kou palokana ana malalo o ka malu o kekahi alii, a i ole Barona paha, e hele ana i kahi o ka hoouka kaua ke alolia mai nae oia ia oe a ha«wi mai i kana mau olelo jnui no ka malama maikai i kou maluhia." I ko ka liulaio lohe ana. i keia mau o'vl<i. aine na manaolana o kona hoopakeleia, hoomaka ae la oia e a!a malie. a kukuli iho la ma kona mau kuli, ho-a ae la oia me kona mau manamanaliina 1 kona lauoho loloa niahope, a hakapono mai la i ka Palmei' a olelo mai la. O! nui ka lokomaikai o kekahi Jvaristiano oiaio, eia kekahi alanui e pakele ai, apela auanei e loaa ai ia'u ia alanui o ke aloha, 110 ka mea, he ludaio ilihune au i like a like ka pilihua o na ma. nao rae ko Lasaro. "Ma ke aloha o ke Akua, mai kumaleaia aku ia'u e ke kanaka opio, a ma ka inoa hoi o ka mea nana i hana mai ia kakou apau, aole oia e hoano e mai i na kanaka e, ka Iseraela, ame na lāemaela oiaio, lie like wa!e no lakou apau. Aole a'u uku e haawi aku ai na kekahi makilo ina e noi mai ana oia i wahi hapaumi hookahi." Paa mai la oia. i ka aahu o ka malihini, oiai oia e olelo ana pela me ke ake nui o na nanaina e haawi mai i na hoomaikai ana, aka, aole nae oia i puai leo koke mai, emi hope mai la iiae oia, me he kiko ana la a ka nalo i hoopa mai ai iaia. Olelo aku la. "Ina i haawi ia mai ka waiwai nui o kou ohana apau no'u, heaha ko'u pom'aikai o ka lioopilikia aku ia oe? Maloko o keia aaliu o'u ua hooliiki au aole e v.ehe ae iaia, aia wale no a he kapakila ame ka lio. "Ke manao nei paha oe he~ak« rrui au e hele pu me oe, a oia ko'u kumu o ke koi ana aku ia oe e hele, aole pela, e noho uo oe ianei, iua he make*

make kou pela, auo&i na Cederica ke Sakona • malama ia oe." "A! wahi aua ludaio nei> oia e ae mai ana ia'u e fitle pu iloko o kana huakai, oiai ua like pu no ka hookae o na Bakona ame na Noremana no ka poe ludaio, a pela pu no ina tu e hele j>uaname Pilipo o Malavouia ame Regenala Foronade Bufa. "£ ke kanaka opio maikai, e hele pu no au me oe. E awiwi kaua. £ kaei iko kaua mau puhaka a e holo aku." "Ua makaukau au," wahi aka Palnier, "e hahai mai oe mahope o'u," alakni uku la oia i ua ludaio la a hiki # i ke keeoa o Guruta. komo aku la oia iloko a hoala aku la me ka olelo ana, "e Gnruta e ala, e ahi ae o® e wehe i ku puka ma ke kihi, a hoohemo aku ia'u ame ka liulaio.'' "Walaau ae la ua kahupuaa la melea nipoa 110 o ka hiamoe, "e haalele ana ka ka liulaio ia Rotehuwuda nei iloko o keia kakahiaka nui poniponi, a hele wawae aku i kana huakai loihi me ka Palmea?" Ia wa koke no i komo mai ai o Wamaha, iaia nohoi a ko, pāne koke ae la oia, "ka! he inakemake au e" loa<i'koke ia'u ona moeuhane " O ka manawa nohoi ia i haule koke iho ai o ke poo o Guruta iluna o kona paepae laau, me ka hiamoe hou ai«a iho, a olelo ae la, "aole loa eae ia aku ke kauoha ana mai a ka fudaio ame ke kanuka e, e wehe i ka puka pa. aole niakou e ae i ka puka malu'ana aku o na malihini iloko o keiamau hora kupono ole." "Aole loa pela,'* wahi a Palmer, 'ke inanao nei au aole loa no oo e hoole mai at»a i ka'n kauoha," kulou pu iho la oia maluna o ke kahu puaa a hawanawana ihola ma 'na'pepeiao o ua Guruta la 'ina ku olelo Sakona, o ka wa no ia i puiwa ae ai o ua kahu puaa la, me he la, ua hoopiha ia iho i ka uwila. Ku ae la iluna ka malihini me ka hoopa ana ae i ka welelau o kona manamanalima i kona mau lehelehe, he hoailona e hai aku ana e hamau iho i na mea apau loa. "E malama," wahi ana ia Guruta, "aole auei oe e ano akahai mai.ana, ke hai aku nei au ia oe, e kii ae oe e wehe mai i ka puka pa, a o oe wale nokeike." ' Me ka pupuahulu nui, ala awiwi ae la o Guruta, a hele aku la e hooko i ka mea i kauoha ia,

oiai o Wamaha amo ka īwlaio e hookahaha ia ana e ka hikiwawe l<»a o kc ano e <» Guruta ma ka hoolohe ana mai i ka olelo a ka mulihini, a Kele like aku la lakou. _ A i ka ludai<> e ku ana nuiwaho o ka puka pa, olelo ae la oia, "o kuu hoki, e ki'aku kekahi 0 oukou i kuu lxiki." "K kii aku i hoki nona, a lawe pu mai i hoki e ae i hele like aku ai inaua a hiki i ke kaa ana ako ina ua palona walm i ka nianawa kupono ma\ keia wahi aku. a mi'ii no e hoihoi mai i ua hoki la ine ka lualuliia, iloko <• ka huakai « Cfderica, ke hiki ae oia i Asil>y. "Nou hoi e C;uruta,'' mo ka liawanawana hou ana aku iloko o k<ma mau pepeiao he olelo' aole 1 lohe ia aku, o laua wale no, koe wale 110 kana pane, "e hook«> ia aku no ia, a c hooko j»ono au," a huli hoii aku la oia <. koino iloko o ka pa 110 na inea i kauolia ia aku ai iaia. Koe iho la o Wainaha ame laua, a pane ae la ua hoomakeaka la. "ke nnikemake pu nei au e ike like i ka oukou niea i a'<> ia niai ai e na Painiei' ma ka aina llemolele." ()lel<> niai la ua Paliuer la. "E poloai ana inakou nia ka inakou mau le<> pule, a e mihi pu aua no ko makou nnui hewa, a e hoolilo ana ia makou iho, ma ka hookeai wale 110, ina ka pulo pokopoko ame na wa loloa he niau kanaha la ame na po.'' "Manao au he mau īuea e aku 110 kekahi i oi aku mamua oia," wahi a ua Wainalia la > << oiai, ke haohao nei au no.ia inau milii ana a nie ia mau pule ana anei i hoano e ia ai o Guruta, i loaa ai iaia ke kulana ano eleu i haawi mai ai oia i lioki 11 ou? "I ko'u uianao he kupono īnaoli no-ia oe ke hai aku i kekahi o kau mau milii ana aine na pule lehulehu i kekalii o na puaa kane eleele punahele a Guruta, a mai iaia mai e loaa koke niai ai ia oe na pane kupono.'' "E pono oe e hookaawale mai keia wahi aku e ka hepa Sakona a ke kolohe nui wale," wahi a ka malihini. "Ua pololei maoli kena olelo au,'' wahi a Waniaha, "ina paha au i hanau Noremana ia mai elike me a'u e manaoio nei he Noremana maopopo loa oe, ina ua loaa ia'a ka pomaikai ma kuu aoao, a ina uakaa auum ka puka elua o ke kanaka naauao," Ia ka hooki ana iho o Wamaha i kann kawai}iu 1"! wh o Uinuia m na hoki eiua, a hele

aku la lakou maluna p ka uwapo huki elua wal© no wahi papa kft laula, a }>ela 110 kahi puka. I ko laua hiki aua aku ina kabi o na hoki e ku ana, kau ae la laua, o ka ludaiD nae kai awiwi m e kau maluna o kona hoki me* ka haalulu o kona lima, a lalau ae la oia he wahi eke inahope oka noho, i hunaia malaila, a iaia e hoomakaukau ana e huna, olelo ae la oia, "e wehewehe ae au i o'u mau wahi kapa." Ia wa kuu ae lu ka malihini maluna o kona hoki, a i ka manawa i hoomaka ae ai o ua malihini la e hoohuli ae i ke poo o kona hoki no loko o ka nlulaau, honi aku la o Guruta i kona lima me na hiohiona hoomana Nana aku la ua kahu puaa la mahope o laua, a hiki i ko laua nalowale ana, aia wa nohoi i hoopilikia ia ai oia ma ko Wamaka ano hookukule, a pane uiai !a nae i ka hala ana iho wa loihi wale. "Ke ike nei au ia oe e kuu hoaloha, ua ano e loa ke ano o knu lioolaiiua hoalolia ana > keia kakahiaka nui o ke'kau, ine kuu ake nui e lilo oe t kahunapule moneka. a i ole i kauaka kaukoo «rawae pu ine ka Paliuer, alaila, e hnna ana no au i alohu oi ae a hanohano luamua o ka honi lima ana." Olelo aku la o Gumta, "'aolo au i makemake pela oe e pelo mai ai ia'u, oiai o kau mau olelo e hoopuka mai nei ia'u, no kou ike wale aoa iho nei no ia i na mea i liana ia iho nei i keia manawa, aole nae e hiki ana i na akamai o kaua ke iuii a noii aku i ka inea nui aku i koe. (E hoomauin aku ana.)